ေနာက္ပစ္အနက္၊ ၃-ပါးထြက္၊ မိန္႔ျမြက္ ေျဖေတာ္မူ။ ။ ပဲႏွင့္စလယ္၊ ပယ္၌၀ယ္၊ တင့္တယ္ ေနာက္ပစ္မွ။ ဟူေသာ ပရိဘာသာ အရ။
(၁) ေငြ တပဲ, ႏွစ္ပဲ, ဟူေသာ အနက္၊
(၂) ဆန္ တစလယ္, ဟူေသာအနက္၊
(၃) ေျမ တပယ္, ႏွစ္ပယ္, ဟူေသာ အနက္တို႔၌ (၁ဲ, ၂ဲ) ဟု ေနာက္ပစ္ႏွင့္ ေရးရ၏။
ေနာက္ပစ္မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ျမန္မာသင္ပုန္းၾကီးက်မ္းလာ ၃၆-ပါးေသာ ဌာနတို႔တြင္ပါ၀င္သည္။စာစီ စာကံုးဥပေဒသ ေ၀ါဟာရ၊" အဲ, အဲ့, အဲး" တို႔ျဖစ္၏၊(ေနာက္ပစ္ ယသတ္ သမာနေဟာ။)
ေနာင္တ တရားၾကီး ၁၀-ပါး။ ။ လြန္ျပီးေသာ အမႈတို႔ကိုျပန္ေတြးကာ စိတ္မေအးဘြယ္ အေၾကာင္းတရား ၁၀-ပါး၊ ဒြါဒသနိပါတ္ ဇနသႏၶဇာတ္ ပါဠိေတာ္မွ။
(၁) ငယ္ရြယ္စဥ္အခါ ပစၥည္းဥစၥာ မရွာ မဆည္းပူးခဲ့လွ်င္ အိုမင္းေသာ ေနာင္အခါ၌ မရွိဆင္းရဲ မြဲျပာက်ေသာေၾကာင့္ ေနာင္တ ရတတ္သည္။
(၂) ငယ္ရြယ္စဥ္အခါ ပညာသင္ၾကားရန္ အခြင့္အေရး ရပါလ်က္ ပညာကို မသင္မၾကား ဆိုးေတကာ ေက်ာင္းေျပးလုပ္ေသာသူသည္ ပညာမရွိျခင္းေၾကာင့္ ေနာင္အသက္ေမြးမႈျငိဳျငင္ဆင္းရဲ ေသာအခါ ေနာင္တ ရတတ္သည္။
(၃) ေကာက္က်စ္စဥ္းလဲျခင္း၊ ကုန္းေခ်ာစကားေျပာၾကား ရန္တိုက္ျခင္းမ်ား ျပဳမိခဲ့လွ်င္ ေနာင္ေသရာေညာင္ေစါင္း၌ ေလွ်ာင္းစက္ရေသာအခါ ေနာင္တတရား ရတတ္သည္။
(၄) သူ၏အသက္ကိုသတ္ျခင္း၊ ၾကမ္းၾကဳတ္ျခင္း၊ ယုတ္မာ ညစ္ညမ္းေသာ အမႈတို႔ကိုျပဳျခင္း၊ သတၱ၀ါမ်ားအား သနားမဖက္ ရက္စက္သည္ကို ၪပမိျခင္းတို႔ေၾကာင့္လည္း ေနာင္ေသာအခါ ေနာင္တရတတ္သည္။
(၅) အဂမနိယ မသြားလာအပ္ေသာ သူ႔မယား ခင္ပြန္းႏွင့္သားသမီးမ်ားကို သြားလာေပါင္းသင္း မွီ၀ဲဖ်က္ဆီးမိျခင္းေၾကာင့္လည္း ေနာင္တ တဖန္ ပူပန္ရတတ္သည္။
(၆) မ်ားစြာေသာ ပစၥည္းဥစၥာ ထမင္း အေဖ်ာ္တို႔ ရွိပါလ်က္ ထိုစဥ္အခါက ဒါနမျပဳမိလွ်င္ ေနာင္ေသာအခါ ေနာင္တ ရတတ္သည္။
(၇) ဥစၥာအား, ကိုယ္အား, ဥာဏ္အား မ်ားစြာရွိပါလ်က္ အိုမင္းေသာ မိဘတို႔ကို အသက္ရွင္စဥ္အခါက မလုပ္ေကြၽး မေမြးျမဴ မိခဲ့လွ်င္ ေနာင္ေသာအခါ ေနာင္တ ရတတ္သည္။
(၈) ပုဗၺာစရိယ ျဖစ္၍ အဖန္တလဲလဲ ဆိုဆံုးမတတ္ေသာ အလံုးစံုေသာ ၀တၳဳကာမ အရသာတို႔ကို ရွာၾကံေဆာင္ယူ၍ ေကြၽးေမြး ေပးတတ္ေသာ မိခင္ ဘခင္ျမတ္ တို႔ကို အေထမဲ့ျပဳမိလွ်င္ ေနာင္ေသာအခါ ေနာင္တ ရတတ္သည္။
(၉) သီလ, သမာဓိ, ပညာ ဗဟုသုတသခင္ ရဟန္းေတာ္အရွင္ သူေတာ္စင္မ်ား ထင္ရွားရွိပါလ်က္ မဆည္းကပ္ မကိုးကြယ္ မေပးလႉမိသူသည္လည္း ေနာင္ေသာအခါ ေနာင္တ ရတတ္သည္။
(၁၀) ျငိမ္သက္တည္ၾကည္ေသာအက်င့္ ျခိဳးျခံေသာ အက်င့္သည္ ေကာင္းျမတ္၏ဟု သူေတာ္ေကာင္းတို႔ ေဟာၾကားခဲ့ျပီ၊ ဤသို႔ေသာ အက်င့္ျမတ္တို႔ကို ငါလည္း ေရွးက မက်င့္ခဲ့မိဟု ေနာင္ေသာအခါ ေနာင္တ ရတတ္သည္။
ေနာင္ျပင္ရန္ခက္၊ မ်ိဳး ၅-ခ်က္၊ မိန္႔ျမြက္ ပညာရွင္။ ။ ဤ၌ စေလဆရာကား ေရွ႕သံုးပါးျဖစ္ေသာ အိမ္ေထာင္ၪပ၊ ဘုရားတည္၊ ေဆးမင္ေၾကာင္ထိုးမႈတို႔ကို ျပသြား၏။ ေက်ာင္းလႉ ေက်ာင္းထိုင္ပင့္ ကိစၥႏွင့္ စာခ်ဳပ္ေရးကိစၥ ထည့္၍ ၅-ပါးျဖစ္လာသည္၊ ေက်ာင္းလႉမွားလွ်င္ ဘုန္းၾကီးႏွင့္စကားမ်ား ႏွင္ခ်လို႔လည္း မသြား၊ အပါယ္သို႔သာ လားတတ္ၾကသည္၊ စာခ်ဳပ္မႈ ကိစၥကား သာ၍ပင္ ဆိုးေခ်၏၊ ထို႔ေၾကာင့္ "အိမ္ေထာင္မႈ၊ ဘုရားတည္၊ ေဆးမင္ရည္ စုတ္ထိုး၊ ေက်ာင္းထိုင္ပင့္ ျမတ္သံဃာ၊ စာခ်ဳပ္ရာ ခက္တဲ့အမ်ိဳး။ ဤ ၅-ခု သမၸဇဥ္၊ ဥာဏ္ယွဥ္ကာ ျပဳၾကေျမႇာ္ကိုး" ဟုဆို႐ိုးျပဳၾကသည္။
« ႏို »
ႏို႔အရသာမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ႏြားႏို႔ စသည္မွ ျဖစ္ေပၚေသာ အရသာ ဓာတ္မ်ား။
(၁) ခီရ- ႏို႔စိမ္း ႏို႔က်က္၊
(၂) ဒဓိ- ဓိန္ခဲ၊
(၃) ဋကၠ- ရက္တက္ရည္၊
(၄) န၀နီတ- ေထာေပး၊ ဆီဦး၊
(၅) သပၸိ- ေထာပတ္။
ႏို႔ထိန္း အဂၤါ ၉-ပါး။ ။ ဗုဒၶ၀င္ အ႒ကထာမွ၊ ေရွးအခါက ယခုကဲ့သို႔ တိရစၦာန္ႏို႔မ်ိဳးျဖင့္ မိမိတို႔သားသမီးတို႔ကို မေမြးျမဴ၊ လူလူခ်င္း ႏို႔ျဖင့္သာ ေမြးျမဴေစၾက၏။ ထို႔ေၾကာင့္ မိမိကေလးအား ႏို႔ထိန္း တိုက္ေကြၽးမည့္ သူမသည္
" မျမင့္လြန္း, မနိမ့္လြန္း, မၾကံဳလြန္း, မဆူလြန္း, မမည္းလြန္း, မျဖဴလြန္း, ရင္သားမရွည္လြန္း, မတိုလြန္း, ေခ်ာင္းဆိုးပန္းနာ မရွိ,သူ" ျဖစ္ေစရသည္ ဟူ၏။
ႏိုင္ငံေတာ္ က်ယ္ျပန္႔မႈ အေၾကာင္းၾကီး ၈-ပါး။ ။ တိုင္းပကား ျပည္နယ္ တိုးက်ယ္ ျပန္႔ပြားျခင္း အေၾကာင္း အင္အား ရွစ္ပါး။ ရာဇနီတိ သွ်ၾတ။
(၁) စစ္၏ဦးေခါင္းေခၚ စစ္သူၾကီး ဗိုလ္ခ်ဳပ္ရွိရျခင္း၊
(၂) စစ္၏မ်က္စိ ေခၚ ဟူရားတတ္ႏွင့္ ဆရာ၀န္မ်ားရွိရျခင္း၊
(၃) စစ္၏နားေခၚ သူလွ်ိဳေကာင္းမ်ားရွိရျခင္း၊
(၄) စစ္၏အား ေခၚ ရဲမက္ စစ္သည္ေကာင္းမ်ားစြာ ရွိရျခင္း၊
(၅) စစ္၏ခံတြင္းေခၚ တမန္လိမၼာမ်ား ရွိရျခင္း၊
(၆) စစ္၏အစြယ္ေခၚ ဗိုလ္မႉး တပ္မႉး ရွိရျခင္း၊
(၇) စစ္၏ေျခေခၚ ၾကည္း, ေရ, ေလယာဥ္ႏွင့္ ယာဥ္ေမာင္း သူရဲေကာင္းမ်ား ရွိရျခင္း၊
(၈) စစ္၏ လက္ ေခၚ လက္နက္ခဲယမ္း ရိကၡာ မ်ားစြာ ရွိရျခင္း။
ႏိုင္လိုသူမ်ား၊ က်င့္ေဆာင္ထား၊ ၅-ပါး ျမတ္ဓမၼာ။ ။ ၎င္းကို (ေအာင္ႏိုင္ျခင္း တရား ၅-ပါး) ဟူေသာ သ႐ုပ္၌ ဆိုခဲ့ျပီ။
« ႏြ »
ႏြားလားၾကီးမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။
(၁) ႏြားေကာင္ေရ တရာတို႔၏ အၾကီးအမႉးသည္ ႏြားလား "ဥသဘ" မည္၏၊
(၂) ႏြားေကာင္ေရ တေထာင္တို႔၏ အၾကီးအမႉးသည္ ႏြားလား "နိသဘ" မည္၏၊
(၃) အားလံုးေသာႏြားအေပါင္းတို႔၏ အၾကီးအမႉးသည္ ႏြားလား "အာသဘ" မည္၏၊
မူလပဏၰာသ ။ ပါ။ ၉၉ ။႒။ ပ-အုပ္၊ ၃၃၂-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။
« ႏွ »
ႏွစ္ အမ်ိဳးအစား ၃-ပါး။ ။ နကၡတ္ ေဗဒင္က်မ္းတို႔မွ၊
(၁) မ႑ဳက ဂတိကႏွစ္- ရက္ေပါင္း ၃၆၄-ရက္က်မွ မိႆရာသီသို႔ တနဂၤေႏြ ေရာက္လွ်င္ ေနသည္ အသြားေႏွးေသာေၾကာင့္ မ႑ဳက ဂတိကႏွစ္ေခၚသည္၊ လဆန္း တိထီ ၁-ရက္, ၂-ရက္ မွာ လျမင္ရ၏၊
(၂) သီဟ ဂတိကႏွစ္- ရက္ေပါင္း ၃၅၄-ရက္ႏွင့္ မိႆရာသီသို႔ တနဂၤေႏြ ေရာက္လွ်င္ ေနသည္ ခုန္ေက်ာ္၍ အသြားျမန္ေသာေၾကာင့္ သီဟ ဂတိကႏွစ္ေခၚသည္၊ လဆန္း တိထီ ၄-ရက္, ၅-ရက္ မွ လျမင္ရ၏၊
(၃) ယထာ ဂတိကႏွစ္-ရက္ေပါင္း ၃၆၀-အျပည့္မွာ မိႆရာသီသို႔ တနဂၤေႏြ ေရာက္လွ်င္ ေနသည္ မေႏွးမျမန္ အေျဖာင့္သြားေသာေၾကာင့္ ယထာ ဂတိကႏွစ္ေခၚသည္၊ လဆန္း တိထီ ၃-ရက္မွာ လျမင္ရ၏၊ ေဆးၾသဇာရွိေသာ ႏွစ္မည္၏။ မွတ္ခ်က္။ ။ တလ၏ အသၤာ ရက္ေပါင္း-၃၀၊ မိႆ, စေသာ ဆယ့္ႏွစ္ရာသီလွ်င္ အသၤာရက္ေပါင္း ၃၆၀-ကို အျမဲထား၍ ႏွစ္မ်ိဳး ၃-ပါး ပိုင္းျခား၍ ျပသည္။
ႏွစ္ အမ်ိဳးအစား ၅-ပါး။ ။ သုေတသီတု႔ိအတြက္ အခ်က္က် သိေစရန္ တြက္နည္း လကၤၤာပါ ေဖၚျပထားသည္။ ။ လကၤာသံပိုင္ကား။ ကမၻာကပၸ,၊ သာသန, သံ၀စ္၊ တိထီ,ႏွစ္ႏွင့္။ သစ္သစ္သခ်ၤာ၊ အသၤာမည္ထုတ္၊ သုဒၶဒိန္သြား၊ ႏွစ္ငါးပါးတြင္၊ ပ်က္ပြားတည္ထ၊ တေပါင္းစ၍၊ တႎသဒိ၀၊ လျဖင့္ ေရတြက္၊ အရက္ေျခာက္ဆယ္၊ သံုးရာၾကြယ္သား၊ ထို၀ယ္ႏွစ္ကို၊ ကပၸဆို၏။ ထိုလည္းတေၾကာင္း၊ တေပါင္းကြယ္ျပည့္၊ ပါဋိပဒ၊ တန္ခူးစ၍၊ ေျခာက္လ ေျခာက္လ၊ ၀ိသမႏွင့္၊ သမျဖင့္အား၊ ငါးဆယ့္ေလးခါ၊ ရက္သံုးရာကား၊ သာသနာႏွစ္၊ ျဖစ္၏၎င္း၊ တေပါင္းလျပည့္၊ တန္ခူးျပည့္ႏွင့္၊ ဆယ္ႏွစ္လွည့္လည္၊ တိထီမည္၏၊ တလီဆိုဘြယ္၊ သံုးဆယ္အသၤာ၊ ဆယ့္ႏွစ္ခါ၌၊ အသၤာသံ၀စ္၊ ေခၚျမဲႏွစ္တည္း။ သကၠရာဇ္ဦး၊ တန္ခူးတာတက္၊ ရက္၏အပ၊ ၾကံဳခဲ့ၾက၍၊ သံုးရာ့ရက္ပါး၊ ေျခာက္ဆယ့္ငါးႏွင့္၊ ဆယ့္ငါးနာရီ၊ ႏွစ္ပါဒ္ခ်ီလ်က္၊ တဗီဇနာ၊ သံုးျပန္က်တြင္၊ သုဒၶဒိႏၷ၊ သံ၀စၦရဟု။ သဒၶမၼပုည၊ ေရႊ၀ဆီမီး၊ စြယ္စံုၾကီးတို႔၊ ေရွးတီးတင့္ႏႈိင္း၊ ဆက္စဥ္လႈိင္း၍၊ သံပိုင္းမဂၤလာ၊ တင္ျပန္ရာသည္၊ မင္းသာပိုင္သ၊ စိုးျမန္းတည္း။
ႏွစ္ အမ်ိဳးအစား ၁၂-ပါး။ ။ ခုႏွစ္သကၠရာဇ္ အမည္ ၁၂-မ်ိဳး၊ ၎င္းတို႔ကိုပင္ "သၾကၤန္မ်ိဳး ၁၂-ပါး" ဟုလည္းေခၚၾကသည္၊ သၾကၤန္လက္႐ိုးက်မ္းတို႔မွ နည္းရ႐ံု ျပလိုက္၏၊
ေရာက္ဆဲ သကၠရာဇ္ကိုတည္၊ ၂-ခုႏုတ္၊ ၁၂-ခုစား၊
၁-ၾကြင္းမူ ေဇယ်ႏွစ္၊
၂-ၾကြင္းမူ ၀ိသာခါႏွစ္၊
၃-ၾကြင္းမူ ေဇ႒ႏွစ္၊
၄-ၾကြင္းမူ အာသဠႇီႏွစ္၊
၅-ၾကြင္းမူ သရ၀ဏ္ႏွစ္၊
၆-ၾကြင္းမူ အျဒႏွစ္၊
၇-ၾကြင္းမူ အႆယုတၱႏွစ္၊
၈-ၾကြင္းမူ ၾကတၱိကာႏွစ္၊
၉-ၾကြင္းမူ မိဂသီႏွစ္၊
၁၀-ၾကြင္းမူ ဖုသွ်ႏွစ္၊
၁၁-ၾကြင္းမူ မာဃႏွစ္၊
၁၂-ၾကြင္းမူ ဖဂၢဳဏႏွစ္။
ႏွစ္က်ိပ္ရွစ္ဆူ ဘုရား။ ။ ေဂါတမ ဘုရားေလာင္း ဗ်ာဒိတ္ ခံယူေသာ ကမၻာမွစ၍ ပြင့္ေတာ္မူေသာ ဘုရားရွင္မ်ား၏ အမည္ေတာ္တို႔ျဖစ္သည္။
(၁) တဏွကၤရာဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ၇-ရက္၊ စရီးပင္ (ေတာင္မ႐ိုးပင္) ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ တသိန္း ေနေတာ္မူ၏။
(၂) ေမဓကၤရာဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ၁၅-ရက္၊ ေပါက္ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ကိုးေသာင္း။
(၃) သရဏကၤရာဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ တလ၊ သခြတ္ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ရွစ္ေသာင္း။
(၄) ဒီပကၤရာဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ၇-ရက္၊ ေညာင္ၾကပ္ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ တသိန္း။
(၅) ေကာ႑ညဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ဆယ္လ၊ ေၾကာင္လွ်ာပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ တသိန္း။
(၆) မဂၤလဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ရွစ္လ၊ ကံ့ေကာ္ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ကိုးေသာင္း။
(၇) သုမနဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ဆယ္လ၊ ကံ့ေကာ္ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ကိုးေသာင္း။
(၈) ေရ၀တဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ၇-လ၊ ကံ့ေကာ္ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ေျခာက္ေသာင္း။
(၉) ေသာဘိတဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ၇-ရက္၊ ကံ့ေကာ္ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ကိုးေသာင္း။
(၁၀) အေနာမဒႆီဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ဆယ္လ၊ ေဖာက္ၾကံ႕ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ တသိန္း။
(၁၁) ပဒုမဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ရွစ္လ၊ ေၾကာင္လ်ာပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ တသိန္း။
(၁၂) နာရဒဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ၇-ရက္၊ ေၾကာင္လ်ာပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ကိုးေသာင္း။
(၁၃) ပဒုမုတၱရဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ၇-ရက္၊ ထင္း႐ူးပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ တသိန္း။
(၁၄) သုေမဓာဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ၁၅-ရက္၊ ထိန္ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ကိုးေသာင္း။
(၁၅) သုဇာတဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ကိုးလ ၊ ၀ါးပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ကိုးေသာင္း။
(၁၆) ပီယဒႆီဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ေျခာက္လ၊ ေရခတက္ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ကိုးေသာင္း။
(၁၇) အတၱဒႆီဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ရွစ္လ၊ စကားပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ တသိန္း။
(၁၈) ဓမၼဒႆီဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ၇-ရက္၊ လိပ္ဆူးေရႊပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ တသိန္း။
(၁၉) သိဒၶတၳဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ဆယ္လ၊ မဟာေလွကားပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ တသိန္း။
(၂၀) တိႆဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ရွစ္လ၊ ပိေတာက္ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ တသိန္း။
(၂၁) ဖုႆဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ေျခာက္လ၊ သွ်ိသွ်ားပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ကိုးေသာင္း။
(၂၂) ၀ိပႆီဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ရွစ္လ၊ သခြတ္ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ရွစ္ေသာင္း။
(၂၃) သိခီဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ရွစ္လ၊ သရက္ျဖဴပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ခုနစ္ေသာင္း။
(၂၄) ေ၀ႆဘူဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ေျခာက္လ၊ အင္ၾကင္းပင္ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ေျခာက္ေသာင္း။
(၂၅) ကကုသန္ဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ရွစ္လ၊ ကုကၠိဳပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ေလးေသာင္း။
(၂၆) ေကာဏဂံုဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ေျခာက္လ၊ ေရသဖန္းပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ သံုးေသာင္း။
(၂၇) ကႆပဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ၇-ရက္၊ ပေညာင္ပင္ ေဗာဓိ၊ သက္ေတာ္ ႏွစ္ေသာင္း။
(၂၈) ေဂါတမျမတ္စြာဘုရား-ဒုကၠရစရိယာ ေျခာက္ႏွစ္ၾကာ၊ ေညာင္ဗုဒၶေဟပင္ရင္း၌ ပြင့္ေတာ္မူသည္၊ သက္ေတာ္ ရွစ္ဆယ္ ေနေတာ္မူသည္။ ၎င္း အက်ယ္ကို ဗုဒၶ၀ံသ။ ပါ။ ၃၈၁။႒။ ၃၄၈၊ အပဒါန္။ ႒။ ပ-အုပ္။ ၅၄။ စရိယာပိဋက ။႒။ ၁၄-တို႔၌ ႐ႈပါေလ။
ႏွစ္ဆယ့္ငါးပါး၊ ေဘးၾကီးမ်ား၊ ေျဖၾကား ျမတ္အရွင္။ ။ ၎င္း သ႐ုပ္ကို (ေဘးၾကီး ၂၅-ပါး)၌ ႐ႈပါ။
ႏွစ္ဆယ့္ရွစ္႐ုပ္၊ စင္ဆြဲထုတ္၊ ၪပလုပ္ ႐ုပ္ေသး သဘင္ေသာ္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (႐ုပ္ေသးကပြဲ၊ ပါစျမဲ၊ ထုတ္ဆြဲ ၂၈-႐ုပ္ အဘယ္နည္း?) ဟူေသာ သုေတသန၌ ႐ႈပါ။
ႏွစ္ဆယ့္ေလးပစၥည္း။ ။ ၎င္းသည္ ပ႒ာန္းတရားေတာ္ျဖစ္၍ အာဂံုေဆာင္ၪပျပီး ေန႔စဥ္စည္းခ် ရြတ္ဖတ္ပါက ရန္သူမ်ိဳးငါးပါးမွ ကင္းလြတ္သည္။
ေဟတု ပစၥေယာ၊ အာရမၼဏ ပစၥေယာ၊ အဓိပတိ ပစၥေယာ၊ အနႏၲရ ပစၥေယာ၊ သမနႏၲရ ပစၥေယာ၊ သဟဇာတ ပစၥေယာ၊
အညမည ပစၥေယာ၊ နိႆယ ပစၥေယာ၊ ဥပနိႆယ ပစၥေယာ၊ ပုေရဇာတ ပစၥေယာ၊ ပစၦာဇာတ ပစၥေယာ၊ အာေသ၀န ပစၥေယာ၊
ကမၼ ပစၥေယာ၊ ၀ိပါက ပစၥေယာ၊ အာဟာရ ပစၥေယာ၊ ဣႁႏၵိယ ပစၥေယာ၊ စ်ာန ပစၥေယာ၊ မဂၢ ပစၥေယာ၊
သမၸယုတၱ ပစၥေယာ၊ ၀ိပၸယုတၱ ပစၥေယာ၊ အတၳိ ပစၥေယာ၊ နတၳိ ပစၥေယာ၊ ၀ိဂတ ပစၥေယာ၊ အ၀ိဂတ ပစၥေယာ တိ။
ႏွလံုးေသြးေရာင္မ်ိဳး ၆-ပါး။ ။ လူ၏ စိတၱဳပၸါဒ္ကို လိုက္၍ျဖစ္ေပၚေသာ ေသြးေရာင္ ေျခာက္ပါး။
(၁) ရာဂစ႐ိုက္ ထူေျပာသူ၏ႏွလံုးေသြးသည္ ခ်ိပ္ရည္ကဲ့သို႔ နီေမာင္းေသာ အဆင္းရွိ၏၊
(၂) ေဒါသစ႐ိုက္ ထူေျပာသူ၏ႏွလံုးေသြးသည္ ေထာက္ရွာသီးမွည္ကဲ့သို႔ မည္းနက္ေသာ အဆင္းရွိ၏၊
(၃) ေမာဟစ႐ိုက္ ထူေျပာသူ၏ႏွလံုးေသြးသည္ သားဟင္းလ်ာေဆးရည္ကဲ့သို႔ ေျဖာ့ေတာ့ေသာ အဆင္းရွိ၏၊
(၄) ၀ိတက္စ႐ိုက္ ထူေျပာသူ၏ႏွလံုးေသြးသည္ မျဖဴမညိဳ ပဲစဥ္းငံုအဆင္းကဲ့သို႔ ေျဖာ့ေတာ့ေသာ အဆင္းရွိ၏၊
(၅) သဒၶါစ႐ိုက္ ထူေျပာသူ၏ႏွလံုးေသြးသည္ မဟာေလွကားပန္းအဆင္းကဲ့သို႔ ၀ါ၀င္းၾကည္လင္ေသာ အဆင္းရွိ၏၊
(၆) ပညာစ႐ိုက္ ထူေျပာသူ၏ႏွလံုးေသြးသည္ ပြတ္သစ္စပတၱျမားကဲ့သို႔ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္ေသာ ေရာင္ဆင္းရွိ၏။(အဘိဓမၼာနည္း)
ႏႈတ္ခမ္းရပ္မွာ၊ ျဖစ္ေပၚလာ၊ ျမန္မာအကၡရာ ၇-လံုး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (ၾသ႒ဇ အကၡရာ ၇-လံုး) ၌ဆိုခဲ့ျပီ။
ႏႈတ္မလံုသူမ်ိဳး ၉-ေယာက္။ ။ လွ်ိဳ႕၀ွက္ဘြယ္တို႔ကို မတိုင္ပင္ မေျပာၾကားအပ္သူ ၉-ေယာက္၊ ဟိေတာပေဒသမွ။ (၁) ရာဂ စရိတ-ရာဂထူေျပာသူ၊
(၂) ေဒါသ စရိတ-ေဒါသၾကီးသူ၊
(၃) ေမာဟ စရိတ- ေတြေ၀ထိုင္းမႈိင္းသူ၊
(၄) ဘီ႐ုက-ေၾကာက္တတ္သူ၊ သတၱိနည္းသူ၊
(၅) အာမိသ ဂ႐ုက-လာဘ္လာဘ တပ္မက္သူ၊
(၆) ဣတၳိ-မိန္းမ၊
(၇) ေသာ႑-ေသေသာက္ၾကဴး ယစ္ထုပ္၊
(၈) ပ႑က- ပ႑ဳက္၊
(၉) ဒါရက- ကေလးသူငယ္။
Sunday, December 21, 2008
ေနာ-ႏို-ႏြ-ႏွ---ေနာက္ပစ္အနက္၊ မွ ႏႈတ္မလံုသူမ်ိဳး
နိ-နီ-ႏု-ႏူ-ေန---နိကၡမပါရမီ မွ ေန႔၌ အိပ္သင့္ေသာသူ
နိကၡမပါရမီ၏ ေႏွာင္ၾကိဳး ၁၀-ဖြဲ႔။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကား (အေႏွာင္အဖြဲ႔ၾကီး ၁၀-ပါး)ႏွင့္တူ၏။
နိကာယ္ ၅-ရပ္၊ ပိဋကတ္၊ က်မ္းျမတ္ ထုတ္ေဘာ္ေျဖ။ ။ အေပါင္းအစု ေပါင္းစုထားေသာ က်မ္းစာ ငါးခု။
«က» ဒီဃနိကာယ္ ၃-က်မ္း, သုတၱန္မ်ိဳး ပါဠိေတာ္မ်ား။
(၁) သုတ္သီလကၡန္
(၂) သုတ္မဟာ၀ါ၊
(၃) သုတ္ပါေထယ်၊
«ခ» မဇၩိမ နိကာယ္ ၃-က်မ္း, သုတၱန္မ်ိဳး ပါဠိေတာ္မ်ား။
(၁) မူလ ပဏၰာသ၊
(၂) မဇၩိမ ပဏၰာသ၊
(၃)ဥပရိ ပဏၰာသ၊
«ဂ» သံယုတၱနိကာယ္ ၅-က်မ္း, သုတၱန္မ်ိဳး ပါဠိေတာ္မ်ား။
(၁) သဂါထာ၀ဂၢ သံယုတ္၊
(၂) နိဒါန၀ဂၢ သံယုတ္၊
(၃) ခႏၶ၀ဂၢ သံယုတ္၊
(၄) သဠာယတန၀ဂၢ သံယုတ္၊
(၅) မဟာ၀ဂၢ သံယုတ္၊
«ဃ» အဂၤုတၱရ နိကာယ္ ၁၁-က်မ္း, သုတၱန္မ်ိဳး ပါဠိေတာ္မ်ား။
(၁)ဧကဂၤုတၱရ ၊
(၂) ဒုကဂၤုတၱရ ၊
(၃) တိကဂၤုတၱရ ၊
(၄) စတုကဂၤုတၱရ ၊
(၅) ပဥၥဂၤုတၱရ ၊
(၆) ဆကၠဂၤုတၱရ ၊
(၇) သတၱဂၤုတၱရ ၊
(၈) အ႒ဂၤုတၱရ ၊
(၉) န၀ဂၤုတၱရ ၊
(၁၀) ဒသဂၤုတၱရ ၊
(၁၁) ဧကာဒသဂၤုတၱရ ။
«င» ခုဒၵကနိကာယ္ သုတၱန္မ်ိဳး ၁၅-က်မ္းႏွင့္ ၀ိနည္း ၅-က်မ္း၊ အဘိဓမၼာ ၇-က်မ္း ပါဠိေတာ္မ်ား။
(၁) ခုဒၵက ပါဌ၊
(၂) ဓမၼပဒ၊
(၃) ဥဒါန၊
(၄) ဣတိ ၀ုတၱက၊
(၅) သုတၱ နိပါတ၊
(၆) ၀ိမာန ၀တၳဳ၊
(၇) ေပတ ၀တၳဳ၊
(၈) ေထရ ဂါထာ၊
(၉) ေထရီ ဂါထာ၊
(၁၀) ပါဌ ဇာတက၊
(၁၁) မဟာ နိေဒၵသ၊
(၁၂) ပဋိသမၻီဒါမဂ္၊
(၁၃) အပဒါန္၊
(၁၄) ဗုဒၶ၀င္၊
(၁၅) စရိယာ ပိဋက၊
၀ိနည္း ၅-က်မ္း ပါဠိေတာ္မ်ား။
(၁) ပါရာဇိကဏ္၊
(၂) ပါစိတ္၊
(၃) မဟာ၀ါ၊
(၄) စူဠ၀ါ၊
(၅) ပရိ၀ါ၊
အဘိဓမၼာ ၇-က်မ္း ပါဠိေတာ္မ်ား။
(၁) ဓမၼသဂၤဏီ၊
(၂) ၀ိဘင္း၊
(၃) ပုဂၢလပညတ္၊
(၄) ဓာတုကထာ၊
(၅) ကထာ၀တၳဳ၊
(၆) ယမိုက္၊
(၇) ပ႒ာန္း။
နိစၥလ ေရာင္ျခည္ေတာ္မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ဗုဒၶ ဘုရားကိုယ္ေတာ္ျမတ္မွ အျမဲမျပတ္ထြက္ေနေသာ ေရာင္ျခည္ေတာ္ ၃-ပါး၊ ၎င္းအဓိပၸါယ္"ဗုဒၶကိုယ္ေတာ္ေရာင္ ၇-ပါး"၌ၾကည့္ပါ။
(၁) အဂႌရသ ေရာင္ျခည္ေတာ္၊
(၂) ဗ်ာမပၸဘာ ေရာင္ျခည္ေတာ္၊
(၃) အသီတိပၸဘာ ေရာင္ျခည္ေတာ္။
နိစၥသီလမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ ရေသ့, ေယာဂီႏွင့္ လူသူေတာ္တို႔ အျမဲတေစ ေစာင့္သံုး၍ေနႏိုင္ေသာ သီလမ်ိဳး ၂-ပါး ဟူ၏။ (၁) ငါးပါးသီလ၊
(၂) ဆယ္ပါးသီလ။
နိပါတ္ေတာ္ ၂၂-ပါး။ ။ ဘုရားေဟာ ဇာတ္နိပါတ္ေတာ္၏ အမည္ ၂၂ပါး၊
၎င္း သ႐ုပ္ကို (ငါးရာ့ငါးဆယ္)ဟူေသာ သုေတသနပုဒ္၌ ႐ႈပါ။
နိဗၺာန္မ်ိဳးျပား၊ ၇-ပါး၊ ေျဖၾကား ျမတ္အရွင္။ ။ တဏွာမွ ထြက္ေျမာက္ရာ အရပ္မ်ိဳး ၇-ပါး။
(၁)ဒိ႒ဓမၼနိဗၺာန္-ဘုရား ရဟႏၲာတို႔ အသက္ထင္ရွားရွိစဥ္ ခံစားအပ္ေသာ နိဗၺာန္၊
(၂) သမၸရာယိက နိဗၺာန္- ပရိနိဗၺာန္ စံျပီးေနာက္ နိဗၺာန္၊
(၃) သ ဥပါဒိေသသ နိဗၺာန္- ဒိ႒ဓမၼနိဗၺာန္၏ပရိယာယ္၊
(၄) အႏုပါဒိေသသ နိဗၺာန္-သမၸရာယိက နိဗၺာန္၏ ပရိယာယ္၊
(၅) သုညတ နိဗၺာန္-သခၤါရတို႔မွ ကင္းဆိတ္ေသာ နိဗၺာန္၊
(၆) အနိမိတၱ နိဗၺာန္-သခၤါရနိမိတ္တို႔မွ ကင္းစင္ေသာ နိဗၺာန္၊
(၇) အပၸဏိဟိတ နိဗၺာန္- တဏွာေတာင့္တျခင္း ကင္းစင္ေသာ နိဗၺာန္။
မွတ္ခ်က္။ ။ထိုမွတပါးလည္း အမည္နာမ မ်ားစြာရွိေသး၏။
နိမ့္သံအျပား၊ ၁၈-ပါး၊ စပ္ျငား ကဗ်ာျပ။ ။ သံရွည္ကို မစြန္႔လႊတ္ဘဲ တင္းမာျပတ္သားစြာ ရြတ္ဖတ္သီဆိုရေသာ အသံမ်ား။ ၎င္းကိုပင္'သံဖို, ညာသံငယ္, ၀ိသဇၨနီသံ, စသည္ျဖင့္ ေခၚဆိုၾကေသး၏၊ 'အက်ယ္ ကဗ်ာဖြဲ႕နည္း နိသ်ည္းက်မ္း'၌႐ႈေလ။ (အား, အီး, ဦး, ေအး, ၾသး, အင္း, အဥ္း, အည္း, အန္း, အမ္း, အိန္း, အိမ္း, အုန္း, အုမ္း, အဲး, ေအာင္း, အိုင္း, အို၀္း)တို႔ ျဖစ္ၾက၏။
နိမိတ္ ၃-ပါး၊ ေသသူမ်ား၊ ထင္ရွားျဖစ္ေပၚလာ။ ။ ေသခါနီး၌ မိမိလားရာ ဂတိအတြက္ အခ်က္ျပေပးေသာ အာ႐ံုနိမိတ္မ်ား။
(၁) ကံနိမိတ္၊
(၂) ကမၼနိမိတ္၊
(၃) ဂတိနိမိတ္၊
အဘိဓမၼာ၀ိဘင္းပါဠိေတာ္။ ၁၄၂။႒။၁၄၈-၌ အက်ယ္႐ႈ။
နိမိတ္ ၃-ပါး၊ ခြဲသိထား၊ တရား ကမၼ႒ာန္း။ ။ ဘာ၀နာ၏ အေၾကာင္းျဖစ္ေသာ အာ႐ံု ၃-မ်ိဳးကို ေခၚဆိုေသာ ေ၀ါဟာရ။
(၁) ပရိကမၼ နိမိတ္-ပရိကမၼဘာ၀နာ၏ အာ႐ံုကို ပရိကမၼ နိမိတ္၊ "မူလစီးျဖန္းေသာ အာ႐ံုကိုေခၚဆိုသည္"။
(၂) ဥဂၢဟ နိမိတ္-ကမၼ႒ာန္းစီးျဖန္း၍ စိတ္ထည္း၌ အေတာ္တည္ၾကည္လာသည့္အခါ၊သို႔မဟုတ္ မူလ ပထ၀ီကသိုဏ္း စသည္ကို မ်က္စိျဖင့္ မၾကည့္ေတာ့ဘဲ စိတ္ျဖင့္မွန္း၍ တန္းတန္းေျဖာင့္ေျဖာင့္ ထင္ရွားေပၚလြင္စြာ အာ႐ံုကိုယူႏိုင္သည့္အခါ ထိုစိတ္ျဖင့္ ယူႏိုင္ေသာ အာ႐ံုကိုပင္ ဥဂၢဟနိမိတ္ဟူေခၚဆိုသည္။
(၃) ပဋိဘာဂ နိမိတ္-ပဋိဘာဂ သဒၵါကား အတုçအတူ ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာ၏၊ မူလစီစဥ္ထားသည္မွ တပါး အျခားေသာ အတုအပ အာ႐ံု၊ သို႔မဟုတ္ မူလကသိုဏ္း၀န္းႏွင့္ တူစြာ စိတ္ထည္းမွာ ထင္ေပၚလာေသာ အာ႐ံုကို ပဋိဘာဂနိမိတ္ ေခၚဆိုသည္။
နိမိတ္ၾကီး ၄-ပါး။ ။ သုတ္မဟာ၀ါ ။ပါ။ ၁၈။ ႒။ ၄၆-၌ အက်ယ္႐ႈ။ နိကၡမပါရမီ၏ အေၾကာင္းျဖစ္ေသာ။
(၁) သူအို၊
(၂) သူနာ၊
(၃) သူေသ၊
(၄) ရဟန္း
တို႔ကို ေခၚဆိုသည့္ ဗုဒၶ၀င္ ေ၀ါဟာရ။
နိမိတ္ေခၚလာ၊ မ်ိဳး ၃-ျဖာ၊ ျမဳိ႕ရြာ ဆည္းလည္းဆို။ ။ ၎င္း သ႐ုပ္ကို (ဆည္းလည္း ၃-လံုး) သုေတသန၌ ဆိုခဲ့ျပီ။
နိမိတ္ဖတ္ ပုဏၰားေတာ္ ၈-ေယာက္။ ။ အေလာင္းေတာ္မင္းသား ဖြားျမင္ရာ၌ လကၡဏာေတာ္ နိမိတ္ဖတ္ အထူးေရြးခ်ယ္ခံ ပညာရွိပုဏၰား ရွစ္ေယာက္။
(၁) ရာမပုဏၰား၊
(၂) ဓဇ၊
(၃) လကၡဏ၊
(၄) မႏၲိ၊
(၅) ေကာ႑ည၊
(၆) ေဘာဇ၊
(၇) သုယာမ၊
(၈) သုဒတၱပုဏၰား
တို႔ျဖစ္ၾက၏။ ဗုဒၶ၀ံသ အ႒ကထာ။
နိယာတ ဗ်ာဒိတ္ ရေၾကာင္း အဂၤါ ၈-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ အဓိပၸါယ္ကို (ဗ်ာဒိတ္ရေၾကာင္း အဂၤါ ၈-ပါး)၌ ၾကည့္ပါ။
နိယာတ ဗ်ာဒိတ္ရ အေလာင္းေတာ္တို႔ မျဖစ္ေကာင္းေသာ အရပ္ဌာန ၁၈-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ဗ်ာဒိတ္ရ အေလာင္းေတာ္တို႔ မျဖစ္ရာေသာ အရပ္ဌာန ၁၈-ပါး)၌ ၾကည့္ပါ။
နိယာမတရား ၅-ပါး၊ တနည္း ၁၅-ပါး။ ။ အမွတ္ ၁-မွ ၅-အထိçကို သုတ္မဟာ၀ါ အ႒ကထာ မဟာပဒါနသုတ္မွ ယူျပသည္။ အ႒သာလိနီ။ ႒။၃၁၂-၌လည္း႐ႈပါ။ ျမဲေသာ အေလ့အက်င့္ သေဘာတရားတို႔ကို ေခၚဆိုသည္၊ ဤ၌ ပညာရွိၾကီးမ်ား ထုတ္ဆိုေရးသားခ်က္ တဆယ့္ ငါးပါးကိုသာ ျပေသာ္လည္း အတိအက် မမွတ္အပ္၊ ထိုထက္ပို၍လည္း ၾကံဆ ယူငင္ႏိုင္ေသး၏၊ ၎င္းကိုပင္ "ကမၻာ့နိယာမ တရားၾကီး ငါးပါး"ဟုလည္း ေခၚဆိုၾက၏။
(၁) စိတၱ နိယာမ-စိတ္တို႕၏ အစဥ္အတိုင္း ေရွ႕စိတ္ ေနာက္စိတ္ ျဖစ္ပြားေသာ သေဘာတရား။
(၂) ကမၼ နိယာမ-ကုသိုလ္ကံ အကုသိုလ္ကံတို႔၏ ကံႏွင့္အလားတူစြာ ကမၼ၀ိပါက္တရား ခ်မ္းသာçဆင္းရဲတို႔ျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ။
(၃) ဗီဇ နိယာမ-သစ္ေစ့ သစ္ညြန္႕ စသည္တို႔၏ မူလမ်ိဳး႐ိုးပင္ရင္းႏွင့္ အလားတူစြာ ေပါက္ျခင္းသေဘာ။
(၄) ဥတု နိယာမ-ေဆာင္း, ေႏြ, မိုယ္းဥတုတို႕၌ ႏွင္းက်ျခင္း, ပူအိုက္ျခင္း, မိုယ္းရြာျခင္း စေသာ အစဥ္မျပတ္ အလားတူ ျဖစ္ျခင္းသေဘာ။
(၅) ဓမၼ နိယာမ-ေရတို႕၏ နိမ့္ရာသို႔ စီးဆင္းျခင္း, သစ္ညြန္႔တို႔၏ ေကာင္းကင္သို႕ထိုးတက္ျခင္း, ေန လ ၾကယ္တာရာ တို႕၏ ထြန္းလင္းေတာက္ပ လွည့္လည္ျခင္း စေသာ သေဘာတရားစု။
(၆) ကပၸ နိယာမ- ကမၻာ၏ ပဌမတည္ေထာင္ ျဖစ္ေပၚ ပ်က္စီးျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲေနျခင္းသေဘာ။
(ရ) လိဂၤ နိယာမ- ထီး, မ သတၱ၀ါတို႔၏ အခ်င္းခ်င္း မတူ ထူးျခားေသာ အသြင္, အသံ သေဘာ။
(၈) ပထ၀ီ နိယာမ-ေျမ၏ တည္ရာ မွီရာျဖစ္ျခင္း ခက္မာ ခိုင္ခန္႔ျခင္း သေဘာ။
(၉) အာေပါ နိယာမ-ေရ၏ နိမ့္ရာသို႔စီးဆင္းျခင္း, ေအးျမျခင္း, ေပ်ာ့ေပ်ာင္းျခင္း သေဘာ။
(၁၀) ေတေဇာ နိယာမ-မီး၏ ပူေလာင္ျခင္း, ျမိဳက္ကြၽမ္းျခင္း, ေၾကညက္ေစျခင္း, ရင့္ေရာ္ ေဆြးေျမ့ေစျခင္းႏွင့္ ခ်မ္းေအးျခင္း သေဘာ။
(၁၁) ၀ါေယာ နိယာမ-ေလ၏တြန္းကန္ ထၾကြ လႈပ္ရွား ေတာင့္ခိုင္ျခင္း သေဘာ။
(၁၂) အာကာသ နိယာမ-ေကာင္းကင္၏ ဟင္းလင္းပြင့္ျခင္း, ေရးျခစ္၍ မရျခင္း, အဆင္းအေရာင္ ႐ုပ္သြင္ ကင္းျခင္း သေဘာ။
(၁၃) သူရိယ နိယာမ-ေနမင္း၏ အေရာင္အဆင္းကိုေပးျခင္း, လက္်ာရစ္ အျမဲလွည့္လည္ျခင္း, အေရွ႕မွထြက္၍ အေနာက္သို႔ ၀င္ျခင္း သေဘာ။
(၁၄) စႏၵ တာရက နိယာမ-လႏွင့္ ၾကယ္တာရာတို႔၏ အလင္းေရာင္ကိုေပးျခင္း, အျမဲလက္်ာရစ္ လွည့္လည္၍သြားျခင္း, အေရွ႕မွထြက္ျပီး အေနာက္သို႔ ၀င္ျခင္း သေဘာ။
(၁၅) ပဋိစၥ သမုပၸါဒ နိယာမ-ကုသိုလ္ အကုသိုလ္ တရားတို႔၏ တခုျဖစ္လွ်င္ အျခားတခုျဖစ္ေပၚလာျခင္း, သေဘာတရားတခုခ်ဳပ္လွ်င္ အျခားတခု ခ်ဳပ္ျငိမ္းသြားေသာ သေဘာတရားစုမ်ိဳး။
နိေရာဓသစၥာ၏ အနက္သေဘာ ၄-ခ်က္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (သစၥာအနက္ ၁၆-ခ်က္)၌ ႐ႈပါ။
နိေရာဓ သမာပတ္၏ ပုဗၺ ကရဏၾကီး ၄-ပါး။ ။ နိေရာဓသမာပတ္ မ၀င္စားမီ ေရွးဦးစြာ အျမဲျပဳလုပ္ ဓိ႒ာန္ရေသာ ျပဳဘြယ္ၾကီး ေလးပါး ဟူ၏။
(၁) သတၳဳ ပေကၠာသန-ျမတ္စြာဘုရားေခၚလွ်င္သိႏိုင္ျခင္း၊
(၂) သံဃပဋိမာနန-သံဃာ ေတာင့္တလွ်င္ သိႏိုင္ျခင္း၊
(၃) နာနာဗဒၶ အ၀ိေကာပန-မိမိႏွင့္ စပ္ေသာ သကၤန္းပရိကၡရာတို႔ကို ေရçမီး စေသာ ရန္သူမ်ား မဖ်က္ဆီးႏိုင္ျခင္း၊
(၄) အဒၶါန ပရိေစၦဒ-၀င္စားေနမည့္ ေန႔ရက္အခ်ိန္ကို ပိုင္းျခားသတ္မွတ္ျခင္း။
နိေရာဓသမာပတ္ ၀င္စားႏိုင္သူ ၂-မ်ိဳး။ ။ စိတ္, ေစတသိက္, စိတၱဇ႐ုပ္ တို႔ကို အခိုက္အတန္႔အားျဖင့္ ခ်ဳပ္ေစကာ ခ်မ္းသာမႈကို ခံစားႏိုင္သူ ပုဂၢိဳလ္ႏွစ္ေယာက္ကို ဆိုသည္။
(၁) စ်ာနလာဘီ အနာဂါမ္ ပုဂၢိဳလ္ တေယာက္၊
(၂) စ်ာနလာဘီ ရဟႏၲာ ပုဂၢိဳလ္ တေယာက္။
မွတ္ခ်က္။ ။ေသာတာပန္, သကဒါဂါမ္ႏွင့္ ပုထုဇဥ္ စ်ာန္ရ ပုဂၢိဳလ္တို႔ကား ႏုေသာ သမာဓိရွိ၍ မ၀င္စားႏိုင္ဟူ၏၊ စ်ာန္သမာပတ္ မရသူ အနာဂါမ္ ရဟႏၲာတို႔လည္း မ၀င္စားႏိုင္ေခ်။
နိသဇၨ ေဒါသမ်ိဳး ၈-ပါး။ ။ ျမတ္စြာဘုရားႏွင့္ သံဃာေတာ္မ်ားထံ ကပ္ေရာက္ခစားေသာခါ မေနအပ္ေသာ အရပ္ေနရာမ်ိဳး ရွစ္ပါး၊ မသင့္တင့္ေသာ အျပစ္သင့္သည္ ဟူ၏၊ သုတၱနိပါတ္ မဂၤလသုတ္ အ႒ကထာမွ သုေတသနၪပသည္။
(၁) အတိဒူရ-ေ၀းလြန္းေသာ ေနရာ၊
(၂) အစၥာသႏၷ-နီးလြန္းေသာ ေနရာ၊
(၃) ဥပရိ ၀ါတ-ေလညာေလတင္အရပ္၊
(၄) ဥႏၷတ ပေဒသ-ျမင့္လြန္းေသာ ေနရာ၊
(၅) အတိသမၼဳခ-မ်က္ႏွာႏွင့္ တည့္တည့္အရပ္၊
(၆) အတိ ပစၦာ-ေနာက္ေက်ာတည့္တည့္အရပ္၊
(၇) ၾသနတ-နိမ့္က်လြန္းေသာ ေနရာ၊
(၈) ပႆ-ေဘးတိုက္ တည့္တည့္ေနရာ။
« နီ »
နီလာအျပား၊ မ်ိဳး ၄-ပါး၊ ခြဲျခား မဏိသွ်တ္။ ။ မဏိသွ်တၱရက်မ္းလာ နီလာမ်ိဳးေလးပါးကို တန္ဘိုးႏွင့္တကြ ၎င္းက်မ္းရင္း လကၤာအတိုင္း ခြဲျခား၍ ထုတ္ျပလိုက္၏၊
"ေလးသြယ္နီလာ၊ ျပားၾကရာတြင္၊
(၁)'နီလာ'ေခၚဆို၊ ေအာက္မဲၫိုပြင့္၊ ပန္းသို႔ တင့္၏၊
(၂) ထပ္ဆင့္ ဒုတိယ၊ 'နီလ က႑ီ'၊ ႐ႈ ဤလကၡဏာ၊ အျပာတြင္ဖက္၊ ၫိုၫိုစြက္၏၊
အမ်က္ႏွစ္ပါး၊ ဤေက်ာက္မ်ားကား၊ က်ပ္သားေရႊတိ၊ တင္ေလာက္ဘိမူ၊ သိဂႋပဥၥ၊ က်ပ္ထိုက္စြတည့္၊
(၃) 'ဣႏၵနီလာ'၊ လကၡဏာကား၊ သူရိယာေနျခည္၊ ေရာင္သို႔တည္၏၊
ေရႊရည္ တက်ပ္၊ တင္ေလာက္လပ္မူ၊ သံုးက်ပ္ေရႊေကာင္း၊ ထိုက္ေပေရွာင္း၏၊
(၄) တေၾကာင္း 'ဥပ နီလာ'၊ သညာေခၚဆို၊ ၾကာၫိုပြင့္ေရာင္၊ တက်ပ္ေခါင္မွာ၊
စီေျမႇာင္သင့္စြာ၊ ထားေလာက္ပါမူ၊ ေရႊသား ႏွစ္က်ပ္၊ အဘိုးျပတ္သည္၊ မခြၽတ္မွန္ေျဖာင့္ လွည့္သတည္း"။
နီ၀ရဏတရား ၆-ပါး။ ။ စ်ာန္ မဂ္ဖိုလ္ စေသာ ကုသိုလ္တရားတို႔ကို ပိတ္ပင္တားဆီး ကန္႔ကြက္တတ္ေသာ တရား ၆-ပါး။
(၁) ကာမစၦႏၵ နီ၀ရဏ-အာ႐ံုငါးပါး ကာမဂုဏ္တရားတို႔ကိုသာ ခံစားလိုျခင္း ေလာဘ၊
(၂) ဗ်ာပါဒ နီ၀ရဏ-အမ်က္ေဒါသ ျပစ္မွား ၾကမ္းတမ္းျခင္း၊
(၃) ထိနမိဒၶ နီ၀ရဏ-ထိုင္းမႈိင္း ငိုက္မ်ည္းျခင္း၊
(၄) ဥဒၶစၥ ကုကၠဳစၥ နီ၀ရဏ-မတည္ၾကည္ေသာစိတ္, ပ်ံ႕လြင့္ျခင္း, ပူပန္ျခင္း၊
(၅) ၀ိစိကိစၦာ နီ၀ရဏ-ရတနာသံုးပါး၏ ဂုဏ္ေက်းဇူးႏွင့္ မိမိတို႔ျပဳလုပ္ရမည့္ အက်ိဳးခံစားခြင့္
စ်ာန္ မဂ္ဖိုလ္တရားတို႔ကို သို႔ေလာ သို႔ေလာ ယံုမွားေတြးေတာျခင္း၊
(၆) အ၀ိဇၨာ နီ၀ရဏ-အမွန္ကိုမသိတတ္ျခင္း ေမာဟ။
« ႏု »
ႏုမွာ ၅၀၀၊ ဘုရားလ်ာ၊ သညာ အမည္ထုတ္။ ။
က်မ္းၾကီး က်မ္းခိုင္တို႔၌ ၎င္းတို႔၏ အမည္နာမမ်ားကို မေတြ႔ဘူးေသးပါ၊
ရင့္မာ တက်ိပ္ကား အနာဂတ၀င္က်မ္း၌ အမည္မ်ားႏွင့္တကြ လာရွိ၏၊
"ရင့္မာတက်ိပ္၊ ႏုငါးရာ၊ ေနာင္လာရွစ္ေသာင္း၊ ဘုရားေပါင္း။ ဘုရားေပါင္းေနာက္၊
တို႔ႏွစ္ေယာက္၊ တို႔ႏွစ္ေယာက္ေနာက္၊ ခင္ၾကီးေပါက္" ဟု အရက္သမား စကားမ်ိဳးေလာက္ကိုသာ ကြၽႏု္ပ္တို႔ ၾကားမွတ္ရဘူး၏။
ႏုႆတိ ၁၀-ပါး။ ။ ၎င္း၏ သ႐ုပ္အဓိပၸါယ္(အႏုႆတိ ဆယ္ပါး)မွာ ျပခဲ့ျပီ။ ဤေ၀ါဟာရကား ကဗ်ာလကၤာအစပ္ႏွင့္ စာေပ၀ါး မ၀သူတို႔မွျဖစ္လာ၏၊ အမွန္မွာ "အႏုႆတိ"သာျဖစ္သည္။
« ႏူ »
ႏူနာမ်ိဳး ၁၈-ပါး။ ။ ကု႒ႏူနာမ်ိဳး ၁၈-ပါး၊ အမတသာဂရ ေဆးက်မ္းမွ အက်ဥ္းယူျပသည္။
အက်ယ္ ၎င္း၌႐ႈပါေလ။
(၁) ကာပါလိက-ကိုယ္ေရ နီ, ၫို, အဖုေပါက္, ၾကမ္းေျခာက္၍ အလြန္နာက်င္ျခင္း ျဖစ္၏၊
(၂) ၾသဒုမၺဳရ-ကိုယ္ေရနီ, သဖန္းသီးဖုထ, အလြန္ယား, ဆံပင္အေမြး ေျဖာ့ေတာ့ေသာ အဆင္းရွိ၏၊
(၃) မ႑လ- ကိုယ္ေရျဖဴ, နီ, ေစးထန္းထန္းအဖုအကြက္ထ၏၊
(၄) ဣကၡ ဇိ၀ွါ- အနာျဖစ္ရာ၌ လွ်ာကဲ့သို႔ရွိ၏၊ အတြင္း၌ ၀ါညိဳရွိ၏၊ နာက်င္၏၊
(၅) ပု႑ရိက-အေရသည္ ၾကာရြက္ႏုကဲ့သို႔ စဥ္းငယ္နီ၍ျဖဴ၏၊
(၆) သီဓမ- အေရ ေၾကးနီ အဆင္းကဲ့သို႔ရွိ၏၊ ယား၏၊ ေျခာက္၏၊ တစ တစ ျပန္႕ႏွံ႕၍တက္၏၊
(၇) ကာက-အေရ ခ်င္ေရြးကဲ့သို႕ရွိ၏၊ အတြင္း၌ညိဳ၏၊ ေဘးနားနီ၏၊ ေျခာက္ေသြ႕ ကိုက္ခဲ နာက်င္၏၊
(၈) ဧကကု႒- ေခြၽးမထြက္ ငါးတစ္ငါးတံုးကဲ့သို႕ ၾကီးစြာျဖစ္ေပၚလာတတ္၏၊
(၉) ဂဇစမၼ- အေရသည္ဆင္ေရကဲ့သို႔ထူ၏၊
(၁၀) ဒမၼဒလ- ယား၏၊ နီေရာင္ရွိ၏၊ အဖုတို႕ျဖင့္ျပည့္၏၊ အဖုေပါက္ကြဲလ်က္ အ၀တ္ ပုဆိုးတို႔ျဖင့္ အထိမခံႏိုင္ေအာင္ နာက်င္၏၊
(၁၁) ကိဋိဘ- ေျခာက္ေသာအေရာင္ရွိ၏၊ ညိဳမည္း၏၊ ၾကမ္းေထာ္၏၊
(၁၂) ေ၀ပါဒိက-လက္ေျခတို႕၏ အေရသည္ ကြဲပ်က္ေပါက္ပဲ့ျခင္းသို႕ ေရာက္၏၊ အလြန္ နာက်င္၏၊
(၁၃) အလသ-အေရ၌ မ်ားစြာယား၍ အဖုၾကီးေတြေပၚေပါက္လာတတ္၏၊
(၁၄) ဒဒၵဳ- အေရနီလ်က္ ယားျပီး အဖုတို႔ ထတတ္၏၊
(၁၅) ပါမာ- ပူေလာင္၏၊ ယား၏၊ ေသးငယ္ေသာ အနီဖု ကေလးမ်ား ေပၚေပါက္လာတတ္၏၊
(၁၆) ၀ိေပၹါဋက- အေရ၌ ညိဳညိဳနီနီ ေသးငယ္ေသာ အဖုကေလးေတြ ျဖစ္လာတတ္၏၊
(၁၇) သတာ႐ု- အေရ၌ နီိနီညိဳညိဳ အဖုၾကီးေတြ ထတတ္၏၊
(၁၈) ၀ိဓစိၥကာ- အ႐ိုးအဆစ္တို႕ကို ေဆြးေျမ႕ျပဳတ္ျပတ္ေစ၏။
« ေန »
ေနထြက္နာရီ၊ ၁၂-လီ၊ ျမန္ျပည္ ဘယ္လ ဘယ္ခ်ိန္နည္း?။ ။ ျမန္မာျပည္၌ ေနထြက္ ေန၀င္ အခ်ိန္မ်ားကို ေအာက္ပါ လကၤာသြားအတိုင္း ပညာရွိမ်ား စီစဥ္ထားခဲ့ၾက၏၊ ဤ၌ စေနနံကို သုည ယူေလ။
လကၤာသြား -----------------------လအမည္----------- နာရီ မိနစ္
ကူး, ေသာင္း, ေနထြက္ ------------ တာကူး------------- ၆ ၀၀
ဆုန္, ဖက္, ေမႏွင္း----------------- ကဆုန္-------------- ၅ ၅၀
ယုန္, မင္း, လွေထြ----------------- နယုန္--------------- -- ၅ ၄၀
ဆို, ေပ, ဆယ္ထပ္----------------- ၀ါဆို ------------------ ၅ ၃၀
ေခါင္, မတ္, လည္တို -------------- ၀ါေခါင္-----------------၅ ၄၀
လင္း, ပ်ိဳ, ပ်ိဳေထြး----------------- ေတာ္သလင္း -----------၅ ၅၀
ကြၽတ္, ေသြး, ထြက္ထြက္ ---------သီတင္းကြၽတ္ -----------၆ ၀၀
မုန္း, သက္, ေအာ္ေန -------------တန္ေဆာင္မုန္း ----------၆ ၁၀
နတ္, ေသ, ခ်န္ထား----------------နတ္ေတာ္ ---- ------- ၆ ၂၀
ျပာ, သား, စုတ္တံ ----------------ျပာသို ------------------- ၆ ၃၀
တြဲ, ဟန္, ေခၚထု---------------- တပို႔တြဲ ---------------- ၆ ၂၀
ေပါင္း, ဟု, အတင္း------------- တေပါင္း --------------- ၆ ၁၀
ေနထြက္လင္းသည္၊ ျမန္တြင္းျပည္သူ၊ မွတ္ယူေသာ္။
ေနျပည္ေတာ္မွာ၊ ျငိမ့္ေညာင္းသာ၊ က်မ္းလာ သံ ၁၀-မ်ိဳး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္
(ျမိဳ႔ေတာ္သာယာ၊ ျငိမ့္ေညာင္းျငာ၊ ၁၀-ျဖာ အသံမ်ိဳး) ဟူေသာ သုေတသန၌ ႐ႈပါေလ။
ေနမင္း၏ ရန္သူမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ၀ိနည္း စူဠ၀ါ။ပါ။ ၄၉၂။ ႒။ ၃၁၂-တို႔၌႐ႈပါ၊ ေန၏ အႏၲရာယ္ၾကီး ေလးပါး။
(၁) ဆီးႏွင္းျမဴခိုး၊
(၂) မီးခိုး၊
(၃) မိုယ္းတိမ္၊
(၄) အသူရိန္
တို႔ျဖစ္ၾက၏။
ေနမင္း၏ ရန္သူမ်ိဳး ၅-ပါး၊ တနည္း။ ။ ေန, လ, တို႔၏အႏၲရာယ္ အညစ္အေၾကး ၅-ပါး ဟူ၏။ သုတ္သီလကၡန္။ ႒။ ၁၂၉။
(၁) မိုယ္းတိမ္တိုက္၊
(၂) ဆီးႏွင္း၊
(၃) မီးခိုး၊
(၄) ျမဴ၊
(၅) ရာဟု အသူရိန္။
ေနရာ ၅-သြယ္၊ နန္းေတာ္၀ယ္၊ ဘယ့္ႏွယ္ ဘယ့္ႏွယ္ ဘယ္သို႔နည္း?။ ။ နန္းေတာ္တြင္းရွိ မႉးမတ္တို႔၏ ေနရာ ၅-သြယ္ ဟူလို၊ ၎င္းတို႔ကို ေတာ္, ဒူး, စနည္း, ကေ၀ါ, ဟု သိရာသည္၊ ဤ အေခၚအေ၀ၚတို႔မွာ ရာမညတိုင္းသားတို႔ ဘာသာ ျဖစ္၏။
(၁) ေတာ္ ေနရာ- ကြန္းစင္ေနရာ၊
(၂) ဒူး ေနရာ-ေသဥ္ မ ေနရာ၊
(၃) စနည္းေနရာ၊
(၄) ေသဥ္ရံ ေနရာ၊
(၅) ဘေ၀ါ ေနရာ- ေသဥ္ေထြးေနရာ၊ 'အတြင္းဘေ၀ါ, အျပင္ဘေ၀ါ' အားျဖင့္ ေနရာ ငါးသြယ္ ရွိ၏။
ထို႔ေၾကာင့္ "အမတ္ၾကီးဟု၊ သီးသီးေက်ာ္ထင္၊ ေတာ္ဟုတြင္သား၊ ကြန္းစင္လံုးညီ၊ ေရႊတိုင္မွီလ်က္၊
ေနာက္ျပီေနာက္တည္၊ ဒူး, စနည္က၊ ႏွစ္မည္ဘေ၀ါ၊ နတ္ေလာ ေတြးဘြယ္၊ မတ္ငါးသြယ္ႏွင့္၊" ဟု ပညာရွိတို႔ စပ္ဆိုထား၏။
ေနေရာင္ျခည္ ၇-မ်ိဳး။ ။ ေနေရာင္ျခည္ ဓာတ္တြင္ပါေသာ အဆင္းေရာင္ျခည္ ၇-မ်ိဳး။
(၁) အနီေရာင္၊
(၂) အျဖဴေရာင္၊
(၃) ညိဳစိမ္းေရာင္၊
(၄) အ၀ါေရာင္၊
(၅) ေမာင္းမႈိင္းေရာင္၊
(၆) ခရမ္းေရာင္၊
(၇) ျပိဳးျပက္ေရာင္။
ေန၀င္နာရီ၊ ၁၂-လီ၊ ျမန္ျပည္ ဘယ္လ ဘယ္ခ်ိန္နည္း?။ ။ ၎င္းအေျဖကား ၁၂-နာရီကိုတည္၊ ထိုလ၏ ေနထြက္နာရီႏွင့္ ႏုတ္၊ အၾကြင္း ေန၀င္နာရီျဖစ္၏။
ေန႔ နံမ်ိဳး ၈-ပါး။ ။ တနဂၤေႏြ ေန႔နံ အစ-ရာဟု ေန႔နံ အဆံုး, ၎င္းရွစ္ပါးကို ေခၚသည္။
ေန႔၌ အိပ္သင့္ေသာသူ ၁၇-ဦး။ ။ ဥတုေဘာဇနက်မ္းမွ ဤသူမ်ားကား က်န္းမာေရးအတြက္ ေန႔ကိုအိပ္ရမည္။ (၁) အပင္ပန္းခံသူ၊
(၂) ေမထုန္မွီ၀ဲျပီးစသူ၊
(၃) ခရီးျပင္းသြားသူ၊
(၄) ဆင္ျမင္းတို႔ ပန္းေအာင္စီးသူ၊
(၅) ကိုယ္လက္ႏြမ္းနယ္သူ၊
(၆) ၀မ္းသက္သူ၊
(၇) ရင္က်ပ္ ရင္ဘတ္နာရွိသူ၊
(၈) ပန္းနာရွိသူ၊
(၉) ေရငတ္နာရွိသူ၊
(၁၀) သက္လံုပ်က္သူ၊
(၁၁) ေလနာရွိသူ၊
(၁၂) ဓာတ္ အားခြန္ ကုန္ခန္းသူ၊
(၁၃) သလိပ္ ကုန္ခန္းသူ၊
(၁၄) သူအို၊
(၁၅) ေသအရက္ မ်ားစြာ ယစ္သူ၊
(၁၆) အဇိဏၰနာ ရွိသူ၊
(၁၇) ညဥ့္ကို မအိပ္ရသူ။
န-နာ---နံသင့္ အကၡရာမ်ိဳး မွ နာရီ ၂-ပါး၊
နံသင့္ အကၡရာမ်ိဳး ၃၃-လံုး။ ။
အ-တနဂၤေႏြနံ၊
က, ခ, ဂ, ဃ, င-တနင္းလာနံ၊
စ, ဆ, ဇ, စ်, ည-အဂၤါနံ၊
ဋ, ဌ, ဍ, ဎ, ဏ၊ တ, ထ, ဒ, ဓ, န-စေနနံ၊
ပ, ဖ, ဗ, ဘ, မ-ၾကာသပေတးနံ၊
သ, ဟ- ေသာၾကာနံ၊
လ, ၀, ဠ- ဗုဒၶဟူးနံ၊
ယ, ရ- ရာဟုနံ။
နံသင့္လူမ်ိဳး ၁၀၁-ပါး ။ ။ ေဗဒင္က်မ္းလာ ေန႔နံႏွင့္ လူမ်ိဳးယူပံုျဖစ္၏။
(၁) တနဂၤေႏြနံ-ယြန္း၊
(၂) တနင္းလာနံ-ရွမ္း၊
(၃) အဂၤါနံ- မြန္, တလိုင္း၊
(၄) ဗုဒၶဟူးနံ-ကတူး၊
(၅) ၾကာသပေတးနံ-ျမန္မာ၊
(၆) ေသာၾကာနံ-သက္၊
(၇) စေနနံ-ကုလား၊
(၈) ရာဟုနံ-တ႐ုပ္လူမ်ိဳး။
နံ႔သာမ်ိဳး ၄ပါး။ ။
(၁) ကံုကုမံ၊
(၂) ေလးညႇင္း၊
(၃) ကမ်ဥ္း၊
(၄) ေတာင္ဇလပ္၊
ဤကား မဂဓအဘိဓာန္ အလိုတည္း။
နံ႔သာမ်ိဳး ၅ပါး။ ။
(၁) နံ႔သာျဖဴ၊
(၂) နံ႔သာနီ၊
(၃) ကရမက္၊
(၄) အေက်ာ္၊
(၅) စမၸါ၊
ပိေ႑ာေဆးက်မ္းတု႔ိ၌ ေသြး, ေလ, သလိပ္, သည္းေျခတို႔ကိုႏိုင္၏၊ အပူကို ျငိမ္းေစတတ္၏ဟု ဆိုသည္။
နံ႔သာမ်ိဳး ၁၀ပါး။ ။ သာရတၳ သဂၤဟက်မ္းမွ။
(၁) ကာလာႏုသာရီ စေသာ အျမစ္နံ႕သာ၊
(၂) စႏၵကူး စေသာ အႏွစ္္နံ႕သာ၊
(၃) ထင္း႐ူးစေသာ အကာနံ႕သာ၊
(၄) သစ္ၾကံပိုး စေသာ အေခါက္္နံ႕သာ၊
(၅) သီး, စေသာ အလႊာနံ႔သာ၊
(၆) ပြဲလွ်က္ စေသာ အရည္္နံ႕သာ၊
(၇) ကြမ္းရြက္ စေသာ အရြက္နံ႔သာ၊
(၈) ကံ့ေကာ္ မာလာက်ီက်ဳ စေသာ အပြင့္္နံ႕သာ၊
(၉) ဇာဒိပၹိဳလ္ စေသာ အသီးနံ႔သာ၊
(၁၀) အလံုးစံုအနံ႔ႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ သကၤန္းစေသာ ပင္စည္နံ႔သာ။
နကၡတ္ ၂၈-လံုး။ ။ နကၡတၱာနီတိ ကတၱိကာဒီဟိ အ႒၀ီသတိ နကၡတၱာနိ-ဟု မဟာနိေဒၵသ။ပါ။၂၉၈။႒။၃၆၆-၌ဖြင့္ဆိုသည္။ ဤ၌ လံုးေရ ပံုသ႑ာန္ပါ နကၡတၱသွ်ၾတက်မ္းမွ ၂၇-လံုး ယူျပလိုက္သည္၊ လံုးေရ သ႑ာန္အစံုႏွင့္ က်မ္းစာမူရင္းအတိုင္း ျပလိုက္သည္။
(၁)၊ အႆ၀ဏီ၊ ေျခာက္လံုးညီ၊ တူျပီ ျမင္းေခါင္းဆို၊
(၂) ဘရဏီမွာ၊ သံုးလံုးသာ၊ ပမာခံုေလာက္လို၊
(၃) ၾကတၱိကာၾကယ္၊ ခုနစ္သြယ္၊ ၾကယ္ငယ္စုသလို၊
ေဖ်ာက္ဆိတ္ၾကယ္ေခၚ၊ ၇-ေဖၚ၊ ယူေသာ္ ၾကိတၱိကာ၊
(ဤနကၡတ္သံုးလံုးကား၊ က်ီးတာရာႏွင့္ ယွဥ္၍ သြား၏၊)
(၄) ဆယ္လံုးအညီ၊ ေရာဟဏီ၊ တူ့ျပီငါးၾကင္းဆို၊
(၅) မိဂသီမွာ၊ သံုးလံုးသာ၊ ေ၀ါဟာ လိပ္ေခါင္းဆို၊
(၆) လိပ္လက္ေခၚၾက၊ အဒၵရ၊ ဧက တလံုးဆို၊
(၇) ပုဏၰဖုသွ်ဳ၊ ငါးလံုးျပဳ၊ ႏႈိင္းတုသေဘၤာလို၊
(၈) ငွက္ေခ်းခံသြင္၊ ဆယ္လံုးျမင္၊ ေခၚတြင္ ဖုသွ်ဆို၊
(၉) အသလိႆ၊ ေလးလံုးရ၊ တူမွ် ခက္ရင္းဆို၊
(ဤနကၡတ္ သံုးလံုးကား ပုဇြန္တာရာႏွင့္ ယွဥ္၍သြား၏။ )
(၁၀) ၾကယ္မာဃမွာ၊ ေလးလံုးသာ၊ တူစြာသံေကာက္ဆို၊
(၁၁) ျပဳပၸါ ဘရဂုဏၰီ၊ (၁၂) ဥၾတာဘရဂုဏၰီ၊ ႏွစ္လံုးစီ၊ တူညီေညာင္ေစာင္းလို၊
(ဤနကၡတ္ ၃-လံုးကား ခ်ိန္တာရာႏွင့္ယွဥ္၍ သြား၏)
(၁၃) ဟႆဒမွာ၊ ငါးလံုးသာ၊ ပမာ လက္၀ါးလို၊
(၁၄) စိၾတမွာ၊ တလံုးသာ၊ ပမာပုလဲလို၊
(၁၅) သြာဒိကားႏွစ္၊ သ႑ာန္စစ္၊ ကသစ္ပြင့္လိုလို၊
(ဤနကၡတ္ ၃-လံုးကား ဆံက်င္ တာရာႏွင့္ယွဥ္၍ သြား၏ )
(၁၆) ဆယ့္ေလးလံုးသာ၊ ၀ိသာခါ၊ ပမာပတ္၀ိုင္းလို၊
(၁၇)ဆယ့္ငါးလံုးရ၊ ႏုရာဓ၊ နဂါးလည္ဆစ္လို၊
(၁၈) ငါးလံုးမွန္လွ၊ ၾကယ္ေဇ႒၊ နဂါးခ်က္ေခၚဆို၊
(ဤနကၡတ္ သံုးလံုးကား တံငါတာရာႏွင့္ ယွဥ္၍သြား၏။ )
(၁၉) ေလးလံုးမွန္လွ၊ ၾကယ္မူလ၊ နဂါးျမီးဖ်ားဆို၊
(၂၀) ျပဳပၸါသဠ္၊ (၂၁) ဥၾတာသဠ္၊ ေလးလံုးမွန္၊ လွမ္းဟန္ ဆင္မလို၊
(ဤနကၡတ္ ၃-လံုးကား ဆင္ တာရာႏွင့္ယွဥ္၍ သြား၏၊ )
(၂၂) ေမာင္ရင္ဆိုင္းထမ္း၊ သံုးလံုးတန္း၊ ေရာင္ရႊန္း သရ၀ဏ္၊
သံုးလံုးျမႇားဟန္၊ သရ၀ဏ္၊ ေရာင္လွ်ံရႊန္းစိုစို၊
(၂၃) အင္ၾကင္းသီးသြင္၊ ေလးလံုးျမင္၊ မည္တြင္ ဓနသိဒၶိဆို၊
(၂၄) သတၱဘိသွ်၊ ေျခာက္လံုးရ၊ တူမွ်ဆံုၾကီးလို၊
(ဤနကၡတ္ ၃-လံုးကား ျမင္း တာရာႏွင့္ယွဥ္၍ သြား၏ )
(၂၅) ၪပပၸါဘျဒပိုက္၊ (၂၆)ဥတၱရာဘျဒပိုက္၊ ေခၚသမိုက္၊ မွတ္ပိုက္ အင္းပ်ဥ္လို၊
(၂၇) ကိုးလံုးအညီ၊ ေရ၀တီ၊ တူျပီျမႇံဳးလိုလို၊
ဤ ၃-လံုးမွာ၊ ဗ်ိဳင္းတာရာ၊ သြားရာယွဥ္ျမဲကို။
နကၡတ္တာရာ၊ ယွဥ္သြားလာ၊ ရံခါမကြဲျပဳိ။
က်မ္းသွ်တၱရာ၊ ဤသို႔လာ၊ မွတ္ပါ မ်ားလူဗိုလ္။
နက္နဲခက္စြာ၊ ဂမၻီရာ၊ ၄-ျဖာ တရားျမတ္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို(ဂႏၻီရတရားၾကီး၄-ပါး ဟူေသာ သုေတသန၌ ဆိုခဲ့ျပီ။
နဂါးတို႔၏ ပင္ကိုယ္အသြင္ မစြန္႔ႏိုင္ျခင္း ဒုကၡမ်ိဳး၅-ပါး။ ။ ဓမၼပဒ ဒုအုပ္။ ၁၅၂၊ ၁၅၃။ ၀ိနည္းမဟာ၀ါ ။ပါ။ ၁၂၁ ။႒။ ၃၀၄။ သုတၱနိပါတ္။ပါ။ ၂၇၉ ။႒။ ပ-အုပ္၊ ၁၂-၁၃။
(၁) နဂါးအခ်င္းခ်င္း ေမထုန္မႈုျပဳေသာအခါ၊
(၂) လံုး၀ အိပ္ေပ်ာ္သြားေသာအခါ၊
(၃) ပဋိသေႏၶယူစဥ္အခါ၊
(၄) အေရေဟာင္းစြန္႔ေသာအခါ၊
(၅) ေသလြန္ေသာအခါတို႔၌ မူလနဂါး၏ ကိုယ္ခႏၶာပင္ ျဖစ္၏။
နဂါးမ်ိဳး ၇-ပါး။ ။ ၎င္း အက်ယ္ကို ခႏၶ၀ဂၢသံယုတ္ ။ပါ။ ၂၀၂ ။႒။၃၁၉။ အပဒါန္ ။႒။ ပ-အုပ္ ၂၆၇။ သုတၱနိပါတ္ ။ပါ။ ၂၇၉ ။႒။ ပ-အုပ္။၁၂-တို႔၌ ႐ႈပါ။ ဂဠဳန္ငွက္ေဘးမွ ကင္းေ၀းေသာ နဂါးမ်ားဟူလို။
(၁) ပဏီတ တရာ-ဇလာဗုဇ, ဂဗၻေသယ်က, ဥပပါတိက, ဟုဆိုအပ္ေသာ မိမိတို႔ဇာတ္သေဘာအားျဖင့္ ျမတ္ေသာ နဂါးတို႔လည္း တမ်ိဳး၊ (၂) ကမၺလႆ တရာ-နဂါးစစ္သူၾကီး, စစ္ဗိုလ္မႉး, စစ္ဘုရင္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ကမၺလနဂါး, အႆတရ နဂါးတို႔လည္းတမ်ိဳး၊
(၃) ဓတရ႒ာ-ဓတရ႒မည္ေသာ နဂါးဘုရင္တို႔လည္းတမ်ိဳး၊
(၄) သတၱ သိဒႏၲရ ၀ါသိေနာ- ေတာင္စဥ္သီဒါ မဟာသမုဒၵရာ၌ ေနၾကကုန္ေသာ နဂါးတို႔လည္းတမ်ိဳး၊
(၅) ပထ၀ိ႒ကာ-ေျမအတြင္း၌ မွီတင္းပုန္းေအာင္းကာ ေနေလ့ရွိၾကကုန္ေသာ ေျမေအာင္းနဂါးတို႔လည္းတမ်ိဳး၊
(၆) ပဗၺတ႒ကာ-ေတာင္ေခါင္း ေတာင္တြင္း၌ မွီတင္း ေနထိုင္ၾကကုန္ေသာ ေတာင္တြင္းနဂါးတို႔လည္းတမ်ိဳး၊
(၇) ၀ိမာန႒ကာ-ေဘာဂ၀တီ နဂါးျပည္၌ ေရႊေငြဗိမာန္ စံအိမ္ပ်ံျဖင့္ ဇိမ္ခံေပ်ာ္ပါး၍ ေနၾကကုန္ေသာ နတ္နဂါးတို႔လည္းတမ်ိဳး။
နဂါးမ်ိဳး ၁၁၂၄-ပါး၊ တနည္း။ ။ အက်ယ္ကို သာရတၳသဂၤဟက်မ္းႏွင့္ ပကိဏၰက ၀ိသဇၨနာ ဒု-တြဲ၌ ႐ႈပါကုန္။ က႒မုခ, ပုတိမုခ, အဂၢိမုခ, သတၳမုခ, ေခၚ နဂါး ေလးပါးကိုတည္၊
ဒ႒၀ိသ, ဒိ႒၀ိသ, ဖု႒၀ိသ, ၀ါတ၀ိသ, ေခၚ အဆိပ္မ်ိဳး ၄-ပါးႏွင့္ေျမႇာက္ ၁၆-ပါးရ၏၊
၎င္းကိုတည္၊ အာဂဒ၀ိသေနာေဃာရ၀ိသ, ေနာအာဂဒ၀ိသ ေဃာရ၀ိသ,
အာဂဒ၀ိသစေဃာရ၀ိသ, ေနာအာဂဒ၀ိသစ နေဃာရ၀ိသ, ေခၚ အဆိပ္မ်ိဳး ၄-ပါးႏွင့္ ထပ္ေျမႇာက္ ၆၄-ပါးရ၏၊
၎င္းကိုတည္ ေယာနိမ်ိဳး ၄ပါးႏွင့္ေျမႇာက္ ၂၅၆-ပါးရ၏၊ ၎င္းကိုတည္ ေရေန, ၾကည္းေန ၂-ပါးႏွင့္ေျမႇာက္ ၅၁၂-ပါးရ၏၊
၎င္းကိုတည္ ၊ ကာမ႐ူပီ, အကာမ႐ူပီ ေခၚ စည္းစိမ္ရွိမဲ့ ၂-ပါးႏွင့္ေျမႇာက္ေသာ္ နဂါးမ်ိဳးေပါင္း ၁၀၂၄-ပါးရ၏။
နဂိုရ္ျဂိဳဟ္ ၄လံုး။ ။ "မိ, နီ, ဧ, လွ ၊ နဂိုရ္က်" ဟူေသာ ေဗဒင္လကၤာအရ "ၾကာသပေတး, စေန, တနဂၤေႏြ, ဗုဒၶဟူး" ၎င္းျဂိဳဟ္မ်ား၌ သက္ေရာက္ျဂိဳဟ္စားမူ ယာယီမရွိ ပကတိဟု ေဟာၾကကုန္၏။
နတ္ ၃-ပါး။ ။ အဘိဓမၶာ၀ိဘင္း ။ပါ။ ၄၃၇။၎င္း။႒။ ၅၀၀-၌ အက်ယ္႐ႈ။ ကမၻာသားတို႔ ကိုးကြယ္အားထားရာ နတ္မ်ိဳးအျပား ၃-ပါးဟူလို။
(၁) ၀ိသုဒၶိနတ္-ကိေလသာတို႔မွ စင္ၾကယ္ျပီးေသာ ဘုရားç ရဟႏၲာႏွင့္ သံဃာတို႔ကို ေခၚသည္။
(၂) ဥပပတၱိ နတ္- နတ္ျပည္ ျဗဟၼာျပည္တို႔၌ ကိုယ္ထင္ရွားျဖစ္ေသာ နတ္ျဗဟၼာတို႔ကို ေခၚသည္။
(၃) သမၼဳတိ နတ္- လူအေပါင္းတို႔အေပၚ၌ အုပ္ခ်ဳပ္၍ မင္းလုပ္ေနေသာ ဘုရင္ ဧကရာဇ္တို႔ကို ေခၚသည္၊
အက်ယ္လိုမူ ဒီဃနိကာယ္ သကၠပဥႇာသုတ္ အ႒ကထာ။ ဣတိ၀ုတ္ အ႒ကထာ က်မ္းတို႔၌ ႐ႈၾကကုန္။
နတ္ ၃-ပါး၊ တနည္း။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ဇို၀္းမ်ိဳး ၃-ပါး) ဟူေသာ သုေတသန၌ ျပန္႐ႈပါ။
နတ္ ၄-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ အဓိပၸါယ္ကို (နတ္မင္းၾကီး ၄-ပါး) ၌႐ႈပါ။
နတ္ၾကီး ၅-ပါး။ ။ ေလာကီ ေမွာ္ဆရာတို႔ ေျပာၾကားရြတ္ဆိုေလ့ရွိၾကေသာ နတ္ၾကီး ၅ပါး၊
၎င္းကို မ, ကာရေလာပ ဥာဏာလကၤာရ ရာဇဂု႐ုဆရာေတာ္ ခင္ၾကီးေပ်ာ္ေရး "ကေ၀သာရ က်မ္းရင္း" မွ ယူသည္။
(၁) မဟာကပၸိႏၷ နတ္-အေရွ႕ကြၽန္း အရပ္ေန၊
(၂) ကပၸစိႏၲာနတ္- အေနာက္ကြၽန္း အရပ္ေန၊
(၃) ကပၸနႏၵာနတ္-ေတာင္ကြၽန္း အရပ္ေန၊
(၄) ေဇယ်ာကပၸ နတ္- ေျမာက္ကြၽန္း အရပ္ေန၊
(၅) ႐ုေဇယ်ကပၸ နတ္-ေလးကြၽန္း ထိပ္ေဗြ လယ္မေဇၩေန။
နတ္စစ္သူၾကီး ၄-ေယာက္။ ။ ျမင့္မိုရ္ေတာင္ထိပ္ ၄-မ်က္ႏွာရွိ "စတုမဟာရာဇ္ နတ္မင္းၾကီး ၄-ပါး" ကိုပင္ သိၾကားမင္း၏ နတ္စစ္သူၾကီး ၄-ေယာက္ဟု ေခၚဆိုၾက၏။
နတ္တမန္ေခၚ၊ တရားေတာ္၊ ၅-ေဘာ္ သံေ၀ဂ။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ေဒ၀ဒူတ တရား ၅-ပါး)၌ဆိုခဲ့ျပီ။
နတ္တို႔စည္းေ၀းျခင္း အေၾကာင္း၄-ပါး။ ။ သုဓမၼာ သဘင္ၾကီး၌ နတ္တို႔စည္းေ၀းျခင္း အေၾကာင္း၄-ပါးကို ဆိုသည္၊ ၎င္းအေျဖ( တာ၀တႎသာ၊ သုဓမၼာ၊ ၄-ျဖာ စည္းေ၀းေၾကာင္း) ဟူေသာ သုေတသနရပ္၌ၾကည့္ပါ။
နတ္တို႔ စုေတေၾကာင္း နိမိတ္ ၅-ပါး။ ။ သုတ္မဟာ၀ါ ။႒။ ၂၀။ အ႒သာလိနီ အ႒ကထာ ၇၅-တို႔၌ ႐ႈပါ။ နတ္မ်ား စုေတခါနီး၌ ၎င္းနိမိတ္ ၅-ပါးထင္လာတတ္သည္။
(၁) နတ္ပန္း ၫႈိးႏြမ္းျခင္း၊
(၂) နတ္၀တ္တန္ဆာ ၫႈိးႏြမ္းျခင္း၊ ကိုယ္အဆင္းမလွျခင္း၊
(၃) လက္ကတီးၾကားမွ ေခြၽးထြက္ျခင္း၊
(၄) ေနရာ ဘံုဗိမာန္၌ မေပ်ာ္ေမြ႔ျခင္း၊
(၅) မ်က္ေတာင္ခတ္ျခင္း။
နတ္တို႔စုေတျခင္းမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ နတ္တို႔ေသရျခင္း အေၾကာင္း ၄-ပါး။
(၁)အာယုကၡယ-သက္တမ္းေစ့၍ ေသရျခင္း၊
(၂)ကမၼကၡယ-သက္တမ္းမေစ့မီ ကံကုန္၍ ေသရျခင္း၊
(၃)အာဟာရကၡယ-စားခ်ိန္ မစားမိ၍ အာဟာရ ကုန္ျပတ္ျပီး ေသရျခင္း၊
(၄) ေကာပ- အမ်က္ေဒါသထြက္လြန္းအားၾကီး၍ ေသရျခင္း။
နတ္နကၡတ္ ၉-လံုး ေဗဒင္။ ။ မိမိတို႔ ဇာတာခြင္၌ စန္းယွဥ္နကၡတ္သည္ ဤေဖၚျပပါ နကၡတ္ ၉-လံုးတို႔တြင္ ပါ၀င္ေနပါက နတ္နကၡတ္ ဟုမွတ္ေလ၊ စန္းယွဥ္နကၡတ္သည္ ပါဋ္ ဃတီ ပါရွိေနက ေရွ႕သို႔တလံုးတိုးယူရမည္ဟူ၏၊ လက္ထပ္ထိမ္းျမားေရး၌ မိမိတို႔ အခ်င္းခ်င္းေသာ္၎င္း၊ လူႏွင့္ နတ္ေသာ္၎င္း၊ လက္ထပ္ထိမ္းျမားႏိုင္၏၊ လူေယာက္်ားသည္ ဘီလူးနကၡတ္ မိန္းမႏွင့္ လက္မထပ္ရ ေသတတ္သည္၊ နတ္, လူ, နကၡတ္ပါေသာ မိန္းမသည္ ဘီလူးနကၡတ္ပါေသာ ေယာက္်ားႏွင့္ လက္ထပ္ႏိုင္သည္၊ အျပစ္မရွိ ေကာင္း၏၊ နတ္နကၡတ္ ေယာက္်ားသည္ ဘီလူးနကၡတ္ မိန္းမႏွင့္ လက္ထပ္ႏိုင္၏၊ အျပစ္မရွိေခ်၊
(၁) အႆ၀ဏီ၊
(၂) မိဂသီ
(၃) ပုဏၰဖုသွ်၊
(၄) ဖုသွ်၊
(၅) အႆဒ၊
(၆) သြာဒိ၊
(၇) အႏုရာဓ၊
(၈) သရ၀ဏ္၊
(၉) ေရ၀တီ နကၡတ္တို႔ ျဖစ္၏။
နတ္ျပည္ ၆-ထပ္။ ။ နတ္တို႔ ေနရာ ဌာန ေျခာက္ပါး၊
(၁) စတုမဟာရာဇ္ နတ္ျပည္၊
(၂) တာ၀တႎသာ၊
(၃) ယာမာ၊
(၄) တုသိတာ၊
(၅) နိမၼာနရတိ၊
(၆) ပရနိမၼိတ ၀သ၀တၱီ။
နတ္ျပည္ ေရာက္ဘူးေသာ လူသား ၄-ေယာက္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္(လူစင္စစ္က နတ္ျပည္ေရာက္ဘူးသူ ၄-ေယာက္) ဟူေသာ သုေတသန၌ၾကည့္ပါ။
နတ္ျပည္၌ မရေကာင္းေသာ ကမၼ႒ာန္း ၁၂-ပါး။ ။ ၀ိသုဒၶိမဂ္ ပ-အုပ္။ ၁၁၀။
အသုဘ ၁၀-ပါး၊
ကာယဂတာသတိ၊
အာဟာေရ ပဋိကူလသညာ၊ တို႔ ျဖစ္၏၊
နတ္ျပည္၌ အာ႐ံုငါးပါး ကာမဂုဏ္တရားတို႔ လႊမ္းမိုးထားရကား ထိုကမၼ႒ာန္းမ်ားကို မရႏိုင္ဟူ၏။
နတ္ျဖစ္ျခင္း အေၾကာင္း ၃-ပါး။ ။ နတ္ျပည္ေရာက္လိုသူမ်ား က်င့္ၾကံရန္ တရားသံုးပါး။
(၁) သစၥံ ဘေဏ-အမွန္ကိုသာ ဆိုေျပာရာ၏၊
(၂) န ကုေဇၩယ်-အမ်က္မထြက္ စိတ္မဆိုးရ၊
(၃) အပၸမၸိ ဒဇၨာ-ေတာင္းခံလာက နည္းနည္းျဖစ္ျဖစ္ ေပးလႉရာ၏။
နတ္မင္းၾကီး ၄-ပါး။ ။ စတုမဟာရာဇ္ နတ္မင္းၾကီး ၄-ပါးကိုဆိုလိုသည္။
(၁) အေရွ႕အရပ္ကို အစိုးရေသာ ဓတရ႒ နတ္မင္းၾကီး၊
(၂) အေနာက္အရပ္ကို အစိုးရေသာ ၀ိ႐ူပကၡ နတ္မင္းၾကီး၊
(၃) ေတာင္အရပ္ကို အစိုးရေသာ ၀ိ႐ူဠက နတ္မင္းၾကီး၊
(၄) ေျမာက္အရပ္ကို အစိုးရေသာ ကုေ၀ရ နတ္မင္းၾကီး။
မွတ္ခ်က္။ ။၎င္းတို႔ကိုပင္ "နတ္စစ္သူၾကီး ၄-ေယာက္" ဟုလည္းေခၚေသး၏။
နတ္မ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ အတုလ ၀ိဇၨာမယ သိဒၶိက်မ္းမွ။
(၁) ကမၼသကနတ္-ဒါန, သီလ, စ်ာန္, ဘာ၀နာ ကုသိုလ္တို႔ေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ နတ္, ျဗဟၼာမ်ား၊
(၂) ဂႏၶာရီနတ္-ေဆး, အင္း, မႏၲာန္, ျပဒါး, သံ, ေက်ာက္မ်က္ ရတနာ စသည္တို႔ တန္ခိုးျဖင့္ ေျမလွ်ိဳးမိုးပ်ံ ေနၾကေသာ ၀ိဇၨာဓိုရ္မ်ား။
နန္းမ ၃-ေဆာင္။ ။ ဗုဒၶ၀င္၌ ထင္ရွားေသာ အေလာင္းျမတ္ သိဒၶတ္ဘုရင္၏ ေရႊနန္း ၃-ေဆာင္ဟူ၏။
(၁) ရမၼ ေခၚ ဘံု ၉-ေဆာင္ရွိေသာ ေရႊနန္းျပာႆဒ္ေတာ္၊
(၂) သုဘ ေခၚ ဘံု ၇-ေဆာင္ရွိေသာ ေရႊနန္းျပာႆဒ္ေတာ္၊
(၃) သုရမၼ ေခၚ ဘံု ၅-ေဆာင္ရွိေသာ ေရႊနန္းျပာႆဒ္ေတာ္။
နန္းမေတာ္ၾကီး ၄-ေဆာင္။ ။ နန္းရ မိဖုရားၾကီး ၄-ပါးကို အစြဲထား၍ နန္းမေတာ္ ၄-ေဆာင္ဟု ေ၀ါဟာရၪပၾကကုန္၏၊ အက်ယ္ (နန္းရ မိဖုရားမ်ိဳး ၄-ပါး)၌ ႐ႈေလ။
နန္းရ မိဖုရား၊ မ်ိဳး ၄-ပါး၊ ခြဲျခား ေရႊနန္းေတာ္။ ။ ျမန္မာဘုရင္တို႔ ထံုးတမ္းစဥ္လာမွာ နန္းရမိဖုရားၾကီး ၄-ပါးႏွင့္ အေဆာင္ရ မိဖုရား ၄-ပါးဟု ထား႐ိုးရွိသည္။
(၁) ေတာင္ညာစံေဒ၀ီ မေဟသီ မိဖုရားေခါင္ၾကီး၊ ေတာင္နန္းမေတာ္ မိဖုရားေခါင္ၾကီး၊
(၂) ေျမာက္နန္းမေတာ္ မိဖုရား၊
(၃) အလယ္နန္းမေတာ္ မိဖုရား၊
(၄) အေနာက္နန္းမေတာ္ မိဖုရား။
နေဘစပ္႐ိုး၊ နည္း ၈-မ်ိဳး၊ က်မ္းကိုး ျပပါေလ။ ။ ေအာက္ပါ နေဘစပ္နည္း ရွစ္ပါးကို ကဗ်ာဖြဲ႔နည္း နိသ်ည္းက်မ္း၌ ျပယုဂ္ဥဒါဟ႐ုဏ္ႏွင့္ အစံုအလင္ျပဆို၏။
(၁) ႐ိုး႐ိုးနေဘစပ္နည္း၊
(၂) ျပန္ဂဟတ္ နေဘစပ္၊
(၃) ကတၱရာ နေဘစပ္၊
(၄) ရြက္ခ်ပ္ နေဘစပ္၊
(၅) ခ်ိန္ခြင္ညႇာ နေဘစပ္၊
(၆) ျခေသၤ့လည္ျပန္ နေဘစပ္၊
(၇) ေတ့ဆက္ နေဘစပ္၊
(၈) နေဘျပန္စပ္နည္း။
နေမာ တႆ၊ ရွိခိုးၾက၊ ပုဂၢလ ၈-ေယာက္။ ။ ပိဋကတ္ေတာ္ က်မ္းလာ
"နေမာ တႆ ဘဂ၀ေတာ အရဟေတာ သမၼာသမၺဳဒၶႆ"ဟု ဆို၍ ရွိခိုးေသာ ပုဂၢိဳလ္ ၈-ေယာက္ ဟူလို။
(၁) သိၾကားမင္း။ သုတ္မဟာ၀ါ။ ပါ။ ၂၃၀။႒။ ၃၃၃။
(၂) ေကာသလမင္းၾကီး။ မဇၩိမပဏၰာသ။ ပါ။ ၃၁၄။႒။ ၂၃၈။
(၃) ဇာဏုေသာဏိ ပုဏၰားၾကီး။ မူလပဏၰာသ။ ပါ။ ၂၃၅။႒။ ဒုအုပ္။ ၁၀၂။
(၄) ျဗဟၼာယု ပုဏၰားၾကီး။ မဇၩိမပဏၰာသ။ ပါ။ ၃၁၄။႒။ ၂၄၉။
(၅) ဓနဥၨာနီ ပုေဏၰးမ။ မဇၩိမပဏၰာသ။ ပါ။ ၄၂၄။႒။ ၃၀၇။
(၆) အာရာမဒ႑ ပုဏၰား။ ဒုကဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၆၈။
(၇) ကာရဏပါလီ ပုဏၰား။ ပဥၥဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၂၀၆-၂၀၈။ ႒။ ၆၈။
(၈) မဟိႏၵမင္းၾကီး။ ဓမၼပဒ-႒။ ပ-အုပ္။ ၆၄-တို႔၌ အက်ယ္႐ႈ။ ။
က်မ္းငယ္တေစာင္၌ကား နတ္ၾကီး ၅-ပါးက နေမာ, တပုဒ္၊ တႆ, တပုဒ္၊ စသည္ျဖင့္ရွိခိုးေၾကာင္းႏွင့္ လာေသး၏၊ သာသနာ၀င္က်မ္းတို႔ႏွင့္မကိုက္ညီ။
နယ္ခ်ဲ႕တရား၊ မ်ိဳး ၃-ပါး၊ ေရွာင္ရွားသူေတာ္စင္။ ။ "ပပဥၥတရား ၃-ပါး" ကိုပင္ နည္းပရိယာယ္ျဖင့္ နယ္ခ်ဲ႕တရားဟု ေခၚၾက၏၊ သ႐ုပ္အတူတူပင္။
နယ္ျခားျမိဳ႕မ်ား လံုျခဳံေရးအဂၤါ ၇-ပါး။ ။ တိုင္းတပါးသား ရန္သူမ်ား မ၀င္ႏိုင္ရန္ ၎င္းအက်ယ္ သတၱဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၄၇၈။ ႒။ ၁၈၁-၌ ႐ႈပါ။ သ႐ုပ္မွာ(ၪမိ႕ေတာ္အဂၤါ ၇-ပါး)ႏွင့္ ဆင္ဆင္တူ၏။ စကၠဴ ရွားပါးေသာေၾကာင့္ အက်ယ္မျပႏိုင္။
နယ ၃-ေထြ၊ ျမန္စာေပ၊ ယူေလ ေရွးထံုးမွီး။ ။ ၾကိယာသံုးစြဲနည္း ဥပေဒသ၌ လာေသာ သဒၵါေ၀ါဟာရ
(၁)ဥဒၵိႆ နယ-ၾကိယာတြင္တိုက္႐ိုက္ညႊန္ျပေသာ နည္းမ်ိဳး။
ပံု- ဥဇနာေျပာင္၊ ေရႊနန္းေတာင္ထက္၊ ထြန္းေျပာင္ သံုးလဟူေသာ ပလိပ္စား ဧခ်င္း၌
'ထြန္းေျပာင္' ဟူေသာ ၾကိယာပုဒ္သည္ ဥဒၵိႆ နယ မည္၏၊
(၂) သံသယ နယ-ၾကိယာတြင္ စိတ္၌သာ ထင္မွတ္၍ ယံုမွားဘြယ္ရာ သံုးေသာ နည္းမ်ိဳး၊
ပံု-မျဖစ္လွ်င္ေၾက၊ ျဖစ္လွ်င္ေသ၊ လူေလ အတတ္၊ အဂၢိရတ္ ဟူေသာ ဓာတ္ျပလကၤာ၌
'မျဖစ္လွ်င္, ျဖစ္လွ်င္'ဟူေသာၾကိယာပုဒ္တို႔သည္ သံသယ နယမည္၊
(၃) အာဏတၱိ နယ-ၾကိယာတြင္ ေစခိုင္းျခင္း, ေတာင့္တျခင္း, အလိုရွိျခင္း, ေတာင္းပန္ျခင္းတို႔ျဖင့္သံုးေသာနည္းမ်ိဳး၊
ပံု-ေကာင္းေသာဆႏၵ၊ ဥႆဟျဖင့္၊ နိစၥမပ်င္း၊ၾကဳိးကုန္မင္း ဟူေသာ ဘူရိဒတ္ဇာတ္ေပါင္း၌ ပါသည့္ 'ၾကဳိးကုန္' ဟူေသာပုဒ္မ်ိဳးသည္ အာဏတၱိ နယမည္၏၊ ဤသို႔လွ်င္ ကဗ်ာလကၤာ ေရးစပ္ရာ၌ နည္း ၃-ေထြကို သိရာ၏။
နရည္း စရာ၊ တူရိယာ၊ ၆-ျဖာ မ်ိဳးအျပား။ ။ နရည္းစရာေခၚ တီးမ်ိဳး၌ ပါ၀င္ေသာ တူရိယာ ၆-မ်ိဳး၊
'ပတ္သာ, ပံု, ေမာင္း, ႏွဲ, ေၾကးနင္း, လင္းကြင္း'။
န၀ဂၤသီလ။ ။ အဂၤါ ၉-ပါးရွိေသာ သီလ-ေဆာက္တည္ပံု အက်ယ္ကို န၀ဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၁၉၂။ ႒။ ၂၆၆-၌႐ႈပါ။ အဂၤါ ၉-ပါးရွိေသာသီလ, ရွစ္ပါးသီလထဲ၌ "ေမတၱာ သဟဂေတန ေစတသာ သဗၺ ပါဏ ဘူေတသု ဖရိတြာ ၀ိဟရနံ သမာဒိယာမိ" အလံုးစံုေသာ သတၱ၀ါတို႔ အေပၚ၌ ေမတၱာႏွင့္ယွဥ္ေသာစိတ္ျဖင့္ ျပန္႔ႏွံ႔၍ ေနထိုင္ျခင္းကို ေဆာက္တည္ပါ၏ ဟူေသာ သိကၡာပုဒ္ တပါးကိုထည့္၍ ၉-ပါးသီလဟု ေခၚသည္။ မွတ္ခ်က္။ ။ေမတၱာ၏ ဆန္႔က်င္ဖက္ ေဒါသမထြက္ရ၊ ေဒါသစိတ္ျဖစ္က သိကၡာပုဒ္ပ်က္၏၊ အျမဲေမတၱာပြားေနရမည္ဟု မမွတ္လင့္၊ ကာယကံေမတၱာ, ၀စီကံေမတၱာလည္း ေမတၱာပင္။
န၀င္းအျပား ၁၀၈-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (တရာ႔ရွစ္န၀င္း)၌ ဆိုခဲ့ျပီ။
န၀င္းေခ်ာ္, န၀င္းေဆးမ်ိဳး ၉-ပါး။ ။ အဂိၢရတ္ ေ၀ါဟာရ၊ ဓာတ္ကိုးပါးျဖင့္ ျပီးေသာ ေဆးဟူလို၊
ကန္႔, ေက်ာက္ခ်ဥ္, ဆား ၃-ပါး တလံုခ်က္၊
ယမ္း, လက္ခ်ား, ဇ၀က္သာ ၃-ပါး တလံုခ်က္၊
ပ႐ုပ္, ထံုး, ဆပ္ျပာ ၃-ပါး တလံုခ်က္၊
ယင္း ၃-ပါး ၃လီကိုပင္ "န၀င္းေဆး, န၀င္းေခ်ာ္" ဟုအဂၢိရတ္သမားတို႔ ေခၚေ၀ၚသံုးၾကကုန္၏။
န၀ေဒးၾကီး၊ ဘြဲ႕ဂုဏ္မွီး၊ ေက်ာ္ဟီး ၃-နာမာ။ ။ ပထမ န၀ေဒးၾကီး၏
"စစ္ကိုင္းေထာင္သင္း၊ စလင္းလက္်ာ၊ ျပည္မွာန၀ေဒး" ဟူေသာ ဘြဲ႕ထူးဂုဏ္ထူးမ်ား၏ အမည္ေတာ္ ၃-ပါးကိုဆိုသည္။
န၀ေဒးေခၚ၊ ဘြဲ႕အေက်ာ္၊ ၄-ေဘာ္ အဂၤါရပ္။ ။
န ၀ေဒ-ပါဠိ "န-မရွိ။ ၀ေဒ-ဆိုဘြယ္ရာအျပစ္" ၎င္းဘြဲ႕တံဆိပ္ ခံရသူမ်ားကား ေအာက္ပါ အဂၤါ ၄-ပါးႏွင့္ျပည့္စံုရမည္ဟူ၏
(၁) ႏိုင္ငံေတာ္ အုပ္ခ်ဳပ္ကြပ္ကဲေရး၌ လိမ္မာရျခင္း၊
(၂) တရားဥပေဒ စီရင္ဆံုးျဖတ္ေရး၌ ကြၽမ္းက်င္ရျခင္း၊
(၃) စစ္တိုက္ စစ္ဆင္ စစ္ဆုတ္ေရး၌ လိမ္မာပါးနပ္ ရဲရင့္ရျခင္း၊
(၄) ေဆး ေဗဒင္ႏွင့္ ကဗ်ာလကၤာ သဒၵါစာေပတို႔၌ ေျပာင္ေျမာက္ရျခင္း။
န၀ရတ္ ၉-ပါး၊ ဂုဏ္စြမ္းအား။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္အဓိပၸါယ္ကို ေအာက္ပါလကၤာျဖင့္သိရာ၏၊
"နီလာ စိန္ ေၾကာင္၊ ထိန္ေျပာင္ပတၱျမား၊ ျမသား,ေဂါမုတ္၊ ဥႆဖယား,သႏၲာ၊ ရတနာပုလဲ၊
ထူးကဲမြန္ျမတ္၊ န၀ရတ္ ၉-ပါး၊ ေက်ာ္ထင္ရွားသည္၊ မွတ္သားအစဥ္၊ ေခၚ႐ိုးတည္း"။
န၀ရတ္ ၉-ပါး၊ ဂုဏ္စြမ္းအားကား၊ ပတၱျမား ဘုန္းေတာက္၊ ျမေက်ာက္ ေအးခ်မ္း၊ စိန္စြမ္း ဂုဏ္ေရာင္၊
ေၾကာင္ကား သိဒၶိ၊ မဏိ နီလာ၊ ေမတၱာကဲခ်ဳပ္၊ ေဂၚမုတ္ ခြန္အား၊ ဥႆဖယား က်န္းမာ၊ သႏၲာ ၾကီးကဲ၊
ပုလဲ က်က္သေရ၊ ကြန္႕ကြန္႕ေ၀သည္၊ ကိုးေထြန၀ရတ္ စြမ္းရည္တည္း။
န၀ရတ္ထား၊ ရပ္ ၉-ပါး၊ ကြင္းျငား လက္စြပ္၀တ္။ ။ အထက္ပါ န၀ရတ္ေက်ာက္ ၉-ပါးကို လက္စြပ္ ကြင္းလိုေသာသူသည္ ပတၱျမားကို အလယ္ထား၍ စိန္ကိုေရွ႕တည့္တည့္က ထားျပီးလွ်င္၊ ၾကြင္းေသာ ရတနာ ၇-ပါးကို အစဥ္အတိုင္း လက္်ာရစ္လွည့္၍ ကြင္းေလ၊ ၀တ္ဆင္သူအား ေဘးဥပါဒ္ကင္းရွင္း၍ ရန္အေပါင္းတို႔ကို ႏိုင္နင္းမည္။ ဘုန္းက်က္သေရ တက္ေနပမာ မဂၤလာရွိမည္၊ လာဘ္သပၸကာ ေပါမ်ားမည္ ဟူ၏။
န၀႐ူပါ၊ သတၱ၀ါ၊ ၉-ျဖာ ႐ုပ္ပံု အဘယ္နည္း?။ ။ ေရႊဘံု နိဒါန္းလာ 'န၀႐ူပေဖါင္' ပံုမွယူေျဖသည္။
(၁) ကရ၀က္ ႏႈတ္သီးႏွင့္ လည္ဆံ၊
(၂) ႏြားလဘို႔၊
(၃) ငါးၾကင္းျမီး၊
(၄) ဆင္စြယ္ ႏွစ္ေခ်ာင္း၊
(၅) မကန္း ႏွာေမာင္း၊
(၆) သမင္ခ်ိဳ ႏွစ္ဖက္၊
(၇) ၾကက္တူေရြးအေတာင္ႏွစ္ဖက္၊
(၈) တိုး လက္တဖက္, ေျခတဖက္ အျမီး၊
(၉) ျမင္းနားႏွစ္ဖက္, လက္တဖက္, ေျခတဖက္။
နသတ္ကာရန္၊ ေရးထံုးမွန္၊ ၉-တန္ ျမန္မာ့နည္း။ ။ ျမန္မာ သင္ပုန္းၾကီးက်မ္းလာ စာစီစာကံုး ၃၆-ပါးေသာ ဌာနႏွင့္ ၆၄-ပါးေသာ ကာရန္ငယ္ အသံတို႔တြင္ ပါ၀င္သည့္ ေ၀ါဟာရ။
"အန္႔, အန္, အန္း, အိန္႔, အိန္, အိန္း, အုန္႔, အုန္, အုန္း" တို႔ျဖစ္ၾက၏။
« နာ »
နာနာဘ႑ာ၊ ခိုးနည္းလာ၊ ၅-ျဖာ အဘယ္နည္း? ။ ။၎င္းသ႐ုပ္ကို (ခိုးျခင္း ၂၅-ပါး)၌ ၾကည့္ပါကုန္။
နာမ္ ၁၀-ပါး ေဆး။ ။ အဂၢိရတ္ ေ၀ါဟာရ။
'ယမ္း, ဆား, ဆပ္ျပာ, ဇ၀က္သာ, ပ႐ုပ္, ထံုး, ေက်ာက္ခ်ဥ္, ကန္႔, ဒု႒ာ, လက္ခ်ား'
ယင္းဆယ္ပါး ေလးတူခ်က္သည့္ ေဆးကို ဆို၏၊ လုပ္ရတ္သမားတို႔ သံုးၾကကုန္၏။
နာမ္စားမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ၀ါက်တခု၌ နာမ္ပုဒ္တို႔ကို ထပ္ခါထပ္ခါ မသံုးရေအာင္ နာမ္၏အစား သံုးေသာပုဒ္မ်ိဳးကိုဆိုသည္။
(၁) ပုဂၢလ နာမ္စား- လူ, နတ္, ျဗဟၼာ စေသာပုဂၢိဳလ္တို႔၏အစား သံုးေသာပုဒ္မ်ိဳး၊
ပံု- 'ေယာက္်ားတဆူ၊ ထိုသ သူလွ်င္၊ လူ၌ေသာ္လဲ၊ လြန္ရခဲ၏'၊ ဟူေသာ စတုဓမၼသာရပ်ိဳ႕၌
'သူ' ဟူေသာပုဒ္သည္ ပုဂၢလ နာမ္စား မည္၏။
(၂) သ ပစၥာဂမ နာမ္စား- မိမိကိုယ္ကို တဖန္ျပန္၍ သံုးစြဲေသာပုဒ္မ်ိဳး၊
ပံု-'နင့္ ကိုယ္ကို ပင္၊ နင္ဆင္ျခင္၊ ေၾကာျခင္ ေလွ်ာ့ပါးစြာ'၊ ဟူေသာ ခြဲထားသံေပါက္၌၊ 'ကိုယ္ကို'ဟူေသာ ပုဒ္သည္ မိမိသို႔တဖန္ျပန္လာေသာေၾကာင့္ 'သ ပစၥာဂမ နာမ္စား' မည္၏။
(၃) နိဒႆန နာမ္စား-နာမ္ပုဒ္တို႔၏ အစား ညႊန္းျပ သံုးစြဲေသာ ပုဒ္မ်ိဳး။
ပံု-'ဤကား မေကာင္း၊ ထိုကား ေကာင္း၏၊ ေနာက္ေႏွာင္းေသာခါ၊ သိရစ္ပါလိမ့္' ဟူေသာ ကုသပ်ိဳ႕၌ 'ဤကား' 'ထိုကား' ဟူေသာပုဒ္တို႔သည္ တစံုတခုေသာ နာမ္ပုဒ္တို႔၏အစား ညႊန္းျပေသာနည္းအားျဖင့္ သံုးရကား 'နိဒႆန နာမ္စား' မည္၏။
(၄) ပုစၦာ နာမ္စား-နာမ္ကို အေမးနည္းအားျဖင့္ သံုးေသာပုဒ္မ်ိဳး။
ပံု-'မည္သူဆိုညႊန္း၊ မတိုက္တြန္း၊ လိုထြန္းက်မ္းလကၤာ' ဟူေသာ ဘူရိဒတ္ပ်ိဳ႕ နိဂံုး၌၊ 'မည္သူ' ဟူေသာ ပုဒ္သည္ ေမးခြန္းအရာ၌ တည္ေသာေၾကာင့္ 'ပုစၦာ နာမ္စား'မည္၏။
မွတ္ခ်က္။ ။ နာမ္စားကား ကဗ်ာလကၤာ၌ ၆-ပါးလည္း ရွိေသး၏။
နာမ္ ေတပညာ၊ ဘိဓမၼာ၊ ၅၃-ျဖာသိ။ ။ အဘိဓမၼာသေဘာ နာမ္ ၅၃-ပါးဟူ၏။
(က) စိတ္ ၈၉-ခုကို အာရမၼဏ ၀ိဇာနန သေဘာတခုသာ ရေသာေၾကာင့္ နာမ္တပါး၊
(ခ) ေစတသိက္ ၅၂-ပါး၊
ေပါင္း ၅၃-ပါးျဖစ္၏။
နာမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ နာမ်ိဳးအ၀င္ ေဆးပင္မ်ိဳး ငါးပါးဟူလို။
(၁) နာဂေမာက္၊
(၂) နာဂသိန္၊
(၃) နာဂမ
(၄) နာဂမႈိင္း၊
(၅) နာဂထ။
မွတ္ခ်က္။ ။ နာဂေမာက္ကို၊ 'နာဂဆက္' ဟူ၍လည္း ေခၚၾကသည္။
နာယကဂုဏ္ ၆-ပါး။ ။ နာယက ၪပလုပ္သူတို႕ လိုက္နာရမည့္ ဂုဏ္ ၆-ပါးဟူ၏။
(၁) ခမာ-သည္းခံျခင္းေခၚ ခႏၲီတရားမ်ား ထားရွိရျခင္း၊
(၂) ဇာဂရိယ-အစစအရာရာမွာ သတိထပ္ၾကပ္ပါျခင္း ႏိုးၾကားျခင္း၊
(၃) ဥ႒ာန-ငယ္သားတို႔ထက္ ဆထက္မ်ားစြာ လြန္သာေသာ လံု႔လ ရွိျခင္း၊
(၄) သံ၀ိဘာဂ-ေလ်ာက္ပတ္ ေလ်ာ္ကန္ ေတာ္တန္သလို ခြဲစိတ္ ခ်ီးေျမႇာက္ ေထာက္ပံ့ရျခင္း၊
(၅) ဒယာ-သူတပါးအား ကိုယ္ႏွင့္မျခား သနားၾကင္နာရျခင္း၊
(၆) ဣကၡနာ-အလံုးစံုေသာ အခြင့္အေရးကို ေတြးေတာေျမာ္ျမင္ ဆင္ျခင္ဥာဏ္ႏွင့္ ျပည့္စံုရျခင္း, စံုစမ္းျခင္း။
နာယကပုဂၢိဳလ္၏ အသိဥာဏ္ ၅-ပါး။ ။ နာယက ေရွ႕ေဆာင္လုပ္သူသည္ ဤပညာငါးပါးႏွင့္ ျပည့္စံုရမည္ဟူ၏။ (၁) အတၳၫူ-အက်ိဳးစီးပြား ရွိမဲ့ကို သိရမည္။
(၂) ဓမၼၫူ-တရားေကာင္းႏွင့္ ညီ, မညီကို သိရမည္၊
(၃) မတၱၫူ-အတိုင္းအရွည္ကို သိရမည္၊
(၄) ကာလၫူ-အခ်ိန္အခါ သင့္ မသင့္ကို သိရမည္။
(၅) ပရိသၫူ-ပရိသတ္ လူထု၏ စိတ္ထားကိုသိရမည္။
နာရီ ၂-ပါး၊ အခ်ိန္မ်ား၊ ျခားနားမည္သို႔သိ။ ။ ဤ၌ စက္နာရီႏွင့္ ျမန္မာနာရီ ယွဥ္ပံုကို သိႏိုင္ရန္ ျပသည္။
(၁) တေမာင္းေခၚ ျမန္မာ တနာရီသည္ စက္ ၂၄-မိနစ္ ႏွင့္ ညီမွ်၏၊
(၂) ျမန္မာ ၂-နာရီ ဗီဇနာ ၃၀-သည္ စက္ တနာရီႏွင့္ ညီမွ်၏၊
(၃) ျမန္မာ တဗီဇနာသည္ စက္ ၂၄-စကၠန္႔ႏွင့္ ညီမွ်၏၊
(၄) ျမန္မာ ၅-ခရာ သည္ စက္ ၂-စကၠန္႔ႏွင့္ ညီမွ်၏။
ဓ---ဓမၼကထိက မွ ဓူရ ၂ပါး
ဓနိတ အကၡရာ ၁၀-လံုး။ ။ ကမၼ၀ါစာဖတ္ရာ၌ အသံတင္းတင္း ျပင္းျပင္းထန္ထန္
ရြတ္ဖတ္ရေသာ အကၡရာမ်ိဳး ၁၀-လံုး။ "ခ ဃ ဆ စ် ႒ ဎ ထ ဓ ဖ ဘ" တို႔တည္း။
ဓမၼကထိက အဂၤါ ၅-ပါး။ ။ ပဥၥဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၁၆၂။ ႒။ ၅၅-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ တရားေဟာတိုင္း ဓမၼကထိက မမည္ႏိုင္ေခ်။
ဓမၼကထိကမ်ိဳး ၄-ပါးႏွင့္ ပရိသတ္ ၄-စား။ ။ အဘိဓမၼာ ပုဂၢလပညတ္။ ပါ။ ၁၄၈။ ႒။ ၇၄-၌အက်ယ္႐ႈ။ တရားေဟာဆရာ ၄-မ်ိဳးႏွင့္ တရားနာပရိတ္သတ္ ၄-ပါး၊ ပညာရွိ မရွိ ခြဲျခားခ်က္။
(၁) ဗာလ ဓမၼကထိက, ဗာလ ပရိသတ္- အနည္းငယ္မွ်လည္းေဟာၾကားေသး၏၊ အက်ိဳးစီးပြားႏွင့္လည္းမယွဥ္၊ တရားနာပရိတ္သတ္ကလည္း နာကားနာယူ၏၊ အက်ိဳးရွိ မရွိ ဘာမွ်မသိေခ်။
(၂) သဘာ၀ ဓမၼကထိက, ပ႑ိတ ပရိတ္သတ္- အနည္းငယ္သာေဟာၾကား၏၊ အက်ိဳးစီးပြားႏွင့္ကားယွဥ္၏၊ တရားနာပရိတ္သတ္ကလည္း အက်ိဳးရွိ မရွိ သိလိမၼာ၏။
(၃) ဗာလ ဓမၼကထိက, ဗာလ ပရိသတ္- ရွည္ရွည္လ်ားလ်ား မ်ားမ်ားလည္းေဟာၾကား၏၊ အက်ိဳးစီးပြားႏွင့္လည္းမယွဥ္၊ သူ႔ပရိတ္သတ္ကလည္း အေၾကာင္းအက်ိဳး ဘာမွ်မသိ၊ စီးပြားရွိမဲ့လည္းနားမလည္။
(၄) ပ႑ိတဓမၼကထိက, ပ႑ိတပရိတ္သတ္- အက်ိဳးစီးပြားႏွင့္စပ္ယွဥ္ေသာတရားတို႔ကို ရွည္ရွည္လ်ားလ်ား မ်ားမ်ားလည္းေဟာၾကား၏။ ပရိတ္သတ္ကလည္း ေၾကာင္းက်ိဳးဆင္ျခင္ ဥာဏ္ပညာႏွင့္ယွဥ္၍နာတတ္၏။
ဓမၼကထိကတို႔၊ အသံဆြဲခြၽဲ၊ ရွည္ငင္ေဟာျခင္းအျပစ္ ၅-ပါး။ ။
(၁) မိမိအသံ၌မိမိ သာယာႏွစ္သက္ျခင္း၊
(၂) သူတစ္ပါးတို႔ကလည္း တရားမမက္ အသံကိုသာ သာယာတပ္မက္ၾကျခင္း၊
(၃) ပညာရွိသူတို႔ ကဲ့ရဲျပစ္တင္မႈကို ခံရတတ္ျခင္း၊
(၄) အသံေကာင္းမႈ လံု႔လျပဳရ၍ သမာဓိပ်က္စီးျခင္း၊
(၅) ေနာက္ေနာက္ပုဂိၢဳလ္တို႔ အတုလိုက္ ေဟာၾကားမႈေၾကာင့္ သာသနာပ်က္လြယ္ျခင္း၊ ပဥၥဂၤုတၱရပါဠိေတာ္။ ၂၁၉။ ႒။ ၇၈-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ ဤသို႔ အသံရွည္စြာ ဆြဲငင္၍မေဟာရဟု ၀ိနည္းသိကၡာပုဒ္ကလည္း ပညတ္ထားသည္။
ဓမၼခႏၶာ ၄-ပါးလာ၊ ေ၀ျဖာျခားနားသိ။ ။ တရားေတာ္၏ ဂုဏ္အေပါင္းအစု ၄-ခု။
(၁) သီလကၡႏၶာ- သီလ တည္းဟူေသာဂုဏ္အေပါင္း၊
(၂) သမာဓိကၡႏၶာ- သမာဓိတည္းဟူေသာ ဂုဏ္အေပါင္း၊
(၃) ပညာကၡႏၶာ-ပညာတည္းဟူေသာ ဂုဏ္အေပါင္း၊
(၄) ၀ိမုတၱိခႏၶာ- နိဗၺာန္တည္းဟူေသာ ဂုဏ္အေပါင္း။
ဓမၼခႏၶာေပါင္း (၈၄၀၀၀) ရွစ္ေသာင္းေလးေထာင္။ ။ ၀ိနည္းပါရာဇိက အ႒ကထာ။ ပ-အုပ္။ ၂၃ ၌ အက်ယ္႐ႈ။ ပိဋကသံုးပံုး၌ ဘုရာဒေဟာ ဓမၼခႏၶာေပါင္း ရွစ္ေသာင္းေလးေထာင္ရွိသည္ကို ဆိုသည္။
(၁) ၀ိနည္းပိဋကေတာ္၌ ဓမၼခႏၶာေပါင္း ၂၁၀၀၀(ႏွစ္ေသာင္းတေထာင္)ရွိသည္၊
(၂) သုတၱန္ပိဋကေတာ္၌ ဓမၼခႏၶာေပါင္း ၂၁၀၀၀(ႏွစ္ေသာင္းတေထာင္)ရွိသည္၊
(၃) အဘိဓမၼာပိဋကေတာ္၌ ဓမၼခႏၶာေပါင္း ၄၂၀၀၀(ေလးေသာင္းႏွစ္ေထာင္)ရွိသည္၊
ေပါင္း ရွစ္ေသာင္းေလးေထာင္ျဖစ္သည္။
ဓမၼခႏၶာ၊ ျမတ္အဂၤါ၊ ၉-ျဖာ ေ၀ဘန္သိ။ ။ မူလပဏၰာသ ။ပါ။ ၁၈၆ ။႒။ဒု-အုပ္၊ ၁၂-၌႐ႈပါ။ ပိဋက ၃ပံု၏အဂၤါကိုးပါးကို စိတ္ျဖာ၍သိထားပါဟူ၏။
(၁) သုတၱ-မဂၤလသုတ္ç ရတနသုတ္ç နာလကသုတ္ç စေသာ သုတ္ဟူ၍ အမည္ရသည့္ ဓမၼခႏၶာမ်ား။
(၂) ေဂယ်-သ ဂါထာ၀ဂၢ သံယုတ္çစေသာ ဂါထာမ်ားစြာတို႕ပါရွိသည့္ သုတ္မ်ား။
(၃) ေ၀ယ်ာကရဏ- အဘိဓမၼာပိဋက စေသာ ဂါထာ မပါရွိသည့္ ေဒသနာေတာ္ ဟူသမွ်။
(၄) ဂါထာ-ဓမၼပဒç ေထရဂါထာç ေထရီဂါထာç စေသာ ဂါထာသက္သက္ျဖင့္ ေဟာေတာ္မူသည့္ တရားေဒသနာေတာ္မ်ား။
(၅) ဥဒါန-ႏွစ္သက္ရႊင္ပ်သည့္ ေသာမနႆဉာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္လ်က္ရြတ္ဆိုက်ဴးရင့္ေတာ္မူေသာ "အေနက ဇာတိ သံသာရံ" စသည့္ႏွစ္ဆယ့္ရွစ္သုတ္တို႔ကိုေခၚသည္။
(၆) ဣတိ၀ုတ္-"၀ုတၱံ ေဟတံ ဘဂ၀တာ" အစခ်ီ၍ ေဟာၾကားေတာ္မူေသာ တရာ့တစ္ဆယ္ရွစ္ (၁၁၈)သုတ္တို႔ကိုေခၚဆိုသည္။
(၇) ဇာတက-အပဏၰကဇာတ္ç ေ၀ႆႏၲရာဇာတ္çစေသာ ငါးရာ့ငါးဆယ္ဇာတ္တို႔ကိုဆိုသည္။
(၈) အဗၻဴတ ဓမၼ-"စတၱာေရာေမ ဘိကၡေ၀ အဗၻဴတဓမၼာ အာနႏၵာတိ" အစရွိေသာ အံ့ခ်ီးဘြယ္ရာႏွင့္ယွဥ္၍ ေဟာေတာ္မူသည့္ တရာေတာ္ဟူသမွ်။
(၉) ေ၀ဒလႅ-ေမးျခင္း ေျဖျခင္းဟူေသာ အေမးအေျဖ မ်ားျဖင့္ ၀မ္းေျမာက္ရႊင္ပ်ျခင္းတို႔ကိုရၾကသည့္ စူဠ ေ၀ဒလႅသုတ္, မဟာေ၀ဒလႅသုတ္, သမၼာဒိ႒ိသုတ္, စေသာတရားေတာ္မ်ားကိုဆိုသည္။
ဓမၼတာ ၃၀။ ။ ဗုဒၶ၀င္အ႒ကထာလာ ဘုရားရွင္ဟူသမွ်တို႔၏ ျပီး, ျပည့္စံုျမဲျဖစ္ေသာ သေဘာတရား သံုးဆယ္ဟူ၏။၎င္းအက်ယ္ကို(ဘုရားရွင္တို႔ဓမၼတာ ၃၀) ဟူေသာ သုေတသနစကားရပ္၌ ႐ႈပါေလ။
ဓမၼာဒါသ တရား ၄ပါး။ ။ ၎င္းအက်ယ္ သံယုတ္ ။ပါ။ တတိယအုပ္။ ၂၉၈-၌ ၾကည့္ယူပါ။
(၁) ျမတ္စြာဘုရား၊
(၂) တရားေတာ္ျမတ္၊
(၃) သံဃာေတာ္ျမတ္တို႔၌ မတုန္မလႈပ္ ၾကည္ညိဳေလးစားျခင္း၊
(၄) အရိယာတို႔ ႏွစ္သက္ ျမတ္ႏိုးေသာ ၅-ပါးသီလကို အသက္ပမာ ေစာင့္စည္း လံုျခံဳစြာ ရွိေနျခင္း။
ဓမၼပဋိသမၻီဒါမ်ိဳး ၅ပါး။ ။ ၎င္း၏ သ႐ုပ္ အဓိပၸါယ္ကို ( ပဋိသမၻီဒါ ၄ပါး)၌ၾကည့္ပါ။
ဓမၼိကဒါန အျပား၃ပါး။ ။ ပရိ၀ါ ။ပါ။ ၂၄၅ ။႒။၁၈၂-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ တရားႏွင့္ေလ်ာ္ေသာ အလွဴမ်ိဳး ၃ပါး။
(၁) သံဃႆ နိႏၷံ သံဃေႆ၀ ေဒတိ-သံဃာသို႔လွဴရန္ ညြတ္ျပီးေသာ ၀တၳဳကို သံဃာအားပင္ ေပးလွဴျခင္း၊
(၂) ေစတိယႆ နိႏၷံ ေစတိယႆ စ ေဒတိ-ေစတီသို႔လွဴရန္ ညြတ္ျပီးေသာ ၀တၳဳကို ေစတီအားပင္ ေပးလွဴျခင္း၊
(၃)ပုဂၢလႆ နိႏၷံ ပုဂၢလေႆ၀ စ ေဒတိ-ပုဂၢိဳလ္သို႔လွဴရန္ ညြတ္ျပီးေသာ ၀တၳဳကို ပုဂၢိဳလ္အားပင္ ေပးလွဴျခင္း၊
ဓာတ္ ၄ရပ္ေခၚ၊ ေဗဒင္ေက်ာ္၊ မိန္႔ေတာ္မူ ဘုရား။ ။ ေဗဒင္အလိုအားျဖင့္ ထင္ရွားေက်ာ္ေစာေသာ ဓာတ္ ၄ရပ္ကား။
(၁) သူရစၥဓာတ္၊
(၂) ပါပဓာတ္၊
(၃) အျမိတၱဓာတ္၊
(၄) ေကာလီဓာတ္ တို႔ျဖစ္ၾက၏။
ဓာတ္ ၁၈ပါး။ ။ နိဒါန၀ဂၢသံယုတ္။ပါ။၃၅၈-၃၆၀ ။႒။၁၂၁-၁၂၂-၌ အက်ယ္႐ႈ။ မိမိတို႔ဆိုင္ရာသေဘာကို ေဆာင္ရြက္တတ္ေသာ တရား ၁၈ပါး၊
စကၡဳဓာတ္၊ ေသာတဓာတ္၊ ဃာနဓာတ္၊ ဇိ၀ွါဓာတ္၊ ကာယဓာတ္၊ မေနာဓာတ္၊
႐ူပဓာတ္၊ သဒၵဓာတ္၊ ဂႏၶဓာတ္၊ ရသဓာတ္၊ (၁၀) ေဖါ႒ဗၺဓာတ္၊ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္၊
စကၡဳ၀ိညာဏဓာတ္၊ ေသာတ၀ိညာဏဓာတ္၊ ဃာန၀ိညာဏဓာတ္၊ ဇိ၀ွါ၀ိညာဏဓာတ္၊ ကာယ၀ိညာဏဓာတ္၊ ဓမၼဓာတ္ (၁၈)။
ဓာတ္ ကသိုဏ္းေခၚ၊ မ်ိဳး ၄ေဘာ္၊ ေျဖေတာ္မူ ဘုရား။ ။ ပထ၀ီကသိုဏ္း, အာေပါကသိုဏ္း, ၀ါေယာကသိုဏ္း, ေတေဇာကသိုဏ္း တို႔ကိုပင္ ဓာတုကသိုဏ္းဟုေခၚ၏၊ အက်ယ္ "ကသိုဏ္း ၁၀ပါး" ၌ဆိုခဲ့ျပီ။
ဓာတ္ၾကီး ၄-ပါး။ ။ အဘိဓမၼာ က်မ္းလာ အမ်ားသံုးထင္ရွား သိလြယ္ေသာ ဓာတ္ၾကီးမ်ား။
(၁) ပထ၀ီဓာတ္-ေျမ။
(၂) ေတေဇာဓာတ္-မီး။
(၃) အာေပါဓာတ္-ေရ။
(၄) ၀ါေယာဓာတ္-ေလ။
ဓာတ္ေတာ္ ၂-ပါး။ ။
(၁) မျပိဳမကြဲႏိုင္ေသာ အသမၻိႏၷဓာတ္ေတာ္မ်ိဳး၊
(၂) ျပိဳကြဲပ်က္စီးၾကေသာ သမၻိႏၷဓာတ္ေတာ္မ်ိဳး၊
မဟာပရိနိဗၺာနသုတ္မွ။
ဓာတ္ေတာ္ ၃ပါး၊ ရြယ္အစား၊ ျခားနားေရာင္ျခည္ အဘယ္နည္း?။ ။ ဓာတ္ေတာ္တို႔၏ အရြယ္အစားႏွင့္ အဆင္းအေရာင္ကား ေအာက္ပါအတိုင္းျဖစ္ၾက၏။
(၁) မဟႏၲာ မုဂၢမာသာစ- ဓာတ္ေတာ္ အၾကီးစားကား ပဲေနာက္ေစ့ ပမာဏရွိ၍၊ သု၀ဏၰ ၀ဏၰာ-ေရႊေရာင္အဆင္းရွိကုန္၏၊
(၂) မဇၩိမာ ဘိႏၷ တ႑ဳလာ-အလတ္စားကား ဆန္က်ိဳးေစ႔ ပမာဏရွိ၍၊ ဗကုလ ၀ဏၰာ-ျမတ္ေလးငံု အဆင္းရွိကုန္၏၊
(၃) ခုဒၵကာ သာသပ မတၱာ- အေသးစားကား မုန္ညင္းေစ့မွ်ပမာဏရွိ၍၊ မုတၱ ၀ဏၰာ- ပုလဲေရာင္ အဆင္းရွိကုန္၏။
ဓာတ္ေတာ္ ၇ပါး၊ ျမတ္ကိုယ္စား၊ ခ်န္ထား အဘယ္နည္း?။ ။ ျမတ္စြာဘုရား၏ သရီရဓာတ္ေတာ္မ်ား အားလံုးကို ေရတြက္ေသာ္ ၇ပါးက်န္ရွိေနေၾကာင္းႏွင့္ သိရ၏။
(က) စြယ္ေတာ္ဓာတ္ ၄ဆူ၊
(ခ) ညႇပ္႐ိုးေတာ္ဓာတ္ ၂ဆူ၊
(ဂ) ဥဏၰလံု ေမြးရွင္ေတာ္ဓာတ္ ၁ဆူ၊ အသမၻိႏၷမ်ိဳး ၃ပါး၊
(ဃ) အ႐ိုးေတာ္ဓာတ္မ်ားစြာ၊
(င) အသားေတာ္ဓာတ္မ်ားစြာ၊
(စ) အေသြးေတာ္ ဓာတ္မ်ားစြာ၊
(ဆ) ဆံေတာ္ဓာတ္မ်ားစြာ၊ သသမၻိႏၷမ်ိဳး ၄ပါး၊ ေပါင္း ၇ပါး။
ဓာတ္ဖို ၁၂-ပါး။ ။ အဂၢိရတ္ ေ၀ါဟာရ ]အာကာသဓာတ္ ၁၂-ပါး} ကိုပင္ လုပ္ရတ္ဆရာတို႔သံုးႏႈန္းၾကကုန္၏၊ သ႐ုပ္ကို(အာကာသ ၁၂ပါး)၌ျပခဲ့ျပီ။
ဓာတ္မ ၉-ပါး။ ။ လုပ္ရတ္က်မ္းလာ ေ၀ါဟာရ ျဖစ္သည္။ အဂၢိရတ္ဆရာတို႔ကား ဓာတ္မ ၉ပါးဟုဆိုကာ ၊
(၁) ေဘာ္၊
(၂) ဘင္၊
(၃) နာ၊
(၄) သံ၊
(၅) ဂြၽတ္၊
(၆) သြတ္၊
(၇) ဒန္၊
(၈) ကိတ္၊
(၉) သုတ
ဟုနားလည္ၾကကုန္၏၊ အက်ယ္ကို 'ေလာကီသိပၸ ၀ိဇၨာဓရက်မ္း'၌႐ႈေလ။
ဓားေရး ၃၇မ်ိဳး။ ။ န၀ေဒး လူးတားမွ သုေတသန ျပဳသည္။
ဓားခ်ီ, ဓားခင္း, မ်က္ႏွာကာ, ဓားလွ, ဓားလွ်ိဳး, ေမွာက္ထိုးရပ္, ရင္ခြဲ, အသားလွန္, ဓားခုတ္, ဇင္ေယာ္သုတ္ (၁၀)
တဖက္ထိုး, ေရွ႕လွည္း, ေနာက္လွည္း, ေရႊႏႈတ္ျမြက္ယာလွ, ေရႊႏႈတ္ျမြက္၀ဲလွ, စြန္သုတ္,
ပါးကပ္, ပန္းကံုးျဖတ္, ဓားလႊင့္, ပန္းကံုးသီ၊ (၂၀)
ဆက္ရက္ခုန္, မီးတိုင္ျပ, ပိုးခ်ည္လႊား, သက္တင္ေရေသာက္, ေရႊဘယက္ လည္ေလ်ာက္,
ေဒါင္းျမီးကာ, က်ားျမီးဆြဲ, ဓားရြက္, လက္ေကာက္၀တ္, ေမာင္းကပ္၊ (၃၀)
ေရႊႏႈတ္လည္ေလ်ာက္, ေနာက္လည္ေလ်ာက္, ဓားသြဲ႕, ဓားျပ, တဖက္ႏႈတ္, ႏွစ္ဖက္ႏႈတ္, ေနာက္လွည့္၊ (၃ရ)။
« ဓု »
ဓုတၱ ၃ပါး၊ လြန္က်ဴးျငား၊ ပ်က္ျပားဥစၥာ ပါယ္လားရာ။ ။ ဓုတၱမ်ိဳး ၃ပါးကို လိုက္စား လြန္က်ဴးသူမ်ား ဥစၥာဆံုးပါး၍ အပါယ္ ၄ပါးသို႔ လားရသည္ ဟူ၏။
(၁) သုရာ ဓုတၱ-ေသရည္ ေသာက္ၾကဴးသူ၊
(၂) ဣတၳိဓုတၱ-မိန္းမလိုက္စား ေပ်ာ္ပါးၾကဴးသူ၊
(၃) အကၡဓုတၱ-အေလာင္းအစား ကစားၾကဴးသူ။
« ဓူ »
ဓူတင္ ၁၃-ပါး။ ။ မိလိႏၵပဥႇာ ၃၄၀-၌ အက်ယ္႐ႈ။ ကိေလသာကို ခါတြက္ေၾကာင္း ေခါင္းပါးေစျခင္း တရား ၁၃-ပါး။
(၁) ပံ့သုကူ ဓူတင္-ဂဟပတိ စီ၀ရံ ပဋိကၡိပၸါမိ၊ ပံသုကူလိကဂႍ သမာဒိယာမိ- ဒါယကာတို႔ လႉေသာ သကၤန္းကို စြန္႔ပါ၏၊ ပံ့သုကူသကၤန္းကို ေဆာက္တည္ပါ၏။
(၂) ေတစီ၀ရိက္ ဓူတင္-စတုတၳစီ၀ရံ ပဋိကၡိပၸါမိ၊ ေတစီ၀ရိကဂႍ သမာဒိယာမ-ေလးထည္ေျမာက္ သကၤန္းကို စြန္႔ပါ၏။ သံုးထည္ေသာသကၤန္းကိုသာ ေဆာက္တည္ပါ၏။
(၃) ပိ႑ပါတ္ ဓူတင္-အတိေရကလာဘံ ပဋိကၡိပၸါမိ၊ ပိ႑ပါတိကဂႍ သမာဒိယာမိ-လာဘ္ပိုလာဘ္လွ်ံကို ပယ္ပါ၏။ ဆြမ္းခံလို႔ရေသာ ဆြမ္းကို စားေသာက္ပါ၏။
(၄) သ ပဒါန ဓူတင္-ေလာလုပၸစာရံ ပဋိကၡိပၸါမိ၊ သ ပဒါန စာရိကဂႍ သမာဒိယာမိ-လွ်ပ္ေပၚေလာ္လီ အိမ္စဥ္ေက်ာ္၍ ခံယူျခင္းကိုပယ္ပါ၏၊ အိမ္စဥ္ မေက်ာ္မလွပ္ ရပ္၍ရေသာဆြမ္းကို ေဆာက္တည္ပါ၏။
(၅) ဧကသနိက္ ဓူတင္-နာနာသန ေဘာဇနံ ပဋိကၡိပၸါမိ၊ ဧကာသနိကဂႍ သမာဒိယာမိ-ေနရာအထူးထူး၌ စားျခင္းကို ပယ္ပါ၏။ တထိုင္ တေနရာတည္း၌ စားျခင္းကိုေဆာက္တည္ပါ၏။
(၆) ပတၱပိုင္ ဓူတင္-ဒုတိယတာဇနံ ပဋိကၡိပၸါမိ၊ ပတၱပိ႑ိကဂႍ သမာဒိယာမိ-ႏွစ္ခြက္ေျမာက္ေသာဆြမ္းç ဟင္းç ကိုပယ္ပါ၏။တခြက္တည္းႏွင့္သာ ေဆာက္တည္ပါ၏။
(၇) ခလုပစၦာ ဓူတင္-အတိရိတၱ ေဘာဇနံ ပဋိကၡိပၸါမိ၊ ခလုပစၦာကဂႍ သမာဒိယာမိ-အတိရိက္ ၀ိနည္းကံဆြမ္းကိုပယ္ပါ၏။ ခလုပစၦာဓူတင္ကို ေဆာက္တည္ပါ၏။
(၈) အရညကင္ ဓူတင္-ဂါမႏၲ ေသနာသနံ ပဋိကၡိပၸါမိ၊ အရညိကဂႍ သမာဒိယာမိ-ဂါမ၀ါသီ ေက်ာင္းသခၤမ္းကိုပယ္ပါ၏။ ေတာရေက်ာင္း၌ ေနျခင္းကို ေဆာက္တည္ပါ၏။
(၉) ႐ုကၡမူ ဓူတင္-ဆႏၷံပဋိကၡိပၸါမိ၊ ႐ုကၡမူလိကဂႍ သမာဒိယာမိ-အမိုးအကာရွိေသာေက်ာင္းကို
ပယ္ပါ၏။သစ္ပင္ရင္း၌ ေနပါ၏။
(၁၀) အေဗၻာကာသိက ဓူတင္-ဆႏၷဥၥ ႐ုကၡမူလဥၥ ပဋိကၡိပၸါမိ၊ အေဗၻာကာသိကဂႍ သမာဒိယာမိ-အမိုးအကာရွိေသာေက်ာင္းႏွင့္ သစ္ပင္တို႔ကိုပယ္ပါ၏။ လြင္တီးေခါင္၌ ေနျခင္းကို ေဆာက္တည္ပါ၏။
(၁၁) သုသာန ဓူတင္-န သုသာနံ ပဋိကၡိပၸါမိ၊ ေသာသာနိကဂႍ သမာဒိယာမိ-သုသာန္ မဟုတ္ေသာ ေနရာကို ပယ္ပါ၏။ သုသာန္၌ ေနပါ၏။
(၁၂) ယထာ သႏၲတိ ဓူတင္-ေသနာသန ေလာလုပၸံ ပဋိကၡိပၸါမိ၊ ယထာ သႏၳတိကဂႍ သမာဒိယာမိ-ေနရာေကာင္း ေက်ာင္းေကာင္းေရြးခ်ယ္မႈကို ပယ္ပါ၏။ ျဖစ္စဥ္အတိုင္းေနထိုင္ပါ၏။
(၁၃) နိသဇ္ ဓူတင္-ပဋိကၡိပၸါမိ၊ ေနသဇၨိကဂႍ သမာဒိယာမိ-အိပ္ျခင္းကိုပယ္ပါ၏။ ထျခင္းç ထိုင္ျခင္းç စႀကႍသြားျခင္းကိုေဆာက္တည္ပါ၏။
ဓူတင္ တရား၏ ေက်းဇူးဂုဏ္ ၂၈-ပါး။ ။ မိလိႏၵာပဥႇာ ပါဠိေတာ္မွ ဓူတင္က်င့္သူ၏ အက်ိဳးဂုဏ္မ်ားျဖစ္သည္။
(၁) သုဒၶါဇီ၀-အသက္ေမြးစင္ၾကယ္၏၊
(၂) သုခ ဖလ-ခ်မ္းသာက်ိဳးရွိ၏၊
(၃) အန၀ဇၨ-အျပစ္မရွိ၊
(၄) န ပရ ဒုကၡာပန-သူတပါးတို႔အားဒုကၡမေပး၊
(၅) အ, ဘယ-ေဘးမရွိ၊
(၆) အ, သမၼီဠန-သူတပါးကိုမႏွိပ္စက္၊
(၇) ဧကႏၲ၀ၯုိက-အမွန္ၾကီးပြါး၏။
(၈) အ, ပရိဟာနိယ-ကုသိုလ္တရားမဆုတ္ယုတ္၊
(၉) အ, မာယံ-မာယာစဥ္းလဲျခင္း မရွိ၊
(၁၀) အာရကၡာ-ေသျခင္းကိုေစာင့္တတ္၏၊
(၁၁) ပတၳိတဒဒ-ေတာင့္တတိုင္းေပး၏၊
(၁၂) သဗၺသတၱ ဒမန-သတၱ၀ါအားလံုးကို ဆံုးမတတ္၏၊
(၁၃) သံ၀ရဟိတ-ေစာင့္စည္းေသာအက်ိဳးရွိ၏၊
(၁၄) ပဋိ႐ူပ-ေလ်ာက္ပတ္ေသာ အက်င့္ျဖစ္၏၊
(၁၅) အ, နိႆိတ-ကိေလသာတို႔ မမွီမကပ္ႏိုင္၊
(၁၆) ၀ိပၸမုတၱ-ကိေလသာမွ လြတ္၏၊
(၁၇) ရာဂကၡယ-ရာဂ ကုန္၏၊
(၁၈) ေဒါသကၡယ-ေဒါသ ကုန္၏၊
(၁၉) ေမာဟကၡယ-ေမာဟ ကုန္၏။
(၂၀) မာနဟာန-မာန္တက္မႈကိုပယ္၏၊
(၂၁) ကု ၀ိတကၠေစၦဒန-မိစၦာ၀ိတက္ကိုျဖတ္၏၊
(၂၂) ကခၤါ၀ိတရဏ-ယံုမွားသကၤာမွ ကူးေျမာက္၏၊
(၂၃) ေကာသဇၨ၀ိဒၶံသန-အပ်င္းကိုပယ္ေဖ်ာက္၏၊
(၂၄) အရတိ ပဟာန- မေမြ႔ေလ်ာ္ျခင္းကိုေဖ်ာက္၏၊
(၂၅) ခမန-သည္းခံတတ္၏၊
(၂၆) အတုလ-အတုမရွိျမတ္ေသာ အက်င့္တည္း၊
(၂၇) အပၸမာဏ-မႏႈိင္းယွဥ္အပ္ေသာဂုဏ္ရွိ၏၊
(၂၈) သဗၺဒုကၡကၡယ ဂမန-နိဗၺာန္သို႔ေရာက္၏။
ဓူရ ၂ပါး။ ။ ဓမၼပဒ။႒။ပ-အုပ္။၅။၎င္း။ဒု-အုပ္။၃၂၇။ ရဟန္းေတာ္မ်ား လိုက္နာျပဳက်င့္ရေသာ တာ၀န္ ၂-ပါး။
(၁) ဂႏၳဓူရ- စာေပသင္ယူ ပို႔ခ် ေရးမွတ္ ေဟာေျပာေနမႈ၊
(၂) ၀ိပႆနာ ဓူရ- ကမၼ႒ာန္းဘာ၀နာ အားထုတ္ေနမႈ။
ဓူရ ၂ပါး၊ တနည္း။ ။ ေလာကုတၱရာ မဂ္çဖိုလ္ ရယူေရး၌ ျပည့္စုံရမည့္ တာ၀န္ ၂-ပါးဟူလို၊
ပုဂၢလပညတ္ အ႒ကထာ ၄၄-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။
(၁) သဒၶါဓူရ- ဗုဒၶ၏ ဓမၼ၌ ယံုၾကည္မႈလံုး၀ရွိရျခင္း၊
(၂) ပညာဓူရ-နာမ႐ူပ ပရိေစၦဒဥာဏ္၊ ပစၥယပရိဂၢဟဥာဏ္ပညာႏွင့္ ျပည့္စံုရမည္။
ဒ---ဒကၡိေဏယ် မွ ေဒြပဥၥ၀ိညာဥ္
ဒကၡိေဏယ် ပုဂိၢဳလ္ ၈-ေယာက္။ ။ ျမတ္ေသာအလႉခံပုဂိၢဳလ္ ၈-ေယာက္။
(၁) ေသာတာပန္ပုဂိၢဳလ္ ၂-ေယာက္၊
(၂) သကဒါဂါမ္ပုဂိၢဳလ္ ၂-ေယာက္၊
(၃) အနာဂါမ္ပုဂိၢဳလ္ ၂-ေယာက္၊
(၄) အရဟတၱပုဂိၢဳလ္ ၂-ေယာက္။
ဒဏ္ ၁၀-ပါး။ ။ အပါဒါန္။ ႒။ ၂၇၁။ ဓမၼပဒ။ ႒။ ပ-အုပ္။ ၁၁၅။ ၎င္း။ ႒။ ဒု-အုပ္၊ ၄၄-တို႔၌ အက်ယ္႐ႈ။ ေလာက၌ ခင္ပြန္းႀကီး ၁၀-ပါးေခၚ ေက်းဇူးရွင္ႀကီးဆယ္ပါးကို ျပစ္မွားျခင္းေၾကာင့္ရရွိေသာ အျပစ္ႀကီး ၁၀- ပါး။
(၁) ဖ႐ုသ ေ၀ဒနာ- ၾကမ္းတမ္းစြာဦးေခါင္းနာ စသည္ကပ္ေရာက္ျခင္း၊
(၂) ဟာနိ- စည္းစိမ္စသည္ ဆုတ္ယုတ္ပ်က္စီးဆံုးပါးျခင္း၊
(၃) သရီရ ေဘဒန- လက္ေျချပတ္ျခင္း၊ ကိုယ္အဂၤါပ်က္စီးျခင္း၊
(၄) ဂ႐ုကာဗာဓ-ေဆးကု၍မရ၊ ႀကီးေလးစြာေသာအနာ ကပ္ေရာက္ျခင္း၊
(၅) စိတၱေကၡပ- ႐ူးသြပ္ျခင္း၊ စိတ္ပ်ံ႕ေလလြင့္ျခင္း၊
(၆) ရာဇူပသဂၢ- မင္းေဘး မင္းဒဏ္သင့္ျခင္း၊
(၇) ဒါ႐ုဏဗၻကၡာန- ႐ုန္႔ၾကမ္းစြာ စြပ္စြဲခံရျခင္း၊
(၈) ဥာတိပရိကၡယ- ေဆြမ်ိဳး ျပဳန္းတီးပ်က္စီးျခင္း၊
(၉) ေဘာဂပတဂၤု- စည္းစိမ္အေျခြအရံ ပ်က္စီးျခင္း၊
(၁၀) အာဂါရဂၢိ ဒုယွန- ေနရာ၊ တိုက္၊ အိမ္၊ အေဆာက္အဦကို မီးသင့္ေလာင္ကြၽမ္းျခင္း။
ဒ႑ဥပါယ္၊ မ်ိဳး ၃-သြယ္၊ က်င့္ဘြယ္ မင္းတို႔သိ။ ။ အမရ ေကာသဋီကာဥပါယ္ ၄-ပါး အဖြင့္မွ ယူျပသည္။ အျပစ္ရွိသူကို တစ္ႀကိမ္ႏွင့္ေၾကာက္ေအာင္ ဒဏ္ခတ္ဆံုးမပါဟု ဆိုလိုသည္။
(၁) အသက္ေသေအာင္သတ္ျဖတ္ျခင္းဒဏ္၊
(၂) ဥစၥာဒဏ္၊ ရာထူးမွႏႈတ္ပယ္ျခင္းဒဏ္၊
(၃) ေထာင္ဒဏ္ ႀကိမ္ဒဏ္၊ ေျခလက္စသည္ ျဖတ္ပစ္ျခင္းဒဏ္။
ဒႏၲဇ အကၡရာ ၈-လံုး။ ။ သြားအရပ္မွ ျမည္ထြက္၍လာေသာ အကၡရာမ်ိဳး ၈-ပါး။
လွ်ာဖ်ားျဖင့္ သြားသို႔ေထာက္၍ ရြတ္ရေသာ အကၡရာမ်ိဳးဟူ၏။ "တ ထ ဒ ဓ န လ ၀ သ"။
မွတ္ခ်က္။ ။ ၀ အကၡရာကား ႏႈတ္ခမ္းႏွင့္သြား ၂-ပါးထိအကၡရာမ်ိဳး ျဖစ္၏။
ဒန္ပူစားျခင္းအက်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္အဓိပၸါယ္ (သြားတိုက္ျခင္းက်ိဳး ၅-ပါး)၌ ေျဖၾကားမည္။ စူဠ၀ါပါဠိေတာ္။
ဒသ ဗလာ၊ အား ၁၀-ျဖာ၊ ထုတ္ခါ ေျဖေတာ္မူ။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (အားေတာ္ ၁၀-ပါး)၌ ႐ႈပါေလ။
ဒသမူ ၁၀-ပါး။ ။ ေဆးက်မ္းလာ အေပါင္းေ၀ါဟာရ၊ ဤ၌ ပဥၥကူသည္ ခုဒၵ ပဥၥကူ , မဟာပဥၥကူ ဟု ႏွစ္မ်ိဳးလာ ေလသည္။ "ဆူးေလ, ဆင္ခရမ္း, ကေစာ့, သာလျဗရဏီ, ၿပိႆ ျဗရဏီ" ၎င္းငါးပါးကို ခုဒၵပဥၥကူဆိုသည္။ မဟာပဥၥကူကား-
"ဥသွ်စ္, ေၾကာင္လွ်ာ, တပေဆး, သခြတ္, ရမေန" ၎င္းေဆးငါးပါးကို ဆိုသည္။
ဤေဆး ဆယ္ပါး အျမစ္အေပါင္းကို ေဆးက်မ္းတို႔၌ "ဒသမူ ဆယ္ပါး"ဟု ေခၚေ၀ၚညႊန္းဆိုၾကကုန္၏။
ဒသ႐ူပါ၊ သတၱ၀ါ၊ ၁၀-ျဖာ႐ုပ္ပံု အဘယ္နည္း။ ။ ေရႊဘံုနိဒါန္းလာ ဒသ႐ူပေဖာင္ေတာ္ပံုမွ ယူေျဖသည္။
(၁) ျခေသၤ့ႏႈတ္သီး၊ အေမာက္၊ လည္ဆံ၊
(၂) တိုးအျမီးႏွင့္ ေျခတစ္ဖက္ လက္တစ္ဖက္၊
(၃) ႏြားလဘို႔၊
(၄) ငါးက်င္း အျမီး၊
(၅) ျမင္းနား ႏွစ္ဖက္, ေျခတစ္, လက္တစ္၊
(၆) ဆင္စြယ္ႏွစ္ေခ်ာင္း၊
(၇) မကန္းႏွာေမာင္၊
(၈) သမင္ခ်ိဳ တစ္ဖက္၊
(၉) ကြၽဲခ်ိဳ တစ္ဖက္၊
(၁၀) ကရ၀ိတ္ အေတာင္ႏွစ္ဖက္။
ဒသာႀကီး ၁၀-ပါး။ ။ ေဗဒင္က်မ္းလာ ေကာင္းဆိုးခြဲျခား သတ္မွတ္တြက္စစ္ေသာ အခိုက္အတန္႔ကာလ၏ အစိတ္ႀကီး ၁၀-ပါး။
(၁) ကိုယ္၀န္ တည္ခုိက္ကာလ၊
(၂) ေမြးဖြားခိုက္ ၀ိဇာတ ကာလ၊
(၃) ႏို႔စို႔ကေလး အခိုက္ကာလ၊
(၄) ဆယ္ႏွစ္အတြင္း ဒါရကအရြယ္၊
(၅) ဆယ္ႏွစ္မွ ဆယ္ငါးႏွစ္အထိ ကိေသာရအရြယ္၊
(၆) ကုမာရ ပ်ိဳပ်ိဳအရြယ္၊
(၇) ထက္၀က္အိုအရြယ္ လူလတ္ကာလ၊
(၈) မဟလႅက-အဘိုးအိုအရြယ္၊
(၉) မတကာလ- ေသခါနီးအရြယ္၊
(၁၀) မရဏ- ေသျခင္းကာလ။
« ဒါ »
ဒါနအတုမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ သူမိုက္တို႔ျပဳေလ့ရွိသည့္ အပယ္လားေၾကာင္း ဒါနမ်ိဳး ၅-ပါးဟူ၏။ ပရိ၀ါ။ ပါ။ ၂၃၁။ ႒။ ၁၇၃-၌႐ႈ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (မေပးလႉအပ္ေသာ ဒါနမ်ိဳး ၅-ပါး)၌ ျပမည္။
ဒါနဥပါယ္၊ မ်ိဳး ၅-သြယ္၊ မင္း၀ယ္က်င့္ေဆာင္သံုး။ ။ အမရေကာသဋီကာ ဥပါယ္ ၄-ပါး အဖြင့္မွယူျပသည္။
(၁) ဒဗၺဒါန- သူယူသံုးေဆာင္သည္ကို ျပန္မေတာင္းေတာ့ဘဲ အၿပီးအပိုင္ေပးလိုက္ျခင္း၊
(၂) အႏုေမာဒါန- မိမိအား ပန္ၾကား မပန္ၾကားဘဲ ယူငင္သံုးေဆာင္သည္ကို ၀မ္းေျမာက္ျခင္း၊
(၃) အပုဗၺဒါန- ေရွးကမရစဖူး ထူးျမတ္ေသာ ဥစၥာရတနာတို႔ကို ေပးကမ္းျခင္း၊
(၄) သယံ ဂါဟ ပ၀တၳဒါန- မိမိ၌ အခန္႔မသင့္မီ သူတစ္ပါးဥစၥာကို ေခ်းငွားယူသံုးေစလ်က္ ေနာင္ခါ ငါေပးမည္ဟု တာ၀န္ဂတိေပးထားျခင္း၊
(၅) ဣဏပၸ ေမာစန ဒါန- ေၾကြးျမီႏွိပ္စက္ခံေနရသူကို စိုက္ဆပ္ေပးခါ သူ႔ေၾကြးမွလြတ္ေစျခင္း။
ဒါနျပဳၾက၊ က်ိဳးမဟ၊ သံုး၀အဂၤါလာ။ ။ ဒါနျပဳ အလႉေပးရာ၌ ေအာက္ပါအဂၤါ ၃-ပါးႏွင့္ျပည့္စံုမွ မဟမၹလေခၚ ႀကီးက်ယ္မြန္ျမတ္ေသာ အက်ိဳးမ်ိဳးရႏိုင္သည္။
(၁) အလွဴေပးသူသည္ စင္ျဖဴေသာသီလျဖင့္ လြတ္ကြၽတ္စြာ စြန္႔ႀကဲ လႉဒါန္းႏိုင္ျခင္း၊
(၂) အလႉခံပုဂိၢဳလ္၏ ကိုယ္က်င့္သီလ ျဖဴစင္ျခင္း၊
(၃) လႉဖြယ္၀တၳဳ၏ ဓမၼိယလဒၶေခၚ တရားသျဖင့္ရရွိထားေသာ ပစၥည္းမ်ားျဖစ္ရျခင္း။
ဒါနျပဳရွာ၊ ေၾကာင္း ၈-ျဖာ၊ က်မ္းလာအဘယ္နည္း။ ။ အ႒ဂၤုတၱရ။ ပါဠိေတာ္ႏွင့္ သံဂီတိသုတ္ ပါဠိေတာ္တို႔၌ လာသည္၊ အေျဖကို ေအာက္ပါလကၤာျဖင့္သိပါ။
(၁) ေရာက္လာ၍လႉ- မိမိတို႔ဌာနသို႔ ေရာက္လာ၍လႉျခင္း၊
(၂) ေၾကာက္၍လႉႏွင့္- ေၾကာက္ေသာေၾကာင့္ လႉျခင္း၊
(၃) ေပးလႉ၍ လႉ- သူကေပးလႉ၍ တစ္ဖန္ျပန္လႉျခင္း၊
(၄) ေပးလိမ့္လႉတည့္- လာဘ္ကို ေမွ်ာ္ကိုး၍ လႉျခင္း၊
(၅) ေရွးသူတို႔ၿငမ္း- မိ႐ိုးဖလာလႉျခင္းမ်ိဳး၊
(၆) မခ်က္စြမ္းႏွင့္- ရဟန္းေတာ္မ်ား ခ်က္မစားေကာင္း၍ လႉျခင္း၊
(၇) ခ်ီးမြမ္းရလို- ခ်ီးမြမ္းခံယူလို၍ လႉျခင္း၊
(၈) မဂ္ဖိုလ္လိုသည္- မဂ္ ဖိုလ္ကို ရလို၍လႉျခင္း၊
မိန္႔ဆိုဒါန ရွစ္မ်ိဳးတည္း။
ဒါနမ်ိဳး ၂-ပါး၊ ၅-နည္း။ ။ ေပးလႉပံု ေကာင္းဆိုးနည္း ၅-မ်ိဳး၊
(၁) ၀႗နိႆိတ ဒါန- လူနတ္စည္းစိမ္ခ်မ္းသာမွ်ကိုသာ ေတာင့္တ၍ျပဳေသာအလႉမ်ိဳး၊
(၂) ၀ိ၀႗ နိႆိတဒါန- ၀ဋ္ဒုကၡမွ လြတ္ေျမာက္ရာ မဂ္ ဖိုလ္ နိဗၺာန္ကို ရည္မွန္း၍ျပဳေသာ ဒါနမ်ိဳး။ (ပါရမီဒါနလည္းဟူ။)
၎င္းတစ္နည္း။ ။
(၁) အာမိသ ဒါန- ၀တၳဳပစၥည္းမ်ိဳးစံု အလႉမ်ိဳး၊
(၂) ဓမၼဒါန- တရားေပစာအလႉတရားေဟာ တရားနာ တရားအားထုတ္ တရားစာသင္ယူပို႔ခ်မႈမ်ိဳး။
၎င္းတစ္နည္း။ ။
(၁) သံဃိက ဒါန- အမ်ားဆိုင္ အမ်ားပိုင္အလႉမ်ိဳး၊
(၂) ပုဂိၢလိကဒါန-တစ္ဦးတည္းပိုင္ ပုဂိၢဳလ္ကို လႉျခင္း။
၎င္းတစ္နည္း။ ။
(၁) အဂၢဒါန- စားဦး စားဖ်ား အထြတ္အျမတ္အသစ္ကိုေပးလႉျခင္း၊
(၂) ဥစၦိ႒ဒါန- စားၾကြင္းစားက်န္ သံုးၿပီးမ်ားကို ေပးလႉျခင္းမ်ိဳး။
၎င္းတစ္နည္း။ ။
(၁) သကၠစၥဒါန- ႐ိုေပေလးျမတ္စြာေပးလႉျခင္းမ်ိဳး၊
(၂) အသကၠစၥ ဒါန-မ႐ိုမေသေပးလႉမႈမ်ိဳး။
ဒါနမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ေပးကမ္းလႉဒါန္းရာ၌ အယုတ္ အလတ္ အျမတ္ သံုးပါး။
(၁) ဟီနဒါန- ပကာသနမႈလိုလားၿပီး စိတ္ ဆႏၵ ၀ီရိယ ပညာတို႔ ညံ့ညံ့ျဖင့္ျပဳေသာ ဒါနမ်ိဳး၊
(၂) မဇၩိမ ဒါန- စိတ္ ဆႏၵ စသည္ အလတ္စား ေလာကီစည္းစိမ္ခ်မ္းသာေလာက္သာ အာ႐ံုထားၿပီး ေပးလႉေသာဒါနမ်ိဳး၊
(၃) ပဏိတဒါန- စိတ္ ဆႏၵ စသည္ ထက္ျမက္စြာ ေလာကမွထြက္ေရး နိဗၺာန္သို႔ေမွ်ာ္ေတြး၍ ေပးလႉေသာဒါနမ်ိဳး။
မွတ္ခ်က္။ ။ အက်ယ္လိုမူ လယ္တီဆရာေတာ္၏ ဒါနာဒိ ဒီပနီ၌ ႐ႈပါေလ။
ဒါနမ်ိဳး ၃-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။
(၁) ဒါန ဒါသ- ကြၽန္ကို ေပးေကြၽးသလို ယုတ္ညံ့စြာေပးလႉျခင္းမ်ိဳး၊
(၂) ဒါနသဟာယ- မိတ္ေဆြကို ေပးေကြၽးသလို ကိုယ္စားသံုးသည့္အတိုင္း ေပးလႉျခင္းမ်ိဳး၊
(၃) ဒါနသာမိ- အရွင္သခင္ကို ေပးေကြၽးသလို အထြတ္အျမတ္ကို ေပးလႉျခင္းမ်ိဳး။
ဒါန၀တၳဳ ၆-ပါး။ ။
လႉဖြယ္၀တၳဳမ်ိဳး ၆-ပါး။
႐ူပဒါန, သဒၵ, ဂႏၶ, ရသ, ေဖာ႒ဗၺ, ဓမၼဒါန။
စရိယာပိဋက။ ႒။ ၂၉၉-၌ အက်ယ္႐ႈ။
ဒါန၀တၳဳ ၁၀-ပါး။ ။ သုတ္ပါေထယ်။ ပါ။ ၁၂၁။ ႒။ ၁၀၆။ ေပးလႉစရာ ၀တၳဳပစၥည္း ဆယ္ပါး။
(၁) အႏၷ-ဆြမ္းအလႉ၊
(၂) ပါန- ေဖ်ာ္ရည္အလႉ၊
(၃) ဃရ- ေက်ာင္းဇရပ္အလႉ၊
(၄) ၀တၳ- အ၀တ္သကၤန္းအလႉ၊
(၅) ယာန- ေလွ ရထားစေသာ ယာဥ္အလႉ၊
(၆) မာလ- ပန္းအလႉ၊
(၇) ၀ိေလပန- န႔ံသာေပ်ာင္းရည္ အလႉ၊
(၈) ေသယ်- အိပ္ရာေကာ္ေဇာအလႉ၊
(၉) ဂႏၶ- နံ႔သာမႈန္႔ ေရေမႊးအလႉ၊
(၁၀) ပဒီပ- ဆီမီး အလႉ။
ဒါယကာ၀တ္ ၅-ပါး။ ။ ရဟန္းတို႔အား ဒါယကာ ဒါယိကာမမ်ားက ျပဳရမည့္၀တ္ငါးပါး၊
(၁) ခ်စ္ၾကည္ျမတ္ႏိုးေသာေမတၱာစိတ္ကိုအျမဲထားရျခင္း၊
(၂) ေဆာင္ရြက္ျပဳလုပ္ရမည့္ ၀တ္ႀကီး၀တ္ငယ္တို႔ကို အစဥ္မျပတ္ျပဳလုပ္ေပးရျခင္း၊
(၃) ရဟန္းတို႔ႏွင့္ေတြ႕ေသာအခါ ခင္မင္ခ်ိဳသာစြာႏွင့္ က်န္းမာခ်မ္းသာေၾကာင္းစေသာ သာရဏီယကထာစကားတို႔ကို ေျပာၾကားႏႈတ္ဆက္ရျခင္း၊
(၄) ပစၥည္းေလးပါးႏွင့္ ရဟန္းတို႔လိုသမွ် ေတာင္းယူႏိုင္ေအာင္၀ိနည္းကံအားေလ်ာ္စြာ ဖိတ္ၾကား၍ထားရျခင္း၊
(၅) ထိုသို႔ ပစၥည္းေလးပါး ဒါယကာျဖစ္သည္ႏွင့္အညီ မိမိတတ္အားသမွ်ကို ေပးလႉပူေဇာ္ရျခင္း။
ဒိ႒ဓမၼ အက်ိဳး ခံစားရသူ ၆-ေယာက္၊ တစ္နည္း ၇-ေယာက္။ ။ မိလိႏၵပဥႇာ။ ၁၂၀-၌ ပဏၰမည္ေသာ ကြၽန္မကိုထည့္၍ ၇-ေယာက္ျပသည္၊ ၎င္း ၂၈၁-၌ ၆-ေယာက္ျပသည္။ ဘုရားသခင္ ထင္ရွားရွိစဥ္ကာလ မိမိတို႔ဒါနေၾကာင့္ မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ပင္ အက်ိဳးခံစားရသူ ၆-ေယာက္ဟူ၏၊ အျခားပုဂိၢဳလ္မ်ားလည္းရွိေသးသည္ မွတ္ေလ။
(၁) မလ’ိကာ မိဖုရား၊ ဘုရားအား မုေယာမုန္႔ အသိုးလႉ၊ ထိုေန႔၌ပင္ ေကာသလမင္းႀကီး၏ မိဖုရားႀကီးျဖစ္၊
(၂) ပုဏၰေခၚ ကြၽန္ကူလီ၊ ရွင္သာရိပုတၱရာအား ဆြမ္းလႉ၊ ထိုေန႔၌ပင္ သူေဌးႀကီးပုဏၰျဖစ္၏၊
(၃) ဧကသာဋကပုဏၰား၊ ဘုရားအား အေပၚ႐ံုပုဆိုးလႉ၊ ထိုေန႔၌ပင္ အလံုးစံု ရွစ္ခု ရွစ္လီေသာ ဥစၥာတို႔ကို ရ၏၊
(၄) သုမန ပန္းသည္မ၊ မုေလးပန္း ရွစ္ဆုပ္လႉ၊ ထိုေန႔၌ပင္ စည္းစိမ္ခ်မ္းသာတို႔ႏွင့္ျပည့္စံုျခင္းကိုေရာက္၏၊
(၅) သုပၸိယ ေခၚ ဒါယိကာမ၊ ဂိလာနရဟန္းအား ေပါင္သားလွီးလႉ၊ ႏွစ္ရက္ေျမာက္၌ အနာလံုး၀ ေပ်ာက္၊ အမာရြတ္မွ်မထင္၊
(၆) ေဂါပါလ မာတာေဒ၀ီ၊ ဆံပင္ျဖတ္ေရာင္းရ၊ ရွစ္သျပာေငြမွ်ကုိ ရွင္မဟာ ကစၥည္းေထရ္ အားလႉ၊ ထိုေန႔၌ပင္ ဥေတနမင္းႀကီး၏ မိဖုရားၾကီးျဖစ္။
ဒိ႒ဓမၼနိဗၺာန္မ်ိဳး ၁၉-ပါး။ ။ ဒိ႒ဓမၼနိဗၺာနသုတ္ န၀ဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၂၄၆။ ႒။ ၂၈၄-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ ဆိုင္ရာ တရားစုတို႔၏ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းမႈခ်မ္းသာကို ယခုမ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ပင္ ေကာင္းစြာ ေတြ႕ျမင္ခံစားရေသာ နိဗၺာန္အမ်ိဳးအစား ၁၉- ပါး။
(၁) ၀ိနီ၀ရဏနိဗၺာန္၊
(၂) ပဌမစ်ာန္နိဗၺာန္၊
(၃) ဒုတိယစ်ာန္ ၎င္း၊
(၄) တတိယစ်ာန္၎င္း
(၅) စတုတၳစ်ာန္ ၎င္း၊
(၆) ပဥၥမစ်ာန္ ၎င္း၊
(၇) အာကာသာနဥၥာယတန နိဗၺာန္၊
(၈) အာကိဥၥညာယတန ၎င္း၊
(၉) ၀ိညာဏဥၥယတန ၎င္း၊
(၁၀) ေန၀သညာနာသညာယတန ၎င္း၊
(၁၁) သညာေ၀ဒယတိနိေရာဓ၎င္း၊
(၁၂) ေသာတာပတၱိမဂၢ ၎င္း၊
(၁၃) ေသာတာပတၱိဖလ ၎င္း၊
(၁၄) သကဒါဂါမိ မဂၢ ၎င္း၊
(၁၅) သကဒါဂါမိဖလ ၎င္း၊
(၁၆) အနာဂါမိ မဂၢ ၎င္း၊
(၁၇) အနာဂါမိ ဖလ ၎င္း၊
(၁၈) အရဟတၱမဂၢ ၎င္း၊
(၁၉) အရဟတၱဖလ နိဗၺာန္။
ဒိ႒ဓမၼ ေ၀ဒနိယကံ၏ အဂၤါ ၄-ပါး။ ။ မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ ႀကီးက်ယ္စြာအက်ိဳးေပးႏိုင္မႈအတြက္ အဂၤါ ၄-ပါး၊ ဓမၼပဒအ႒ကထာ ဒု-မွ။ (၁) အလႉခံပုဂိၢဳလ္မွာ ဘုရား ရဟႏၲာ ပေစၥကဗုဒၶါျဖစ္ရျခင္း၊ (၂) နိေရာဓသမာပတ္မွ ထခါစ ျဖစ္ရျခင္း၊ (၃) အလႉ၀တၳဳ၏ ဓမၼိယလဒၶ ျဖစ္ရျခင္း၊ (၄) ထူးကဲလြန္ျမတ္ေသာ သဒၶါရွိရျခင္း။
ဒိ႒ဓမၼ ေ၀ဒနိယကံ၏ အဂၤါ ၄-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။ ယခုမ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ ႀကီးက်ယ္စြာ အက်ိဳးအျမတ္ေပးမႈ အတြက္ ျပဳလုပ္သည့္ဒါနကုသိုလ္၏ အဂၤါ ၄-ပါး၊ အ႒သာလိနီ ၂၀၆။ ဓမၼပဒ၊ ႒၊ ဒု-အုပ္၊ ၅၆။ တို႔၌ အက်ယ္႐ႈပါ။
(၁) ၀တၳဳသမၸဒါ- အလႉခံသူမွာ ဘုရား ပေစၥကဗုဒၶါ ရဟႏၲာမ်ားျဖစ္ျခင္း၊
(၂) ပစၥယသမၸဒါ-တရားသျဖင့္ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္စြာရေသာ လႉဖြယ္ပစၥည္းျဖစ္ျခင္း၊
(၃) ေစတနာသမၸဒါ- ေစတနာသံုးတန္ႏွင့္ ျပည့္စံုျခင္း၊
(၄) ဂုဏာတိေရကသပၸဒါ- အလႉခံသူသည္ နိေရာဓသမာပတ္မွ ထၿပီးစဂုဏ္ႏွင့္ျပည့္စံုရျခင္း။
ဒိ႒ိႀကီး ၄-ပါး။ ။ သမၺဳဒၶ၀ါဒႏွင့္ ဆန္႔က်င္ေသာတရား ၄-ပါး။
(၁) အႀကိယဒိ႒ိ- ေကာင္းမႈ မေကာင္းမႈ၊ ကုသိုလ္ အကုသိုလ္ေခၚေသာ အေၾကာင္းတရားစု ျပဳမႈတို႔ကို ပယ္ေသာအယူ၊
(၂) နတၳိက ဒိ႒ိ- ေကာင္းမႈ မေကာင္းမႈတို႔၏ ေကာင္းက်ိဳး မေကာင္းက်ိဳးဟူသည္မရွိ၊ လူေသက လူ႔ဘ၀ နတ္ဘ၀ အပါယ္ဘ၀ဟူ၍မရွိ၊ မေရာက္၊အၿပီးအျပတ္ဟူေသာ ၀ါဒမ်ိဳး၊
(၃) အေဟတုက ဒိ႒ိ- ေကာင္းမႈ မေကာင္းမႈ ျပဳခ်င္ရာျပဳ၊ ကုသိုလ္ အကုသိုလ္အရာသို႔မေရာက္၊ သူ႔အသတ္သတ္ႏိုင္သည္၊ သူ႔ဥစၥာခိုးႏိုင္သည္၊ စေသာ အေၾကာင္းအက်ိဳး ႏွစ္မ်ိဳးလံုးကိုပယ္သည့္၀ါဒ၊
(၄) နိယတ မိစၦာဒိ႒ိ- "အကိရိယဒိ႒ိ၊ နတၳိက ဒိ႒ိ၊ အေဟတုကဒိ႒ိ" ၃-ပါးတို႔တြင္ တစ္ပါးပါးကိုျမဲၿမံစြာ စြဲလမ္းယူထားေသာ ၀ါဒ။
ဒိ႒ိႀကီး ၆၂-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ အဓိပၸါယ္ကို (ေျခာက္ဆယ့္ႏွစ္ပါးေသာ မိစၦာဒိ႒ိ)မွာ ၾကည့္ပါ။
ဒိ႒ိ ဂိုဏ္းဆရာႀကီး ၆-ေယာက္။ ။ စာေပတို႔၌ အမ်ားအားျဖင့္ "တိတၳိဂုိဏ္း တိတၳိဘုရား"ဟု လာရွိသည္၊ ၎င္းသ႐ုပ္ကိုလည္း (တိတၳိဂိုဏ္း ဆရာႀကီး ၆-ေယာက္)ဟူေသာ ပုစၦာ၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။
ဒိ႒ိျဖစ္ျခင္း အေၾကာင္း ၂-ပါး။ ။ ဋီကာေက်ာ္မွ။
(၁) အယူသီလ ေဖာက္ျပန္မွားယြင္း ပ်က္စီးျခင္းရွိေနသူကို မွီ၀ဲဆည္းကပ္ျခင္း၊
(၂) သႆတအယူ, ဥေစၦဒအယူ ရွိေနျခင္း။
ဒီဃနိကာယ္ ၃-က်မ္း။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (နိကာယ္ ၅-ရပ္) ကç ပိုဒ္၌ ၾကည့္ပါ။
ဒီဃသရ ၅-လံုး။ ။
၂-မတၱရာကာလမွ် ရွည္ရွည္ ရြတ္ဖတ္ရေသာ သရငါးလံုး၊
"အာ, ဤ, အူ, ဧ, ၾသ" တို႔ျဖစ္၏။
« ဒု »
ဒုကၡမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ သုတ္ပါေထယ်။ ပါ။ ၁၈၁။ ႒။ ၁၇၄။ ဆင္းရဲျခင္းအျပား ၃-ပါး။
(၁) ဒုကၡ ဒုကၡ-ကာယိကဒုကၡç ေစတသိကဒုကၡေခၚ ကိုယ္စိတ္ ၂-ပါးဆင္းရဲျခင္းမ်ိဳး၊
(၂) သခၤါရဒုကၡ- ေလာကစည္းစိမ္ေတြ မျဖစ္ျဖစ္ေအာင္ ျပဳျပင္အားထုတ္မႈဆင္းရဲ၊
(၃) ၀ိပရိနာမဒုကၡ- သခၤါရနယ္ပယ္ဟူသမွ် ေဖာက္ျပန္ပ်က္စီးရျမဲ ဆင္းရဲ။
ဒုကၡသစၥာ၏ အနက္သေဘာ ၄-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (သစၥာအနက္ ၁၆-ခ်က္)၌ ႐ႈပါ။
ဒုစ႐ိုက္ ၃-ပါး။ ။ ကာယဒုစ႐ိုက္, ၀စီဒုစ႐ိုက္ , မေနာဒုစ႐ိုက္ကိုေခၚသည္။ အက်ယ္ (ဒုစ႐ိုက္ ၁၀-ပါး)၌ ႐ႈပါ။
ဒုစ႐ိုက္ ၁၀-ပါး။ ။ မူလပဏၰာသ။ ပါ။ ၃၆၀။ ႒။ ၂၃၄။ နိဒါန၀ဂၢသံယုတ္၊ ပါ။ ၃၇၇။ ႒။ ၁၃၃-၌႐ႈပါ။ ငရဲ တိရိစၦာန္ ၿပိတၱာ အသူရကာယ္ အပါယ္ေလးပါးသို႔ လားေစတတ္ေသာ ဒုစ႐ိုက္တရား ၁၀-ပါး။
(၁) ပါဏာတိပါတ- သူ႔အသတ္ကိုသတ္ျခင္း
(၂) အဒိႏၷာဒါနာ- သူ႔ဥစၥာကို ခိုးယူျခင္း၊
(၃) ကာေမသု မိစၦာစာရာ- သူ႔မယားကို သြားလာလြန္က်ဴးျခင္း၊
ဤသံုးပါးကို မေကာင္းမႈကို ကိုယ္ျဖင့္ျပဳက်င့္ေသာေၾကာင့္ ကာယဒုစ႐ိုက္ ၃-ပါးမည္၏။
(၄) မုသာ၀ါဒ- မဟုတ္ မမွန္ေသာစကားကို အမွန္အဟုတ္ ျပဳလုပ္ေျပာဆိုျခင္း၊
(၅) ပိသုဏ၀ါစာ-သူႏွစ္ေယာက္တို႔၏ အခ်စ္ကိုပ်က္ေအာင္ ကုန္းတိုက္ျခင္း၊
(၆) ဖ႐ုသ၀ါစာ- အၾကမ္းအတမ္း ေငါက္ငမ္းဆဲေရးျခင္း၊
(၇) သမၹပၸလာပ၀ါစာ- အေပါ့အဖ်င္း အႏွစ္ကင္းေသာစကားကို ေျပာဆိုျခင္း၊
ဤေလးပါးကား မေကာင္းမႈကို ႏႈတ္ျဖင့္ျပဳေသာေၾကာင့္ ၀စီဒုစ႐ိုက္ ေလးပါးမည္၏။
(၈) အဘိဇၩာ- သူ၏ဥစၥာကို ငါ့ဥစၥာျဖစ္ေသာ္ ေကာင္းေလစြဟု စိတ္ကေအာက္ေမ့ျခင္း၊
(၉) ဗ်ာပါဒ-သူတစ္ပါးကို ၿငိဳးထားရန္မက္ ႏွိပ္စက္ရေအာင္ စိတ္ကႀကံေဆာင္ျခင္း၊
(၁၀) မိစၦာဒိ႒ိ- ဘုရားေဟာမွန္က်မ္းဓမၼခန္ကို ပယ္လွန္စိတ္ထား အယူမွားျခင္း၊
ဤသံုးပါးကား မေကာင္းမႈကို စိတ္ျဖင့္ႀကံစည္ေသာေၾကာင့္ မေနာဒုစ႐ိုက္ ၃-ပါးမည္၏။
ဒုစ႐ိုက္ ၃၀။ ။ အထက္ပါ ဒုစ႐ိုက္ ၁၀-ပါးတို႔တြင္ တစ္ပါးတစ္ပါးလွ်င္ ေစတနာသံုးပါးစီ ရရကား ေစတနာ သံုးတန္ျဖင့္ေျမႇာက္က ဒုစ႐ိုက္ ၃၀-ျဖစ္၏။
ဒုစ႐ိုက္ ၃၀-ပါး တစ္နည္း။ ။ ဒုစ႐ိုက္ ၁၀-ပါးကို ေလာဘ ေဒါသ ေမာဟ ၃-ပါးႏွင့္ေျမႇာက္ပြားလွ်င္ ၃၀-ျဖစ္၏။ ဒသဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၄၇၀။ ႒။ ၃၃၈။
ဒုစ႐ိုက္ ၄၀။ ။
'ကိုယ္တိုင္ တိုက္တြန္း၊ ခ်ီးမြမ္း, စိတ္တူ၊ ပြားျပန္မူ၊ မွတ္ယူေလးဆယ္ကံ'
ဟူေသာ ေဆာင္ပုဒ္အရ အထက္ပါဒုစ႐ိုက္ ၁၀-ပါးကိုတည္။
(၁) ကိုယ္တိုင္ျပဳျခင္း၊
(၂) သူတစ္ပါးအားျပဳျဖစ္ေအာင္တိုက္တြန္းျခင္း၊
(၃) သူတစ္ပါးျပဳမႈကို ခ်ီးမြမ္းေထာပနာ ၀မ္းသာျခင္း၊
(၄) စိတ္တူျခင္း၊ ၄-ပါးႏွင့္ေျမႇာက္ပြားက အပါး၄၀-ျဖစ္သည္၊ ပါဠိ၊ အဂၤုတၱရ ဒသက၌ယူ။
ဒုတိယအကၡရာ ၅-လံုး။ ။
၀ဂ္ငါးပါးတြင္ ပါ၀င္ေသာ 'ခ ဆ ဌ ထ ဖ' အကၡရာငါးလံုးတို႔ကို သဒၵါစည္းမ်ဥ္းအရ ေခၚဆိုသည္။
ဒုလႅဘတရား ၅-ပါး။ ။ သဂါထာ၀ဂၢသံယုတ္။ ႒။ ၂၂၅-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ ရခဲလွစြာေသာ သေဘာတရား၅-ပါး ဟူလို။
(၁) ဗုဒၶပၸါဒဒုုလႅဘ- ဘုရားအျဖစ္ကို ရခဲျခင္း၊
(၂) မႏုႆတၱဘာ၀ ဒုုလႅဘ- လူ႔ဘ၀ လူ႔အျဖစ္ကို ရခဲျခင္း၊
(၃) သဒၶါ သမၸတၱိ ဒုုလႅဘ- ရတနာသံုးပါး၏ဂုဏ္ေက်းဇူးသတၱိႏွင့္ ကံ ကံ၏အက်ိဳးကိုယံုၾကည္ျခင္း စိတ္ဓါတ္ကိုရခဲျခင္း၊
(၄) ပဗၺဇၨိတဘာ၀ ဒုုလႅဘ- ဘုရားသာသနာအတြင္း၌ ရွင္သာမေဏ ရဟန္းပဥၨင္းအျဖစ္ ရခဲျခင္း၊
(၅) သဒၶမၼသ၀နအတိ ဒုုလႅဘ- သူေတာ္ေကာင္းတို႔၏ တရားစစ္တရားမွန္ကို အလြန္တရာ ၾကားနာရခဲျခင္း။
ဒုုလႅဘ ပုဂိၢဳလ္ႀကီး ၅-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။ ရခဲလွစြာေသာ ပုဂိၢဳလ္ႀကီးမ်ား။ ပဥၥဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၁၄၈။ ႒။ ၅၂။
(၁) ဗုဒၶဘုရားစစ္စစ္၊
(၂) သစၥာ ၄-ပါးကို ေဟာၾကားတတ္ေသာ ဓမၼကထိက အစစ္၊
(၃) သစၥာတရားကို သိေသာ အရိယာအစစ္၊
(၄) မဂ္ဖိုလ္ရေရးက်င့္ေသာ ၀ိပႆနာေယာဂီအစစ္၊
(၅) သူ႔ေက်းဇူးသိတတ္သူ ကတၫုတ ကတေ၀ဒီပုဂိၢဳလ္။
ဒုႆီလရဟန္း၏ ေက်းဇူးဂုဏ္ ၁၀-ပါး။ ။ မိလိႏၵပဥႇာ ၂၄၉-၌ အက်ယ္႐ႈ။ လူဒုႆီလထက္ ရဟန္းဒုႆီလက ေအာက္ပါေက်းဇူးဂုဏ္ ၁၀-ပါး သာသည္ဟူ၏။
(၁) ဗုဒၶႆ ဂါရ၀ဂုဏ္- ဘုရားရွင္၌ ႐ိုေသျခင္းရွိသည္၊
(၂) ဓမၼ ဂါရ၀ဂုဏ္- တရားေတာ္၌ ႐ိုသည္၊
(၃) သံဃ ဂါရ၀ဂုဏ္- သံဃာေတာ္၌ ႐ိုေသျခင္းရွိသည္၊
(၄) သျဗဟၼာစာရိက ဂါရ၀ဂုဏ္- သီတင္းသံုးေဘာ္၌႐ိုေသ၍ ပါဠိအ႒ကထာ၌ သင္ယူျခင္းလံု႔လရွိသည္၊
(၅) သ၀ဏ ဗာဟုလဂုဏ္- အၾကားအျမင္မ်ားသည္၊
(၆) ပရိသဂတ အာကပၸ သမၸဳဏၰဂုဏ္- ဒုႆီလပင္ ျဖစ္ေသာ္လည္း ပရိသတ္အလယ္၌ ရဟန္းအသြင္အျပင္ကို ျဖစ္ေစသည္၊
(၇) ဂရဟဘယ ကာယ၀ါစာရကၡဂုဏ္-သူတစ္ပါးကဲ့ရဲ႕မည္ေဘးကိုေၾကာက္၍ ကိုယ္ႏႈတ္ကိုေစာင့္ေရွာက္သည္၊
(၈) ပဓာနာဘိမုခဂုဏ္- ကမၼ႒ာန္း၌ ေရွး႐ႈစိတ္ရွိသည္။
(၉) ဘိကၡဳ သာမညဳပဂတဂုဏ္- ရဟန္း၏အျဖစ္သို႔ကပ္သည္၊
(၁၀) ပါပစၦႏၵဂုဏ္-မေကာင္းမႈ၌ျပဳေသာ္လည္း ဖံုးလႊမ္း၍ျပဳက်င့္၏။
« ေဒ »
ေဒ၀ဒူတ တရား ၅-ပါး။ ။ လူတို႔ သံေ၀ဂရမႈအတြက္ နတ္တမန္ေခၚ ေသမင္းတမန္ငါးပါး။ ဥပရိပဏၰာသပါဠိေတာ္။
(၁) ဇာတိ- ပဋိသေႏၶတည္ေန ေမြးဖြားရမႈ၊
(၂) ဇိဏၰ- အိုမင္းရင့္ေရာ္ရမႈ၊
(၃) အာတုရ-က်င္နာကိုက္ခဲ ေရာဂါသည္းျခင္း၊
(၄) အာ၀ုဓ- ဓား လွံ ေသနတ္စေသာ လက္နက္မ်ိဳး၊
(၅) မတ- ေသသူ, သူေသေကာင္။
ေဒ၀ဓံတရား ၂-ပါး။ ။ နတ္မ်ား ႏွစ္သက္ျမတ္ႏိုးေသာတရား၊ ကမၻာေစာင့္တရား ၂-ပါးလည္း ေခၚ၏၊ ဓမၼပဒ။ ႒။ ဒု-အုပ္။ ၄၈-ႏွင့္ ေဒ၀ဓမၼဇာတ္ ဒုကဂၤုတၱရပါဠိေတာ္၌လာသည္၊
(၁) ဟိရိ- မေကာင္းမႈအားလံုးမွ ရွက္ျခင္းသေဘာ၊
(၂) ၾသတၱပၸ- မေကာင္းမႈအားလံုးမွ ေၾကာက္ျခင္း၊ မျပဳ၀ံ့ျခင္းသေဘာ။
ေဒ၀ီ ၅-ပါး။ ။ ေလာကီသိဒၶိတို႔ကို ေပးစြမ္းႏိုင္သည့္ နတ္သမီးႀကီး ၅-ေဖၚ။
(၁) သူရႆတီ၊
(၂) စႏၵီ၊
(၃) ပရမီသြာ၊
(၄) မဟာပိႏၷဲ၊
(၅) ေဂါရ၀ိႏၵာ၊
၎င္းတို႔ကို ေတာင့္တဖိတ္ေခၚ က်ဴးရင့္သည့္ဂါထာကား၊
'သူရႆတီစ ေမ မာတာ၊ မာတာစ ေမ သူရႆတီ၊ အႏုကမၸံ ဥပါဒါယ၊ ပိယံေဒတိ၊
လာဘံေဒဟိ၊ ဓနံေဒဟိ၊ သုခံေဒဟိ၊ မိတၱံေဒဟိ၊ ဥာဏံေဒဟိ သူရႆတီ"။ ။
က်န္ ေဒ၀ီ ၄-ပါးကိုလည္း အမည္သြင္း၍ ဤနည္းျဖင့္ ရြတ္ဆိုက်ဴးရင့္ေလ။
ေဒ၀ီ ၇-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။
(၁) မိႏၷရေဒ၀ီ၊
(၂) သကၠေဒ၀ီ၊
(၃) ေမခလာေဒ၀ီ၊
(၄) ကိႏၷရာေဒ၀ီ၊
(၅) ႐ုကၡေဒ၀ီ၊
(၆) စႏၵေဒ၀ီ၊
(၇) စႏၵီေဒ၀ီ။
၎င္းတို႔ကို ေတာင့္တ ဖိတ္ေခၚ က်ဴးရင့္သည့္ဂါထာမ်ားကား အထက္ပါ သူရႆတီ ဂါထာအတိုင္း။
ေဒ၀ီ ၉-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။ ေလာကီသိဒၶိအက်ိဳးကို ထင္ရွားၿပီးေစတတ္ေသာ ေဒ၀ီ ၉-ပါးကို ေမွာ္ပညာဆရာမ်ား အထူးလိုက္စားပင့္ေဆာင္ ပူးကပ္ၾကေစသည္။
(၁) မာတာေဒ၀ီ၊
(၂) ဣရႏၷသီ၊
(၃) ဣရႏၵတီ၊
(၄) မဏိေမခလာ၊
(၅) သူရႆတီ၊
(၆) မာယာေဒ၀ီ၊
(၇) ဇာၿဂီေဒ၀ီ၊
(၈) ျပာၿဂီေဒ၀ီ၊
(၉) ဇာ႐ု၀တီ။
၎င္းတို႔ကလည္း သူရႆတီဂါထာအတိုင္း ဤ၌အမည္သြင္း၍ အေစာင့္အေရွာက္ေတာင္းရန္ က်ဴးရင့္ဖိတ္ေခၚႏိုင္သည္။
ေဒ၀ီ တစ္က်ိပ္ႏွစ္ပါး။ ။
၁ သတၱဘာဂါ၊
၂ သူရႆတီ၊
၃ မဟာလကၡီ၊
၄ ဗလိရာဇာ၊
၅ ၀ါမာသူရ၊
၆ ဇလသခ်ၤာ၊
၇ ဂရာပါက၊
ဂ ေယာဂႏၲရာ၊
၉ ကလ်ာဏဂၤါ၊
၁၀ နႏၵာေဒ၀ီ၊
၁၁ နရိႏၵာေဒ၀ီ၊
၁၂ မဟာဗိႆႏိုး။
၎င္းတို႔ကို က်ဴးရင့္ဖိတ္ေခၚအပ္ႏွင္းသည့္ ဂါထာမ်ားကား ဆိုင္ရာအမည္သြင္း၍ အထက္နည္းအတိုင္းရြတ္ေလ။
ေဒ၀ီ တစ္က်ိပ္ႏွစ္ပါး၊ တစ္နည္း။ ။ ဤ၌ေဖၚျပထားသည့္ ေဒ၀ီ ၁၂-ပါးကိုကား ေလာကေစာင့္ေဒ၀ီ တစ္က်ိပ္ ႏွစ္ပါးဟု ထိုေဒ၀ီသွ်တၱရ၌ သီးျခားထုတ္ဆိုျပထားသည္။
၁ သူရႆတီ ေဒ၀ီ၊
၂ စႏၵီေဒ၀ီ၊
၃ နီႀတေဒ၀ီ၊
၄ မေနာဟရီ ေဒ၀ီ၊
၅ ဖုႆ၀တီ ေဒ၀ီ၊
၆ ရမၼာ ေဒ၀ီ၊
၇ ကာရေဒ၀ီ၊
၈ ဂႏၶဗၺီ ေဒ၀ီ၊
၉ ၀ိနတၳရီ ေဒ၀ီ၊
၁၀ စႏၵာေဒ၀ီ၊
၁၁ ပရေမသြာ ေဒ၀ီ၊
၁၂ မဏိေမခလာ ေဒ၀ီ၊
ဤသို႔လွ်င္ ေပါင္းေဒ၀ီ သံုးက်ိပ္သံုးပါး။ တစ္နည္း ေလးက်ိပ္ငါးပါး ဟု ထိုေဒ၀ီသွ်တၱရက်မ္းတြင္ အေပါင္းကိုလည္း ျပဆိုထားေလ၏၊ ထို႔ေၾကာင့္ ဤနတ္ပင့္လကၤာႀကီး အဆံုးနားတြင္။ ။
"ဆရာမိန္႔ခြန္း၊ ဆိုခဲ့ညႊန္းသည္၊ ႏႈတ္ခြန္းသံတိုင္း၊ မဆုတ္ဆိုင္းႏွင့္၊ အမႈိင္းအမ၊ ကိုယ္ကာယတြင္၊
ေစာင့္ၾကျမဲပင္၊ စြဲထံုလွ်င္၊ နတ္ရွင္ေဒ၀ါ၊ သတၱဘာဂ- သူရႆတီ၊ လကၡီမဟာ၊ ဗလိရာဇာ၊ ၀ါမာသူရ၊
ဇလသခ်ၤာ၊ ဂရာပါက၊ ေယာဂတႏွင့္၊ ကလ်ာဏတစ္ျဖာ၊ နႏၵာေဒ၀ီ၊ နရိႏၵာေဒ၀ီ၊ မဟာဗိႆႏိုး၊
ဆယ့္ႏွစ္မ်ိဳးႏွင့္၊ တန္ခိုးႀကီးစြာ၊ ကိႏၷရာေဇာ၊ သေကၠာေဒ၀ီ၊ တစ္လီေရာင္ျဖာ၊ ေမခလာမည္၊ ကိႏၷရီ႐ုကၡ၊
ထိုမွစႏၵီ၊ ေက်ာ္သည္စႏၵာ၊ ခုနစ္ျဖာႏွင့္၊ မာတာေဒ၀ီ၊ ဣရႏၷသီ၊ ဣရႏၵတီ၊ မဏိေမခလာ၊ သူရႆတီ၊
မာယာေဒ၀ီ၊ ဇာဂရီ၊ ျပာဂရီ၊ ဇာ႐ု၀တီ၊ ေဒ၀ီကိုးပါး၊ မိမင္းမ်ားႏွင့္။ ငါးဦးတစ္လီ၊ သူရႆတီ၊ စႏၶီ ပရမီသြာ၊
မဟာပိႏၷဲ၊ လြန္ကဲေက်ာ္ေဇာ၊ ေဂါရ၀ိႏၵ၊ ဟူသမွ်ႏွင့္၊ တကြေပါင္း႐ံုး၊ သံုးက်ိပ္သံုးတို႔၊ စု႐ံုးအကံု၊ ေရာက္ၾကတုန္ေလာ့။
လံုးစံုစကား၊ ဆိုသည္မ်ားကို၊ ေထာင္နားနာၾက၊ အခ်အခ်ီ၊ အမွီအဆြဲ၊ အႏႊဲ႕အငင္၊ ခုပင္ထက္ၾကပ္၊ မရပ္မေန၊ ျပဳၾကေပေလာ" စသည္ျဖင့္ ပါရွိေလသည္၊ ကေ၀သာရက်မ္းမွာလည္း ၎င္းနတ္ပင့္ မႏၲာန္ႀကီးမ်ား ပါရွိေလသည္။
ေဒသစာရီေတာ္မ်ိဳး ၂-ပါး။ ။
(၁) တုရိတ စာရိကာ။ ကြၽတ္ထိုက္ေသာသတၱ၀ါကို ျမင္ေတာ္မူေသာအခါယူဇနာ ၁၀၀၊ ၂၀၀-ခရီးမ်ိဳးကို တခဏျခင္း လ်င္ျမန္စြာၾကြသြားေတာ္မူျခင္းမ်ိဳး၊
(၂) အ တုရိတ စာရိကာ၊ ၿမိဳ႕ရြာ နိဂံုး အစဥ္အားျဖင့္ တစ္ေန႔နည္းနည္း နည္းနည္း တစ္ဂါ၀ုတ္ ႏွစ္ဂါ၀ုတ္၊ တစ္ယူဇနာ ႏွစ္ယူဇနာ စသည္ျဖင့္ ဆြမ္းခံလွည့္လည္ျခင္း၊ လူအေပါင္းကို ခ်ီးေျမႇာက္ျခင္းအလို႔ငွာ ျဖည္းျဖည္းေႏွးေႏွး ၾကြခ်ီေတာ္မူျခင္းမ်ိဳး။
မွတ္ခ်က္။ ။ ေဒသစာရီေတာ္မ်ိဳးႏွင့္စပ္၍ သုတ္သီလကၡန္။ ႒။ ၂၁၃- မဇၩိမပဏၰာသ။ ႒။ ၅၅။ သုတၱနိပါတ္။ ႒။ ဒု။ ၁၆၂။ သံယုတၱ။ ႒။ တ၊ ၃၁၀။ ေနတၱိ။ ႒။ ၂၂၉၊ စသည့္က်မ္းတို႔၌ အမ်ိဳးေပါင္းမ်ားစြာ လာရွိေသး၏။
ေဒသစာရီေတာ္မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ဘုရားရွင္တို႔၏ ေဒသစာရီၾကြခ်ီေတာ္မူျမဲ ၃-ပါး၊ ၀ိနည္းအ႒ကထာမွ။
(၁) မဟာမ႑လ ေဒသစာရီ- သီတင္းကြၽတ္လျပည့္ေက်ာ္ ၁-ရက္ေန႔၌ ရဟန္းေတာ္မ်ားျခံရံကာ ထိုထိုၿမိဳ႕ရြာနိဂံုးတို႔သို႔ တရားဓမၼေဟာျပဆံုးမေတာ္မူျခင္း။ ပစၥည္း ၄-ပါး အလႉခံကာ ခ်ီးေျမႇာက္ေတာ္မူျခင္းတို႔ျဖင့္ ၉-လတိုင္တိုင္ လွည့္လည္ေတာ္မူ၍ ၀ါဆိုခါနီးလာမွ သင့္ေလ်ာ္ရာေက်ာင္း၌ ၀ါကပ္ေတာ္ မူျခင္းမ်ိဳး။
(၂) မဇၩိမ မ႑လ ေဒသစာရီ- တပည့္သာ၀ကသံဃာတို႔ သမထ၀ိပႆနာ ဥာဏ္ႏုေသးသည္ျဖစ္၍ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေက်ာ္ ၁-ရက္ေန႔က်မွ အထက္ပါနည္းအတိုင္း ၈-လတိုင္တိုင္ လွည့္လည္ၾကြခ်ီေတာ္ မူျခင္းမ်ိဳး။
(၃) အႏၲိမ မ႑လ ေဒသစာရီ- ခြၽတ္ထိုက္ေသာသတၱ၀ါတို႔ ဣေႁႏၵႏုေသးသည္ျဖစ္အံ့၊ ၀ါဆိုရာဌာန၌ပင္နတ္ေတာ္လျပည့္ထိေအာင္ ငံ့လင့္ေတာ္မူ၍ အထက္ပါနည္းအတိုင္း နတ္ေတာ္လျပည့္ေက်ာ္ ၁-ရက္ေန႔မွ စတင္ခ်ီၾကြေတာ္မူရာ ၇-လပတ္လံုးျဖစ္ေလသည္။
ေဒသစာရီ ရွည္ရွည္သြားရျခင္း၏ အက်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (ခရီးရွည္ေဒသစာရီသြားရျခင္း အက်ိဳး ၅-ပါး) ၌ ႐ႈပါ။
ေဒသနာေတာ္ ၃-ရပ္။ ။ သုတ္သီလကၡန္။ ႒။ ၁၇-၁၉-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ ပိဋကတ္သံုးပံု ေဒသနာအားျဖင့္ ၃-ပါးျပား၏။
(၁) အာဏာေဒသနာ- အမိန္႔အာဏာေတာ္ကို အမ်ားအားျဖင့္ ထည့္သြင္းပညတ္ေတာ္မူေသာ ၀ိနည္းပိဋကတ္ေတာ္၊
(၂) ေ၀ါဟာရေဒသနာ- ေ၀ါဟာရပါရဂူျဖစ္ေတာ္မူေသာ ဘုရားသခင္သည္ ေ၀ါဟာရကို အမ်ားဆံုးသံုး၍ ေဟာၾကားေတာ္မူေသာ သုတၱန္ ပိဋကတ္ေတာ္၊
(၃) ပရမတၳ ေဒသနာ- ပရမတ္တရားတို႔ကို အဦးထား၍ ေဟာၾကားေတာ္မူေသာ အဘိဓမၼာပိဋကတ္ေတာ္။
ေဒသနာမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ ဘုရားရွင္ ေဟာၾကားဆံုးမမႈ အစဥ္ ၂-ပါး။
(၁) ပညတၱိ ေဒသနာ- လူ နတ္ ရဟန္း မိဘ ဆရာ ဘုရားစေသာ အနက္ျဒပ္ႏွင့္ ၎င္းတို႔၌ရွိေသာ ဂုဏ္ကိုျပ၍ ေဟာေသာေဒသနာ၊ ၎င္းကိုပင္ 'သမုတိ ေဒသနာ'ဟုလည္း ေခၚေသး၏၊
(၂) ပရမတၳ ေဒသနာ- စိတ္ ေစတသိက္ ႐ုပ္ နာမ္တို႔ကိုျပ၍ ေဟာေသာေဒသနာ။
« ေဒါ »
ေဒါမနႆမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ သုတ္မဟာ၀ါ အ႒ကထာ။ ၃၁၈-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။
(၁) ေဂဟသိတ ေဒါမနႆ-ကာမဂုဏ္ ၅-ပါးႏွင့္စပ္၍ အလိုမျပည့္သည့္အခါ စိတ္ႏွလံုးမသာယာမႈေဒါမနႆမ်ိဳးကို ေခၚဆိုသည္၊
(၂) ေနကၡမ ေဒါမနႆ- အိုးအိမ္ သားမယား စသည္ပစ္ခြဲ၍ ရဟန္းျပဳလ်က္ ေနကၡမလုပ္ငန္း သမထဘာ၀နာ ၀ိပႆနာတရားမ်ားကို အားထုတ္ပြားမ်ားပါေသာ္လည္း စ်ာန္ မဂ္ဖိုလ္တရားတို႔ကို မရႏိုင္ရွိ၍ ငိုေၾကြးျမည္တမ္းျခင္း စိတ္ႏွလံုးမသာယာမႈကို ေနကၡမ ေဒါမနႆဟု ေခၚဆိုသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ ေနကၡမ ေဒါမနႆကား ေကာင္းေသာေဒါမနႆမ်ိဳးျဖစ္၍ အပါယ္ေလးပါးမက်ႏိုင္ေခ်။
ေဒါမာန္ပြားမ်ား၊ ၁၄-ပါး၊ မ်ိဳးစားပုဂိၢဳလ္အဘယ္နည္း။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (အမ်က္ႀကီးျငား ၁၄-ပါး)ဟူေသာ သုေတသန၌ ျပခဲ့ၿပီ။
ေဒါသ ၃-ပါး။ ။ သလိပ္ သည္းေျခ ေလ ဤသံုးပါးကို သတၱ၀ါတို႔၏ကိုယ္ကို ဖ်က္ဆီးတတ္ေသာေၾကာင့္ ထိုထိုေဆးက်မ္းတို႔၌ ေဒါသ ၃-ပါးဟု ေခၚဆိုေရးသားၾက၏။
« ဒ် »
ဒ်န္႕ ၃-ပါး၊ ဂီတသြား၊ သီျငားထံတ်ာ။ ။ သီခ်င္းႀကီး သီခ်င္းခံ ဘြဲ႕ ပတ္ပ်ိဳး ႀကိဳးစသည္ သီဆိုရာ၌
(၁) အာဒ်န္႔၊
(၂) လွ်ာဒ်န္႔၊
(၃) ႏွာဒ်န္႔၊
၎င္းဒ်န္႔သံုးပါးျဖင့္ ဂီတသြားတို႔၌ အဟိုက္ အငင္ အသြဲ႕ အျဖတ္ ထည့္လ်က္ က်ဴးရင့္သီဆိုပံုနည္းကို ဆို၏။
« ဒြ »
ဒြါဒရာသီ၊ ၁၂-လီ၊ ေခၚမွီလူတို႔ထံုး။ ။ ရာသီ ၁၂-ပါးကိုဆိုသည္။ ၎င္းသ႐ုပ္အဓိပၸါယ္ကို (ဆယ့္ႏွစ္ရာသီ)မွာ ၾကည့္ပါ။
ဒြါဒသ႐ူပါ၊ သတၱ၀ါ၊ ၁၂-ျဖာ႐ုပ္ပံု အဘယ္နည္း။ ။ ေရႊဘံုနိဒါန္းလာ ဒြါဒသ႐ူပ ေဖါင္ပံုမွယူေျဖသည္။
(၁) ျခေသၤ့ႏႈတ္သီးႏွင့္ ၎င္းအေမာက္၊
(၂) တိုးျမီးႏွင့္ ၎င္းလက္တစ္ဖက္ ေျခႏွစ္ဖက္၊
(၃) ကိႏၷရာလက္ႏွစ္ဖက္ ကေနဟန္၊
(၅) ျမင္းနားႏွစ္ဖက္၊
(၆) ဆယ္စြယ္ ႏွစ္ေခ်ာင္း၊
(၇) မကန္းႏွာေမာင္း၊
(၈) ကရ၀ိတ္အေတာင္ႏွစ္ဖက္၊
(၉) သမင္ခ်ိဳႏွစ္ဖက္၊
(၁၀) ကြၽဲခ်ိဳႏွစ္ဖက္၊ (ခ်ိဳႏွစ္ထပ္)
(၁၁) စာမရီလည္ဆံ၊
(၁၂) ငါးၾကင္းအၿမီး (တိုးၿမီးႏွင့္ ၂-ထပ္)။
ဒြါရ ၃-ပါး။ ။ အကုသိုလ္, ကုသိုလ္ ၂-ပါးတို႔၏ ၀င္ထြက္က်ေရာက္ျဖစ္ေပၚရာ ၃-ပါး။
(၁) ကာယဒြါရ၊ ကိုယ္ျဖင့္ျပဳေသာ ေကာင္းမႈ, မေကာင္းမႈ ျဖစ္ေပၚရာ၊
(၂) ၀စီဒြါရ- ဂုဏ္ေက်းဇူးကို ခ်ီးက်ဴးေျပာဆိုေၾကာင္း ကဲ့ရဲ႕ေၾကာင္း ျဖစ္ေသာႏႈတ္၊
(၃) မေနာဒြါရ-မွန္းဆ၍ အာ႐ံုျပဳေၾကာင္းျဖစ္ေသာစိတ္။
ဒြါရ ၆-ပါး။ ။ အာ႐ံုတို႔၏ ထြက္၀င္ရာ အေပါက္ ၆-ပါးဟူလို။
(၁) စကၡဳဒြါရ- မ်က္စိ၊
(၂) ေသာတ ဒြါရ-နား၊
(၃) ဃာနဒြါရ- ႏွာေခါင္း၊
(၄) ဇိ၀ွာ ဒြါရ- လွ်ာ၊
(၅) ကာယ ဒြါရ- ကိုယ္၊
(၆) မေနာဒြါရ- စိတ္။
ဒြါရ ၉-ေပါက္။ ။
ကိုယ္ခႏၶာ၌ရွိေသာ
မ်က္စိ ၂-ေပါက္၊
နား ၂-ေပါက္၊
ႏွာေခါင္း ၂-ေပါက္၊
ပါးစပ္၊
၀စၥမဂ္၊
ပႆာ၀မဂ္
ေပါင္း ၉-ေပါက္ကို ေခၚသည္။
ဒြါရ ၁၀-ေပါက္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္အဓိပၸာယ္ (ေယာက္်ားဒြါရ ၁၀-ေပါက္)၌ ၾကည့္ပါ။
ဒြါရ ၁၃-ေပါက္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္အဓိပၸါယ္ (မိန္းမ ဒြါရ ၁၃-ေပါက္)၌ ျပမည္။
ေဒြ၀ါစိက သရဏဂုဏ္ ၂-ပါး။ ။
(၁) ဗုဒၶံသရဏံဂစၦာမိ၊
(၂) ဓမၼံသရဏံ ဂစၦာမိ။ (တဖုႆႏွင့္ ဘလ’ိကတို႔ ေဆာက္တည္သည္။
ေဒြပဥၥ၀ိညာဥ္ ၁၀။ ။
ေကာင္း မေကာင္းျမင္ စကၡဳ၀ိညာဥ္ေဒြး ၂-ခု။
ေကာင္း မေကာင္းၾကား ေသာတ၀ိညာဥ္ ေဒြး ၂-ခု၊
ေကာင္း မေကာင္းနံ ဃာန၀ိညာဥ္ ေဒြး ၂-ခု၊
ေကာင္းမေကာင္းစား ဇိ၀ွာ၀ိညာဥ္ ေဒြး ၂-ခု။
ေကာင္း မေကာင္းထိ၊ ကာယ၀ိညာဥ္ ေဒြး ၂-ခု၊
ေပါင္း ၁၀-ခု၊ ဆယ္ပါးျဖစ္၏။
ထ---ထင္ရွားတင့္တယ္ေသာ မွ ထြက္ေလ၀င္ေလမရွိသူ
ထင္ရွားတင့္တယ္ေသာ အရာမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။
(၁) ရထား၌ အလံ၊
(၂) မီး၌ အခိုး၊
(၃) တိုင္းျပည္၌ မင္း၊
(၄) မိန္းမ၌ လင္ရွိ၊
မွတင့္တယ္ေလ်ာက္ပတ္သည္ဟူ၏၊ သဂါထာ၀ဂၢသံယုတ္။ ပါ။ ၃၉။ ႒။ ၉၁။
ထန္းပင္ပရိယာယ္၊ ေခၚဆိုဖြယ္၊ ၆-သြယ္ အမည္မ်ား။ ။ ထန္းပင္၏အခုိက္အတန္႔ကိုစြဲ၍ အမည္ ၆-မ်ိဳး ျပားသည္။ (၁) ေက်းၿမီး- အေညာင့္ေပါက္ေပၚစ အရြက္ ၂-ရြက္ ၃-ရြက္ ရွိသည့္အခါ၊
(၂) လက္ေျမႇာ္-ထန္းလက္ငယ္ေပၚသည့္အခါ၊
(၃) ဆင္ေျခေပၚ- ဥေကၡာင္းပင္ေျခေပၚသည့္အခါ၊
(၄) သမီးလွ- ပင္လံုးကို ထန္းပတ္အမ်ား ရံပတ္လ်က္ရွိသည့္အခါ၊
(၅) ရည္ရ- ထန္းႏို႔ထန္းသီး ထြက္သီးေသာအခါ၊
(၆) ပင္ထြက္-ထန္းပတ္စင္၍ ပင္လံုးလက္ခတ္သာရွိေသာ အခါ? မ်ိဳး၌ ေခၚဆိုသည္၊ ထို႔ေၾကာင့္ "ရတနာဗိမာန္ေက်ာက္စာ"တြင္ "ေက်းျမီး လက္ေျမႇာ္၊ ဆင္ေျခေပၚ သမီးလွ ရည္ရ ပင္ထြက္"ဟု ရွင္မဟာသီလ၀ံသ ေရးသားေတာ္မူခဲ့သည္။
« ထိ »
ထိျခင္း ၅-ျဖာ၊ ၀ႏၵနာ၊ ျပဳကာရွိခိုးၾက။ ။ ကိုယ္ျဖင့္ ရွိခိုးမႈျပဳေသာအခါ ပုဆစ္ဒူးႏွစ္ဖက္ အခင္းက်မ္းျပင္၌ ထိရျခင္း၊ တစ္ေတာင္ႏွစ္ဖက္ လက္ဖ၀ါးပါ အခင္းၾကမ္းျပင္၌ ထိရျခင္း၊ နဖူး အခင္းၾကမ္းျပင္၌ ထိရျခင္း ဟူ၏။ ၎င္းကို
"ပဥၥ ပတိ႒ိတ ၀ႏၵနာ" 'တည္ျခင္း ၅-ပါး'ဟုလည္း ေခၚဆိုၾကေသးသည္။
ထိမ္းျမားအပ္ျငား၊ လ ၆-ပါး၊ ညႊန္ၾကားက်မ္းေဗဒင္။ ။ မဂၤလာေဆာင္ေကာင္းေသာ လ ၆-ပါးကို ေမးလိုရင္းျဖစ္သည္။ ၎င္းသ႐ုပ္မ်ားကား (မဂၤလာေဆာင္႐ိုး၊ လ ၆-မ်ိဳး၊ က်ိဳးျပစ္မည္သို႔ ရွိသနည္း)ဟူေသာ ပုစၦာ၏ အေျဖႏွင့္ တူ၏။
ထိမ္းျမားမဂၤလာျပဳျခင္း အမ်ိဳးအစား ၃-ပါး။ ။ ၀ိနည္းပါရာဇိက အ႒ကထာ၊ ဒုအုပ္၊ ၁၃၉-ႏွင့္ အျခားေသာ ပိဋိကတ္ေတာ္မ်ားမွ အာ၀ါဟႏွင့္ ၀ိ၀ါဟ ၂-ပါးကို ဖြင့္ျပထားၾကသည္။ ထို႔ျပင္ ပညာရွိႀကီးမ်ားက 'စရ' မဂၤလာတစ္ပါးထည့္၍ ၃-ပါးျပၾကကုန္၏။
(၁) အာ၀ါဟ- ေယာက္်ားအိမ္ယာသို႔ မိန္းမကိုေခၚေဆာင္လာၿပီး ျပဳေသာမဂၤလာ၊
(၂) ၀ိ၀ါဟ- မိန္းကေလးေနရာ အိမ္ေဂဟာသို႔ သတို႔သားကိုေခၚေဆာင္ကာ ျပဳေပးေသာ မဂၤလာ၊
(၃) စရမဂၤလာ- မိမိေနရာအိမ္မွတစ္ပါး ႀကီးက်ယ္ခမ္းနားေသာ အေဆာက္အဦးႀကီးမ်ား၌ ဆင္ႏႊဲေပးေသာမဂၤလာ။
ထိမ္းျမားမဂၤလာမ်ိဳး ၈-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။ မႏုဓမၼသတ္မွ၊
(၁) ျဗဟၼာ- ရာထူးဂုဏ္သိရ္ ဓနရွိန္ အမ်ိဳးျမတ္တုိ႔အား ေလးစားပူေဇာ္ေသာအားျဖင့္ သမီးေပးမဂၤလာျပဳျခင္းမ်ိဳး၊
(၂) ဒေဒယ်- လုပ္ေရးကိုင္တာ၌ ဖ်တ္လတ္ေသခ်ာ၍ သေဘာက်ကာ သမီးႏွင့္ေပးစားေသာမဂၤလာ၊
(၃) ကိရိယာ- သူ၏ပစၥည္း ဘ႑ာ ရတနာ ေရႊေငြစသည္ကို ယူထားမိ၍ သမီးေပးျခင္းမ်ိဳး၊
(၄) ပညာ- လူလိမၼာပညာရွိအား မိမိသမီးကို လိမၼာေအာင္သြန္သင္ရန္ရည္မွန္း၍ ေပါင္းသင္းဖို႔ ေပးစားလိုက္ျခင္းမ်ိဳး၊
(၅) အသုတ- သူ၏လက္ေဆာင္ဘ႑ာေတြကို မရအရခ်ဴယူၿပီး ေဆြမ်ိဳးညာတိမွ်မသိရေအာင္ သမီးကိုလက္သိပ္ထိုးလိုက္ျခင္းမ်ိဳး၊
(၆) ဂႏၲဗၺာ- မိဘ ၂-ဦး ၂-ဘက္ သေဘာတူ၍ ၾကည္ျဖဴစြာေပးစားလက္ထပ္ျခင္း မဂၤလာမ်ိဳး၊
(၇) အဗၻာဟိတ- ႏိုင္ထက္ကလူ ဇြတ္အတင္းယူရမည္ဟု ညႇဥ္းဆဲ႐ိုက္ႏွိပ္၍ေပးစားျခင္းမ်ိဳး၊
(၈) သာမႆာ- လူငယ္ခ်င္းခ်င္း ေမွာက္ေမွာက္မွားမွား ခ်စ္မီးပြား၍ေနသည္ကို ေတြ႕ရ၍ ေပးစားျခင္း။
« ထီ »
ထီးေဆာင္းမင္း ၁၀၁-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (မင္းတစ္ရာ့တစ္ပါး)၌ ၾကည့္ပါေလ။
ထီးေတာ္ထိပ္ဖ်ား၊ ငွက္ျမတ္နား၊ ၄-ပါး ငွက္မ်ိဳးထင္။ ။ ၎င္း၏သ႐ုပ္ကို (ငွက္ျမတ္နားတြင္ ထံုးတမ္း၀င္၊ ၄-အင္ငွက္မ်ိဳးသိ)ဟူေသာ စကားရပ္၌ ျပခဲ့ၿပီ။
ထီးျဖဴေတာ္မ်ိဳး ၄-စင္း။ ။ မင္းေျမာက္တန္ဆာငါးပါး အ၀င္ျဖစ္သည္။ ရာဇဘိေသက က်မ္းမွ။
(၁) ထီးရြက္ကိုးဆင့္ ထီး႐ိုး ဆယ္ေတာင္ရွိေသာ 'န၀ဒ႑ထီး'၊
(၂) ထီးရြက္ အမွတ္မရွိ ထီး႐ိုးေျခာက္ေတာင္ရွိေသာ 'မေနာဟရထီး'၊
(၃) ထီးရြက္အမွတ္မရွိ ထီး႐ိုးငါးေတာင္ရွိေသာ 'အာတပၾတထီး'၊
(၄) ထီးရြက္အမွတ္မရွိ ထီး႐ိုးေလးေတာင္ရွိေသာ '၀ိဇယၾတထီး'။
မွတ္ခ်က္။ ။ ေရွ႕သံုးစင္းကား ရာဇပလ’င္မွာေဆာင္းေသာ ထီးေတာ္မ်ားျဖစ္၏။ ၀ိဇယၾတထီးကား ယြန္းၾကြ စက္ခ်ီေတာ္မူရာစသည္တို႔၌ အျမဲေဆာင္ေဆာင္းေသာ ထီးေတာ္ျဖစ္၏။
ထီးျဖဴေတာ္ ၄-စင္း၊ တစ္နည္း။ ။ မင္းခဏ္းလကၤာ ကဗ်ာစာတမ္းတို႔၌
'ကနကဒဏ္၊ ထီးမြန္ ၂ စင္း၊ ၀င္း၀င္းလွ်ံပတ္၊ တမြတ္ႏွစ္ဆူ၊ ေရာင္မူညီးညီး၊ ယာဥ္ထီးေလးပါး'ဟု စပ္ဆိုလာၾက၏။
မွတ္ခ်က္။ ။ ယာဥ္ထီးဟူရာ၌ ဧကရာဇ္မင္းျမတ္တို႔စီးေသာ ဆင္ယာဥ္ ရထားယာဥ္ ေလွယာဥ္ သံုးပါး၌ ထီးျဖဴေတာ္မ်ား စိုက္ေဆာင္ရသည္ကိုစြဲ၍ 'ယာဥ္ထီး' ေခၚတြင္ေစသည္။
ထီးျဖဴေတာ္ ၈-စင္း။ ။ ဒိသာေဇယ်က်မ္းလာ ထီးျဖဴေတာ္ ရွစ္ျဖာဟူ၏။
(၁) ကနကၠဒဏ္ ထီး၊
(၂) သူရိယထီး၊
(၃) ပဒုမာထီး၊
(၄) သမုတိထီး၊ ဟူ၍ လက္၀ဲထီးေလးစင္း၊
(၅) ကမၺဳထီး၊
(၆) စႏၵထီး၊
(၇) ကုမုဒထီး၊
(၈) ၀ိသႀကံဳထီးဟူ၍ လက္ယာထီး ၄-စင္းအားျဖင့္ ရွစ္စင္းထီးျဖဴ မွတ္ယူရာ၏။
« ထု၊ ထူ »
ထံုးၿမိတ္ ၅-ပါး၊ ဥေခါင္းဖ်ား၊ ထားျငားဆံပင္ရွည္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ျမန္မာ့ဦးစြန္း၊ ၅-မ်ိဳးထြန္း)ဟူေသာ ပုစၦာ၌ ႐ႈပါ။
ထူပါ႐ံုတည္ထားထိုက္ေသာ ပုဂိၢဳလ္ ၄-မ်ိဳး။ ။ ထူပါရဟ ပုဂၢလ ၀ဏၰနာသုတ္ မဟာ၀ါ။ ပါ။ ၁၁၇ ။႒။ ၁၇၅။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ေစတီထိုက္ေသာ ပုဂိၢဳလ္ ၄-ဦး)၌ ႐ႈပါ။
« ေထ »
ေထယ်ာသံ၀ါသကမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ရဟန္းျပဳမေပးေကာင္းေသာ ေထယ္ခိုး ၃-ေယာက္ဟူလို။
(၁) လိဂၤ ေထနက-ဆရာ ဥပဇၩာယ္မရွာ၊ ကိုယ့္ဟာကိုယ္ သကၤန္း၀တ္စည္း၍ ရဟန္း ကိုရင္ အသြင္ခိုးေဆာင္ေနေသာသူ၊
(၂) သံ၀ါသ ေထနက- ရဟန္းဟု၀န္ခံ၍ ရဟန္းေကာင္းတို႔ႏွင့္ ေပါင္းေဖၚေနထိုင္ေသာ သာမေဏ၊
(၃) ဥဘယ ေထကန- အထက္ပါ ၂-မ်ိဳးလံုးကို ခိုးေသာသူ။
ေထယ်ာ၀ဟာရာ၊ ခိုးနည္းလာ၊ ၅-ျဖာအဘယ္နည္း။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ခိုးျခင္း ၂၅-ပါး)၌ ႐ႈပါကုန္။
ေထရ္ျပဳခံထုိက္ျခင္း အဂၤါ ၄-ပါး။ ။ ႐ိုေသေလးစား ႀကီးသူအရာ၌ တင္ထားထိုက္သူ၏အဂၤါ ၄-ပါး ဟူ၏၊ စတုကဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၃၃၁၊ ႒။ ၂၆၆။
(၁) သီလ၀ါ- ကိုယ္က်င့္သီလရွိျခင္း၊
(၂) ဗဟုႆုတ- ပရိယတ္ အၾကားအျမင္မ်ားရျခင္း၊
(၃) စ်ာနလာဘီ- စ်ာန္အဘိညာဥ္ ရရွိရျခင္း၊
(၄) ခီဏာသ၀- အာသ၀ကုန္ခန္း ရဟႏၲာျဖစ္ရျခင္း။
ဤ ၄-ပါးတြင္ အနည္းဆံုး (၁) (၂) - အဂၤါရွိထားရမည္။
ေထရ္မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ရဟန္းေတာ္ အမ်ိဳးအတန္းစား ၃-ပါး။
(၁) အႏုေထရ္- ပဥၥင္းခံသည္မွစ၍ ဆယ္၀ါအထိ ေထရ္ငယ္၊
(၂) မဇၩိမေထရ္- ဆယ္၀ါမွ ၀ါႏွစ္ဆယ္ထိ ေထလတ္၊
(၃) မဟာေထရ္- ၀ါႏွစ္ဆယ္မွစ၍ အထက္သည္ကား ေထရ္ႀကီး၊ မဟာေထရ္ မည္၏။
ေထရ္မ်ိဳး ၃-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။ သုတ္ပါေထယ်။ ပါ။ ၁၈၂။ ႒။ ၁၈၁။ ႀကီးျမတ္ေသာသူမ်ိဳး ၃-ပါး။
(၁) ဇာတိေထေရာ- ဇာတ္အားျဖင့္ႀကီးျမတ္သူ၊
(၂) ဓမၼေထေရာ- တရားဓမၼ ဂုဏ္အားျဖင့္ ႀကီးျမတ္သူ၊
(၃) သမုတိေထေရာ- အႀကီးအကဲဟု သမုတ္ျခင္းအားျဖင့္ ႀကီးျမတ္သူ။
ေထရာ၀ါဒ ၅-ႏိုင္ငံ။ ။ ပိဋကတ္သံုးပံု- အ႒ကထာ၌လာေသာ တိပိဋက စူဠနာဂေထရ္၊ မဟာသုမေထရ္၊ မဟာပဒုမေထရ္ စေသာ မေထရ္ျမတ္တို႔၏ ပိဋကတ္ေတာ္လာ အယူ၀ါဒ၊ ထိုေထရ္တို႔၏အယူ၀ါဒကို သံဂါယနာ(ဆ႒)အထိ ခံယူအတည္ျပဳ ေလးစား႐ိုေသၾကကုန္ေသာ ႏိုင္ငံေတာ္မ်ား။
(၁) ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္၊
(၂) သီဟိုဠ္ (သီရိလကၤာ) ႏိုင္ငံေတာ္၊
(၃) ယိုးဒယား (ထိုင္းလင္း)ႏိုင္ငံေတာ္၊
(၄) ကေမၺာဒီးယားႏိုင္ငံေတာ္၊
(၅) လာအို(ေလာ) ႏိုင္ငံေတာ္။
« ထြ »
ထြက္ေလ၀င္ေလမရွိသူ ၈-ေယာက္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (အသက္မ႐ႉသူ ၈-ေယာက္)၌ ႐ႈပါ။
တို-တိုက္-တိုင္-တိုင္း-ၾတ---တိုးတက္.. မွ ၾတိ
« တို »
တိုးတက္ႀကီးပြား၊ အေၾကာင္းတရား၊ လိုက္စား ၇-ျဖာ။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ႀကီးပြားတိုးတက္ေၾကာင္းတရား ၇-ပါး)ဟူေသာ သုေတသန၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။
« တိုက္ »
တိုက္ႀကီး ၇-တိုက္။ ။ ကမၻာေပၚရွိ အႀကီးဆံုးေသာ ကုန္းေျမအပိုင္းအျခားႀကီးမ်ား ဟူ၏။ ေလာကဓာတ္နည္း။
(၁) အာရွတိုက္၊
(၂) ဥေရာပတိုက္၊
(၃) အာဖရိကတိုက္၊
(၄) ၾသစေၾတးလိယတိုက္၊
၎င္းတိုက္ႀကီး ၄-တိုက္ တို႔သည္ ကမၻာေဟာင္းေခၚ ကမၻာလံုး၏အေရွ႕ျခမ္း၌ ရွိၾကသည္။
(၅) ေျမာက္အေမရိကတိုက္၊
(၆) ေတာင္ အေမရိကတိုက္၊
ကမၻာသစ္ေခၚ ကမၻာလံုး၏ အေနာက္ျခမ္း၌ ရွိၾကသည္။
(၇) အႏၲာတိတ္ကာတိုက္၊
ေတာင္၀င္႐ိုးဖ်ားအနီး အႏၲာတိတ္သမုဒၵရာတြင္ ရွိသည္ဟူ၏။
« တိုင္ »
တိုင္သံ ၁၀-ပါး၊ ကဗ်ားမ်ား၊ ဆိုျငားအဘယ္နည္း။ ။ ကဗ်ာလကၤာရြတ္ဖတ္သီဆိုရာ၌ "တက္သံ နိမ့္သံ" ႏွစ္ပါးတို႔၏အၾကားမွ မွန္မွန္ ရပ္ျဖတ္ရြတ္ဆိုရေသာ အသံတစ္မ်ိဳး၊ ၎င္းကိုပင္ "သံလတ္ သံမွန္"ဟုလည္း ေခၚၾကေသး၏။
အက်ယ္ကို ကဗ်ားဖြဲ႕နည္း နိသွ်ည္းက်မ္း၌ ႐ႈေလ၊
အက္ အစ္ အတ္ အပ္ အိတ္ အိပ္ အုတ္ အုပ္ ေအာက္ အိုက္ တို႔ ျဖစ္၏။
တိုင္ႀကီး ၁၀-ပါး။ ။ ေဗဒင္က်မ္းလာ ဇာတာဖြဲ႕ရာ စသည္တို႔၌ အသံုးျပဳသည္။
(၁) မူလတိုင္၊
(၂) ဓာတ္တိုင္၊
(၃) စုတ္တိုင္၊
(၄) ပုညတိုင္၊
(၅) ဣႆရိယတိုင္၊
(၆) ပဋိသေႏၶတိုင္၊
(၇) ပ၀တၱိတိုင္၊
(၈) ထီးျဖဴတိုင္၊
(၉) သီရိတိုင္၊
(၁၀) ဆင္ျဖဴတိုင္။
တိုင္ပင္ျခင္းမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ အတိုင္ပင္ခံ၀င္သူတို႔ သတိျပဳဖြယ္ရာျဖစ္၏။ မိလိႏၵပဥႇာႏွင့္ စူဠနိေဒၵသပါဠိေတာ္။
(၁) က၀ိ မႏၲန- ပညာရွိတို႔၏ တိုင္ပင္ျခင္း၊ ေကာင္းျမတ္သင့္ေလ်ာ္ေသာ္ နာယူ၍၊ မေကာင္းထင္ေသာ္ကား ဆိတ္ဆိတ္ေနျခင္းမ်ိဳး၊ ေကာင္းေသာ္အားေပး၊ မေကာင္းတားျမစ္၊
(၂) ရာဇ မႏၲာ- မင္း၏တိုင္ပင္ျခင္း၊ အက်ိဳး ရွိမဲ့ကိုကား ပမာဏမထား၊ မင္းအလိုလုိက္ခါေလွ်ာက္မွ ခ်ီးေျမႇာက္ျခင္းျပဳမည္ျဖစ္၍ မင္းအႀကိဳက္ခ်ည္းလိုက္၍ ေျပာဆိုရျခင္းမ်ိဳး၊ သို႔မဟုတ္က ရာဇဒဏ္ေပး ခံရတတ္သည္၊
(၃) ဒါသ မႏၲန- ကြၽန္၏တိုင္ပင္ျခင္း၊ သခင့္အလိုသို႔လိုက္ခါ သခင့္အႀကိဳက္ခ်ည္းျဖစ္ေအာင္ ေျပာဆိုရျခင္းမ်ိဳး၊ မ်က္ႏွာသာေပးရန္ျဖစ္သည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ ပညာရွိတို႔ကား က၀ိမႏၲနမ်ိဳးျဖင့္သာ တိုင္ပင္ခံၾက၏။
« တိုင္း »
တိုင္းႀကီး ၉-မ်ိဳး၊ ေမာ္ကြန္းထိုး၊ အုပ္စိုးျမန္မာျပည္။ ။ ၎င္း၏သုေတသနရပ္တို႔ကို (ျမန္မာ့တိုင္းႀကီး ၉-တိုင္း) ၌ ႐ႈပါ။
တိုင္းႀကီး ၁၀-တိုင္း။ ။ ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ ဘုရင္မင္းတို႔ေခတ္ ရာဇ၀င္မွ၊
(၁) သုနာပရႏၲတိုင္း- လယ္ကိုင္း၊ ေဖါင္းလင္း၊ ကေလး၊ ေသာင္သြပ္၊ စေသာျပည္တို႔တည္ရာ၊
(၂) တမၸဒီပတိုင္း- ပုဂံ၊ ပင္းယ၊ အင္း၀၊ ျမင္စိုင္းစေသာ ျပည္တို႔တည္ရာ၊
(၃) ကေမၺာဇတိုင္း- သီေပါ၊ ေညာင္ေရႊ၊ မိုးနဲစေသာ ျပည္တို႔တည္ရာ၊
(၄) ဇိန္တိုင္း- ဗမ္၊ ေခြးလံု၊ စႏၵာစေသာ ျပည္တို႔တည္ရာ၊
(၅) သီရိေခတၱရာမတိုင္း၊ သေရေခတၱရာ၊ ဥေဒတရစ္၊ ပန္းေတာင္းစေသာ ျပည္တို႔တည္ရာ၊
(၆) ဇယ၀ဒၶနတိုင္း- ေကတုမတီ၊ ဇယ၀တီ စေသာျပည္တို႔ တည္ရာ၊
(၇) ရာမညတိုင္း- ဟံသာ၀တီ၊ ဒဂံု၊ ဒလ၊ ကုသိမ္၊ ေရာင္ျပ(ေျမာင္းျမ)၊ မုတၱမ စေသာျပည္တို႔တည္ရာ၊
(၈) ဟရိဘုဥၨတိုင္း- ဇင္းမယ္၊ က်ိဳင္းသည္ စေသာျပည္တို႔တည္ရာ၊
(၉) ေခမ၀ရတိုင္း-က်ိဳင္းတံု စေသာျပည္တို႔တည္ရာ၊
(၁၀) မဟာနဂရတိုင္း-က်ိဳး႐ံုး၊ မိုင္းစည္စေသာ ျပည္ႀကီးတို႔၏တည္ရာဟူ၏။
တိုင္းႀကီး ၁၆-တိုင္း။ ။ အဂၤုတၱရ ပါဠိေတာ္လာ တိုင္းႀကီးေသာဠသ၏အမည္မ်ား။
၁ အဂၤတိုင္း၊
၂ မဂဓတိုင္း၊
၃ ကာသိတိုင္း၊
၄ ေကာသလတိုင္း၊
၅ ၀ဇၨိတိုင္း၊
၆ မလႅတိုင္း၊
၇ ေစတိတိုင္း၊
၈ ၀ံသတိုင္း၊
၉ ကု႐ုတိုင္း၊
၁၀ ပဥၥာလတိုင္း၊
၁၁ မဇၩတိုင္း၊
၁၂ သူရေသနတိုင္း၊
၁၃ အႆကတိုင္း၊
၁၄ အ၀ႏၲိတိုင္း၊
၁၅ ဂႏၶာရတိုင္း၊
၁၆ ကေမၺာဇတိုင္း။
တိုင္းႀကီး ၁၇-တိုင္း။ ။ ၀ိသုဒၶိမဂ္ ဒု-အုပ္ ၄၆။ မဇၩိမပဏၰာသ။ ႒။ ၂၅-တို႔၌ အက်ယ္႐ႈပါ။
တိုင္းႀကီး ၁၇-တိုင္း၊ တစ္နည္း။ ။ တိကဂၤုတၱရ၊ ပါ။ ၂၃၁။ အ႒ဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၈၁-၈၅။ စူဠနိေဒၵသ။ ပါ။ ၁၅၀။ ႒။ ၄၂-တို႔၌ ႐ႈပါ။
အဂၤ၊ မာဂဓ၊ ကလိဂၤ၊ ကာသိယ၊ ေကာသလ၊ ၀ဇီၨ၊ မလႅ၊ ေစတီယ၊ ၀ံသ၊ ကု႐ု၊
ပဥၨာလ၊ မစၦ၊ သူရေသန၊ အႆက၊ အ၀ႏၲိယ၊ ေယာနက၊ ကေမၺာဇတိုင္း။
တိုင္းႀကီး ၂၁-တိုင္း။ ။ ဗုဒၶ ပိဋကတ္ေတာ္၌ထင္ရွားေသာ တိုင္းႀကီး ၂၁-တိုင္း။ 'မဂဓ' အဘိဓာန္မွ။
ကု႐ုတိုင္း၊ သကၠတိုင္း၊ ေကာသလတိုင္း၊ မဂဓတိုင္း၊ သိ၀ိတိုင္း၊
ကလိဂၤတိုင္း၊ အ၀ႏၲိတိုင္း၊ ပဥၥလတိုင္း၊ ၀ဇၨီတိုင္း၊ ဂႏၶာရတိုင္း၊ (၁၀)
ေစတီယတိုင္း၊ ၀ကၤတိုင္း၊ ၀ိေဒဟတိုင္း၊ ကေမၺာဇတိုင္း၊ မဒၵတိုင္း၊
ဘဂၢတိုင္း၊ အဂၤတိုင္း၊ သီဟတိုင္း၊ ကသိၼရတိုင္း၊ ကာသိတိုင္း၊ (၂၀) ပ႑၀တိုင္း၊ (၂၁)။
တိုင္းျပည္အဂၤါ ၇-ျဖာ၊ က်မ္းလာမည္သို႔နည္း။ ။ သုကရသာရနီတိက်မ္း၊ အမရေကာသ အဘိဓာန္ဋီကာ က်မ္းတို႔ ၌ကား ဤသို႔လာ၏။
(၁) ျပည့္ရွင္မင္း, သမၼတမင္းရွိေစရမည္၊
(၂) ၀န္ႀကီး သံႀကီး မင္းတိုင္ပင္အမတ္မ်ား၊
(၃) စစ္မက္ကူညီေရး မဟာမိတ္မင္းမ်ား၊
(၄) စားနပ္ရိကၡာ ေရႊ ေငြ ဘ႑ာမ်ား၊
(၅) က်ံဳးေျမာင္းခံတပ္ နယ္စပ္တံတိုင္း ေတာင္ေတာ၊
(၆) က်ယ္ျပန္႔ေသာတိုင္းႏိုင္ငံေတာ္ျဖစ္ရျခင္း၊
(၇) စစ္သည္ဗိုလ္ပါ စစ္အဂၤါစံု ၾကည္း ေရ ေလ တပ္စုရွိေစရမည္။
တိုင္းျပည္ေအးမႈ ေၾကာင္း ၁၀-ခု။ ။ ၎င္း၏သ႐ုပ္ကို မဃေဒ၀လကၤာ၌
"ေနလ ၿဂိဳဟ္သြား၊ ေျဖာင့္သားတျဖာ၊ မိုးမွန္စြာႏွင့္၊ ၾသဇာတက္ျဖိဳး၊ သီးမ်ိဳးေပါယယ္၊ အႏၲရာယ္ကင္းၿငိမ္း၊
မုဒိမ္း မထြက္၊ စစ္မက္လည္းကင္း၊ ခ်င္းခ်င္းညီညြတ္၊ ေျဖာင့္မတ္တရား၊ သံုးပါးရတနာ၊ ႐ိုေသစြာလ်က္၊ သံဃာရဟန္း၊ ေစာင့္မွန္းအက်င့္၊ ဤဆယ္ဆင့္ကား၊ လင္းပြင့္တိုင္းျပည္ သာေၾကာင္းတည္း"ဟု ဆိုထား၏။
တိုင္းျပည္တိုးတက္ ႀကီးပြားေၾကာင္းတရား ၇-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (အပရိဟာနိယတရား ၇-ပါး၊ ၈-နည္း) ဟူေသာ ျပႆနာရပ္၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။
တိုင္းျပည္ပ်က္မႈ၊ ေၾကာင္းဆယ္ခု။ ။ ၎င္း၏သ႐ုပ္အဓိပၸာယ္ကို (ျပည္ရြာပ်က္မႈ ေၾကာင္းဆယ္ခု)ဟူေသာ သုေတသန၌ ႐ႈပါ။
တိုင္းျပည္ၿမိဳ႕ရြာ အျပား ၆-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ အဓိပၸာယ္ကို (ျပည္ရြာအျပားမ်ိဳး ၆-ပါး)၌ ျပမည္။
တိုင္းျပည္ရတနာ၊ ၉-ပါးလာ၊ စံုစြာျဖည့္၍ထား။ ။ မင္းအစိုးရတို႔သည္ တိုင္းျပည္၌
ျပည့္စံုစြာထားရွိၾကရမည့္ 'ျပည့္န၀ရတ္ေခၚ' ရတနာကိုးပါး၊ ကာမ႑ကီက်မ္းမွ ၎င္းတို႔ကို မႏွိပ္စက္မညႇင္းပန္းရာဟူ၏။
(၁) ျပည့္ဦးကင္း-တိုင္းေရးျပည္မႈကို ေဆာင္ရြက္စီမံေပးႏိုင္ေသာ မႉးႀကီးမတ္ရာမ်ား၊
(၂) ျပည့္တန္ခြန္- သီလ၀ႏၲ ပညာ၀ႏၲ ရဟန္းေတာ္မ်ား၊
(၃) ျပည့္မ်က္စိ- လိမၼာကြၽမ္းက်င္ကုန္ေသာေဆးဆရာ ဟူးရားေဗဒင္ဆရာ စက္ယႏၲယားဆရာမ်ား၊
(၄) ျပည္၏နား- သစၥာရွိေသာ သူလွ်ိဳမ်ား၊
(၅) ျပည့္အစြယ္- သူရသတၱိရွိၾကသည့္ မင္းညီမင္းသား မင္းေဆြမ်ိဳးမ်ား၊
(၆) ျပည္ႀကီး မ်က္ႏွာ- ႐ုပ္ရည္ေခ်ာသည့္ လွမ်ိဳးမယ္မ်ား၊
(၇) ျပည္၏ ၀မ္းဗိုက္- စားနပ္ရိကၡာႏွင့္ ဥစၥာေပါမ်ားေသာ သူေဌးသူၾကြယ္တု႔ိ၊
(၈) ျပည္၏ေျခ- စစ္သည္ဗိုလ္ပါအေပါင္းႏွင့္ယာဥ္မ်ိဳးစံု၊
(၉) ျပည္၏လက္- ခဲယမ္းမီးေက်ာက္ အေျမာက္ ေသနတ္စေသာ လက္နက္စံု။
« ႀတ »
ၾတင္းအျပား ၃၆-ပါး။ ။ ေဗဒင္အလို တစ္ရာသီ၌ ၾတင္းသံုးခုရွိေလရာ ၁၂-ရာသီ၌ ၃၆-ၾတင္း ျဖစ္ေလသည္။ ၎င္းကိုပင္ 'ဆတၱႎ ၾတင္း' ေခၚၾက၏။
ႀတိကဋဳက္ ၃-ပါး။ ။ ပူစပ္ေသာ အရာ၀တၳဳ ၃-ပါးဟူလို၊ ျငဳပ္၊ ပိတ္ခ်င္း၊ ဂ်င္းကိုေခၚသည္။
ႀတိဂုဏ္း ျဂိဳဟ္ေန ရာသီ ၈-မ်ိဳး။ ။ ၁၂-ရာသီအိမ္တို႔တြင္
(၁) မိႆ၌ အဂၤါ၊
(၂) ၿပိႆ၌ တနင္းလာ၊
(၃) သိဟ္၌ တနဂၤေႏြ၊
(၄) ကန္၌ ဗုဒၶဟူး၊
(၅) တူ၌ ေသာၾကာ၊
(၆) ၿဗိစၦာ၌ ၾကာသပေတး၊
(၇) မကာရ၌ ရာဟု၊
(၈) ကုမ္၌ စေနၿဂိဳဟ္၊
တို႔ ေတြ႕ရွိမူ ဌာနဗလကိုစြဲ၍ ၃-ဆအားရွိေသာ ႀတိဂုဏ္းၿဂိဳဟ္မ်ားဟု သိရာ၏။
ႀတိေဒါသမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (ေဒါသ ၃-ပါး)၌ ႐ႈပါ။
ႀတိဖလမ်ိဳး ၃-ပါး၊ ၂-နည္း။ ။ ခ်ိဳ ခ်ဥ္ ဖန္၊ တစ္နည္း။ ခါး ဖန္ ခ်ိဳ၊ ရသာ ၃-ပါးရွိေသာအသီး၊ ေဆးက်မ္းေ၀ါဟာရ။ ၁ သစ္ရွားသီး၊ ရွစ္ရွားသီး၊
၂ သစ္ဆိမ့္သီး၊
၃ သဖန္းခါးသီး၊
တစ္နည္း။
၁ ဆီးျဖဴသီး၊
၂ သစ္ဆိမ့္သီး၊
၃ ၾကာဇုသီး။
ႀတိသုဂႏၶိမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ၎င္းသံုးပါးကို အမရိတ ေဘသဇၨက်မ္း၌ မအို မနာေဆးဟု အလြန္ခ်ီးမြမ္းထားေလသည္။ ပ်ားရည္ႏွင့္စားရာ၏၊
(၁) မုတၱာ- ႏြားျမက္ရင္း၊
(၂) ပိပၸလ မူလ- ပိပၸလိျမစ္၊
(၃) ဂႏၶ တိဏ- ျမက္ေမႊး။
ႀတိ သုဇာတ မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ဘယေဆးေဖၚစပ္ရာ၌ အေပါင္းစကား။
(၁) ဖာလာသီး၊
(၂) ကရေ၀းရြက္၊
(၃) ကရေ၀းေခါက္ ေခၚ သစ္ႀကံပိုး၊
၎င္းကို အခ်ိဳ႕ေဆးက်မ္းတို႔၌ "ႀတိဇာတ"ဟု ေရးသံုးေသး၏။
Saturday, December 20, 2008
တိ-တု-တူ-ေတ-ေတာ-ေတာ္--တိတၳိ မွ ေတာ္၀င္သူ
တိတၳိဂိုဏ္း ဆရာႀကီး ၆-ေယာက္။ ။ မူလပဏၰာသ ပါဠိေတာ္။ ၂၅၈။ ႒။ ဒု-အုပ္။ ၁၃၆။ သာသနာ၀င္၌ ထင္ရွား၍ ဘုရားႏွင့္ၿပိဳင္ဖက္ တိတၳိဆရာႀကီး ၆-ေယာက္။
(၁) ပူရဏကႆပ၊
(၂) မကၡလိ ေဂါသာလ
(၃) နိဂ႑ နာဋပုတၱ၊
(၄) သဥၨယ ေဗလ႒ ပုတၱ သိဥၨည္း၊
(၅) ဗကုဓ ကစၥာယန၊
(၆) အဇိတ ေကသ ကမၺလ။
တိတၳိတို႔ ရဟန္းျပဳလိုေသာ္ ေပးရမည့္ ၀တ္အက်င့္ ၈-ပါး။ ။ အက်ယ္ကို ၀ိနည္းမဟာ၀ါ။ ပါ။ ၁၀၀။ ၎င္း၊ ႒၊ ၂၇၅။ တို႔၌ၾကည့္ပါ။
(၁) အလြန္ေစာစြာ ရြာတြင္းသို႔မ၀င္ရ၊ အလြန္ေနမျမင့္မီ ေက်ာင္းသို႔အေရာက္ ျပန္လာရမည္၊
(၂) မက်က္စား အေရာတ၀င္မျပဳရေသာ ျပည့္တန္ဆာမ၊ မုဆိုးမ၊ အပ်ိဳဟိုင္းႀကီး၊ ပ႑ဳတ္၊ ရဟန္းမတို႔ႏွင့္ ေရာေႏွာစြာ မဆက္ဆံရျခင္း၊ (၃) သီတင္းသံုးေဖၚတို႔၏ ကိစၥႀကီးငယ္တို႔ကို အလိုက္သိစြာ ျပဳလုပ္ေဆာင္ရြက္ေပးရျခင္း၊
(၄) သီလ သမာဓိ ပညာကို လိုလားဆႏၵႀကီးစြာျဖင့္ ပါဠိ အနက္အဓိပၸါယ္တို႔ကို သင္ယူေမးျမန္း ေဆြးေႏြးရျခင္း၊
(၅) တိတၳိတို႔၏ အမွား ဂုဏ္ေက်းဇူးမဲ့ ကဲ့ရဲ႕စကားကို ႏွစ္သက္စြာလက္ခံေျပာၾကားရျခင္း၊
(၆) တိတၳိတို႔၏ ဂုဏ္ေက်းဇူးကို ေျပာဆိုစကား၌ မႏွစ္သက္ လက္မခံရျခင္း၊
(၇) ဘုရားတရား သံဃာေတာ္တို႔၏ ေက်းဇူးမဲ့ကို ကဲ့ရဲ႕ေျပားၾကားစကား၌ မႏွစ္သက္ လက္မခံရျခင္း၊
(၈) ရတနာသံုးပါး၏ ဂုဏ္ေက်းဇူးစကားတို႔ကို ခ်ီးမြမ္းေျပာၾကားရျခင္း၊ ႏွစ္သက္စြာ နာယူလက္ခံရျခင္း။
တိထီ ၅-ျဖာ၊ မဂၤလာ၊ အခါေတာ္ကိုေရြး။ ။ ၎င္း တိထီငါးပါးကို အခါေပးက်မ္းမွယူသည္။
(၁) နႏၵာ တိထီ- မည္သည့္လမဆို လဆန္း လဆုတ္ ၁-ရက္ ၆-ရက္ ၁၁-ရက္ေန႔တို႔၌ တနဂၤေႏြç ေသာၾကာႏွင့္ႀကိမ္မူ နႏၵာတိထီမည္၏၊ ထိုေန႔၌ ဇရပ္ အိမ္ ေက်ာင္း အုဌ္႐ိုး၊ ပုထိုးေစတီႏွင့္တကြေရကန္ ေရတြင္း တံခြန္ မ႑ပ္ တံတားစသည္တို႔ကိုလည္းေကာင္း၊ မင္းထံခစားျခင္း ခရီးသြားျခင္းတို႔ကို လည္းေကာင္း၊ ျပဳရေသာ ေန႔ေကာင္းေန႔ျမတ္ျဖစ္၏။
(၂) ဘျဒာ တိထီ- မည္သည့္လမဆို လဆန္း လဆုတ္ ၂-ရက္ ၇-ရက္ ၁၂-ရက္ေန႔၌ တနလၤာ ဗုဒၶဟူးႏွင့္ႀကိမ္မူ ဘျဒာတိထီမည္၏၊ ထိုေန႔၌ မင္းထံခစားျခင္း၊ မိတ္ဖြဲ႕ျခင္း၊ ကာယသိဒၶိစီရင္ျခင္း၊ အမည္မဂၤလာမွည့္ျခင္း၊ ေရာင္း၀ယ္ျခင္းတို႔ကိုျပဳရာေသာ ေန႔ေကာင္းေန႔ျမတ္ျဖစ္၏။
(၃) ေဇယ်ာ တိထီ- မည္သည့္လမဆို လဆန္း လဆုတ္ ၃-ရက္၊ ဂ-ရက္၊ ၁၃-ရက္တို႔၌ အဂၤါေန႔ႏွင့္ႀကိမ္မူ ေဇယ်ာတိထီမည္၏၊ ထိုေန႔၌ ျမိဳ႕ရြာနန္းေတာ္တည္ေဆာက္ျခင္း၊ က်ံဳးေျမာင္းတံတားျပဳလုပ္ျခင္း၊ ဓားလွံ ေသနတ္ အေျမာက္ စိန္ဗံုး အဲေမာင္း ခ်ပ္ မိန္ညိဳ ကာ လႊား ဆင္ ျမင္းတန္ဆာ ဆင္ယင္ျပဳလုပ္ျခင္း၊ ရန္သူရွိရာ တပ္တည္ျခင္း၊ ကင္းတိုကင္းရွည္
ထားျခင္း၊ ေအာင္တမန္သံေတာ္မ်ား ေစခန္႔ျခင္း၊ မင္းေျမာက္တန္ဆာ စီရင္လုပ္ေဆာင္ျခင္း၊ ျပာသာဒ္ရထား ေဆာက္လုပ္ျခင္း၊ ဘုရားထီးတင္ျခင္း၊ ဘိသိက္ ခံယူျခင္း၊ တိုင္းတပါးႏွင့္ စာခ်ဳပ္ဆိုျခင္း၊ ယၾတာယာယီ ခရီးမူျခင္းတို႔ကို ျပဳလုပ္ရာ၌ အေကာင္းဆံုးေသာ အခါျဖစ္၏။
(၄) ရိတၱာ တိထီ၊ မည္သည့္လမဆို လဆန္း လဆုတ္ ၄-ရက္၊ ၉-ရက္၊ ၁၄-ရက္တို႔၌ စေနေန႔ႀကိမ္ေသာ္ ရိတၱာ တိထီမည္၏၊ ထိုေန႔၌ အမႈခပ္သိမ္းမေဆာင္ေကာင္း၊ အက်ိဳးမဲ့ အခ်ီးအႏွီးျဖစ္တတ္၏။
(၅) ပုဏၰာ တိထီ၊ မည္သည့္လမဆို လဆန္း လဆုတ္ ၅-ရက္၊ ၁၀-ရက္၊ ၁၅-ရက္တို႔၌ ၾကာသပေတးေန႔ ႏွင့္ႀကိမ္မူ ပုဏၰာတိထီမည္၏၊ ထိုေန႔၌ အတတ္သင္ျခင္း၊ ေမာ္ကြန္းတည္ျခင္း၊ မႏၲန္ရြတ္ျခင္း၊ ကမၺည္း ေက်ာက္စာထိုးစိုက္ျခင္း၊ ဥယ်ာဥ္လယ္ယာစိုက္ပ်ိဳးျခင္း၊ သဘင္ခံျခင္း၊ ယာဥ္ ရထား လွည္းေလွသေဘၤာ အသစ္တို႔ကိုစ၍စီးနင္းျခင္း၊ က်ီၾကတိုက္တာ ဂိုေထာင္တို႔၌ ဥစၥာသြင္းျခင္း၊ ထိမ္းျမားမဂၤလာျပဳျခင္း၊ သားေျမးတို႔ကို အ၀တ္တန္ဆာေပးျခင္း၊ ၀တ္စားဆင္ယင္ျခင္း၊ ရတနာအမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔ကို ေရာင္း၀ယ္ျခင္း၊ စသည္ျပဳရာ၌ အေကာင္းဆံုးေသာအခါမ်ားျဖစ္၏။
တိထီ ၅-ပါး ဇယားပံု
----------လစဥ္ ----------- ရက္မ်ား ------------ ေန႔---------- တိထီအမည္
----လဆန္း လဆုတ္ ---------၁-၆-၁၁ ---------၁-ေႏြ၊ ၆-ၾကာ--- ----- နႏၵာတိထီ
---------------- ။ ။ ------------ ၂-၇-၁၂---------- ၂-လာ၊ ၄-ဟူး---------- ဘျဒာတိထီ
----------------။ ။ ----------- ၃-၈-၁၃-------------- အဂၤါ---------------- ေဇယ်ာတိထီ
---------------- ။ ။ ----------- ၄-၉-၁၄--------------- စေန------------- ရိတၱာတိထီ
---------------- ။ ။------------- ၅-၁၀-၁၅---------- ၾကာသပေတး --------- ပုဏၰာတိထီ
တိထီ ၅-ပါး တစ္နည္း။ ။ စန္းကိုေခၚေသာ ေဗဒင္သံုးစကားတစ္မ်ိဳးဟု အက်ဥ္းမွတ္ေလ။
လဆန္း ၁ ၂ ၃ ၄ ရက္သည္ စန္းအားနည္းေသာေၾကာင့္ ဟိနစန္း၊ တိန တိထီ မည္၏။
လဆန္း ၅ ၆ ၇ ၈ ၉ ၁၀ ရက္သည္ စန္းအားႀကီးေသာေၾကာင့္ ဗလ၀စန္း၊ ဗလ၀ တိထီမည္၏။
လဆန္း ၁၂ ၁၃ ၁၄ ၁၅ ရက္သည္ စန္းအားအလြန္ႀကီးေသာေၾကာင့္ အတိဗလ၀စန္း၊ အတိဗလ၀ တိထီမည္၏။
ထို႔အတူ လဆုတ္ ၁ ၂ ၃ ၄ ၅ ၆ ၇ ၈ ၉ ၁၀ ရက္သည္ စန္းအားႀကီးေသာေၾကာင့္ ဗလ၀ စန္း။ ဗလ၀ တိထီမည္၏။
လဆုတ္ ၁၂ ၁၃ ၁၄ ၁၅ ရက္သည္ စန္းအားနည္းေသာေၾကာင့္ ဟိနစန္း၊ ဟိန တိထီမည္၏။
ထိုတိထီတို႔တြင္ ဟိနစန္း ဟိနတိထီကိုကား မေဆာင္အပ္ မေကာင္းက်ိဳးကိုေပးတတ္သည္၊
ဗလ၀ စန္း ဗလ၀ တိထီတို႔ကား ေကာင္းက်ိဳးကိုေပးတတ္၏၊
အတိဗလ၀ စန္း၊ အတိဗလ၀တိထီတို႔ကား အလြန္ေသာအက်ိဳးကိုေပးတတ္၏ဟု ရာဇတၱဏ္ဆရာ ဒီပိကာဆရာတို႔ ဆိုကုန္၏။
တိထီ ၅-ပါး တစ္နည္း။ ။
ေဆာင္အပ္ေသာ တိထီကိုတည္၊ ၅-ခုစား ။
တစ္ၾကြင္းမူ 'နႏၵာတိထီ' လူနတ္တို႔ ႏွစ္သက္၏၊
၂ ၾကြင္းမူ 'ဘျဒာတိထီ' ေကာင္းက်ိဳးကိုျဖစ္ေစတတ္၏၊
၃ ၾကြင္းမူ 'ေဇယ်ာတိထီ' ေအာင္ျမင္ ထေျမာက္တတ္၏၊
၄ ၾကြင္းမူ 'ရိတၱာတိထီ' အခ်ည္းအႏွီးျဖစ္တတ္၏၊ အမႈခပ္သိမ္း မေဆာင္ေကာင္း၊
သုဥ္းမူ 'ပုဏၰာတိထီ' ျပည့္စံုတတ္၏။
တိရစၦာန္အျပား မ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ တိရစၦာန္ အနႏၲပင္ရွိေသာ္လည္း အမ်ိဳးအားျဖင့္ကား ဤေလးပါးသာရ၏။
(၁) အပါဒကမ်ိဳး- ေျခမရွိေသာ တိရိစၦာန္မ်ိဳး၊
(၂) ဒြိပါဒကမ်ိဳး- ေျခႏွစ္ေခ်ာင္းရွိ တိရစၦာန္မ်ိဳး၊
(၃) စတုပါဒမ်ိဳး-ေျခေလးေခ်ာင္းရွိတိရိစၦာန္မ်ိဳး၊
(၄) ဗဟုပၸဒမ်ိဳး- ေျခေလးေခ်ာင္းထက္မ်ားေသာ တိရိစၦာန္မ်ိဳး။
တိရစၦာန ကထာ ၃၂-ပါး။ ။ မဟာ၀ဂၢသံယုတ္ ပါဠိေတာ္ ၃၆၈။ ႒။ ၃၂၅ ၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ မဂ္ဖိုလ္မွ ဖီလာကန္႔လန္႔စကားရပ္ဟူသမွ်သည္ တိရစၦာနကထာခ်ည္းမည္၏၊ အေနက ၀ိဟိတံ တိရစၦာန ကထံဟု သီလကၡန္ေပါ႒ပါဒသုတ္၌ လာရွိေသာေၾကာင့္လည္း တိရစၦာနကထာကို ၃၂ ပါးဟု အတိအက် သခ်ၤာတပ္ရန္မလိုဟု ထင္သည္။ သို႔ေသာ္ 'အေမးရွိက အေျဖရျမဲ' သေဘာတရားအတိုင္း ထို ေပါ႒ပါဒသုတ္ ပါဠိေတာ္မွပင္ ၂၈-ပါးယူ၍ အျခားက်မ္းမွ ၄-ပါးႏွင့္ ေျဖလိုက္အ့ံ။
(၁) ရာဇကထံ- မင္းႏွင့္စပ္ေသာစကား၊
(၂) ေစာရကထံ-သူခိုးႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၃) မဟာမတၳကထံ- အမတ္ႀကီး ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၄) ေသနာကထံ- စစ္သည္ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၅) ဘယကထံ- ေၾကာက္မက္ဖြယ္ ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၆) ယုဒၶကထံ- စစ္တိုက္ျခင္းႏွင့္လည္းေကာင္း ၊
(၇) အႏၷကထံ- စားဖြယ္ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၈) ပါနကထံ-ေသာက္ဖြယ္ ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၉) ၀တၳကထံ- အ၀တ္ ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၁၀) သယနကထံ-အိပ္ရာႏွင့္ လည္းေကာင္း၊
(၁၁) မာလာကထံ- ပန္း ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၁၂) ဂႏၶကထံ- နံ႔သာေမႊးထံုႏွင့္ လည္းေကာင္း၊
(၁၃) ဥာတိကထံ-ေဆြမ်ိဳးႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၁၄) ယာနကထံ- ယာဥ္ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၁၅) ဂါမကထံ- ရြာႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၁၆) နိဂမကထံ- နိဂံုးႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၁၇) နဂရကထံ- ၿမိဳ႕ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၁၈) ဇနပဒကထံ- နယ္ႏွင့္ လည္းေကာင္း၊
(၁၉) ဣတၳိကထံ- မိန္းမႏွင့္ လည္းေကာင္း၊
(၂၀) ပုရိသကထံ- ေယာက္်ားႏွင့္ လည္းေကာင္း၊
(၂၁) သူရကထံ- သူရဲေကာင္းႏွင့္ လည္းေကာင္း၊
(၂၂) ၀ိသိခါကထံ- ၿမိဳ႕တြင္းလမ္းႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၂၃) ကုမၻဌာနကထံ- ေရခပ္ဆိပ္ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၂၄) ပုေပၺတကထံ- ေသလြန္သူႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၂၅) နာနတၱကထံ- အေထြေထြႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၂၆) ေလာကကၡာယိကံ- ေလာကေၾကာင့္ႏွင့္ လည္းေကာင္း၊
(၂၇) သမုဒၵကၡာယိကံ- သမုဒၵရာပင္လယ္ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၂၈) ဣတိဘ၀ါဘ၀ကထံ- ႀကီးပြားဆုတ္ယုတ္ျခင္းႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၂၉) ဂမိကကထံ- ခရီးသည္ ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၃၀) ကုမာရကထံ- လူပ်ိဳႏွင့္ လည္းေကာင္း၊
(၃၁) ကုမာရီကထံ- အပ်ိဳ ႏွင့္လည္းေကာင္း၊
(၃၂) ကုမၻဒါသီကထံ- ေရရြက္ကြၽန္မႏွင့္ စပ္ေသာစကား။
တိလကၤာသာမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ လင္းေလ, ေဆးသူငယ္ခ်က္, ပညာလကၤာ ၎င္းသံုးပါးကိုေခၚဆိုသည္။ ေဆးက်မ္း ေ၀ါဟာရ။
« တု »
တုတၳာမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ သဗၺဓာတု ၀ိတၳာရ ပကာသနီက်မ္းမွ ျဖစ္ရာဌာနႏွင့္တကြ အက်ယ္ကို ၎င္းက်မ္း ေလာဟပါစက အခဏ္းတြင္႐ႈေလ။
(၁) ဟာဋက တုတၳကံ- ေရႊစားတုတၳာ၊ ရွစ္မူးေရႊႏွင့္ ညီမွ်၏။ ေရႊထြက္သည္၊ လက္ယာ လမ္းမွာအသံုးျပဳရသည္၊
(၂) ႐ူပ တုတၳကံ- ေငြစား တုတၳာ၊ ျဖဴေသာစရံရွိ၏၊ ေငြထြက္သည္၊ လက္၀ဲလမ္း၌ စီရင္ရသည္၊
(၃) ဗိသ နာသန တုတၳကံ- ေၾကးစားတုတၳာ၊ စိမ္းျပာျပာအေရာင္ရွိ၍ ယခုဘယေဆးဆိုင္မ်ား၌ ရေသာ တုတၳာမ်ိဳး၊ ေၾကးထြက္သည္၊ ေဆး၀ါးကုျခင္း၌သံုးရသည္၊
(၄) ပါရဒတုတၳကံ- ျပဒါးစား တုတၳာ၊ ျဖဴစိမ္းစိမ္းႏွင့္ ပြပြရွိ၏၊ ျပဒါးထြက္သည္၊ ထြက္ရပ္သိဒၶိလမ္းတို႔၌ စီရင္ရသည္ဟူ၏၊ ၎င္းကိုပင္ 'ရ'ေက်၍ (ပါဒ တုတၳာ)ဟု ေခၚဆိုၾကေလသည္။
« တူ »
တူရိယာမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ဗုဒၶ၀င္။ ပါ။ ၃၁၃။ ႒။ ၁၂၅။ ၀ိမာန၀တၳဳ။ ႒။ ၃၂။ ၈၆။ သံယုတ္။ ႒။ ပ-အုပ္။၁၇၆။ အဂၤုတၱရ။ ႒။ တတိယအုပ္။ ၂၃၃-တို႔၌ ၾကည့္ပါ။ တီးမႈတ္ရန္တန္ဆာျဖစ္ေသာ တူရိယာမ်ိဳး ၅-ပါး။
(၁) အာတတ- အိုးစည္စေသာ သားေရတစ္ဖက္ပိတ္၍ၾကက္အပ္ေသာစည္၊
(၂) ၀ိတတ- သားေရ ႏွစ္ဖက္ ပိတ္အပ္ေသာ မု႐ိုးစည္ စသည္၊
(၃) အာတတ ၀ိတတ- အလံုးစံု သားေရျဖင့္ၾကက္အပ္ေသာ ထက္စည္ စသည္၊
(၄) သုသိရ- အေခါင္းရွိေသာ ႏွဲ ေျပြ ခ႐ုသင္း ေကာ့နက္ ခရာ ၀ီစီ စသည္၊
(၅) ဃန တစ္ခဲနက္ တီးခတ္အပ္ေသာ လင္းကြင္း, ေမာင္း, တ႐ုတ္လင္ပန္း စသည္။
တူရိယာမ်ိဳး ၅-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။
(၁) ေၾကးျဖင့္ျပဳလုပ္၍ တီးအပ္ေသာ ေမာင္း ေၾကးနင္းစေသာ တူရိယာ၊
(၂) ႀကိဳးျဖင့္ ၿပီးေစအပ္ျပဳလုပ္၍တီးအပ္ေသာ စႏၵရား ေစာင္းေကာက္ ဟြန္းတေရာ မယ္ဒလင္ စေသာတူရိယာ၊
(၃) သားေရ၏မ်က္ႏွာျပင္၌ တီးခပ္အပ္ေသာ ပတ္မႀကီးဗံုရွည္စေသာ တူရိယာ၊
(၄) ေလျဖင့္မႈတ္၍ ျမည္ေစအပ္ေသာ ႏွဲ ေျပြစေသာ တူရိယာ၊
(၅) အခ်င္းခ်င္း႐ိုက္ခတ္၍ တီးအပ္ေသာ ၀ါးလက္ခုပ္ ခ်ပ္ စေသာတူရိယာ၊
၎င္းတို႔ကိုပင္ မဃေဒ၀လကၤာ၌ 'အာ၀ိအစ၊ တတသံုးေထြ၊ ႏွဲ ေျပြ ခံသ၊ သူသိရႏွင့္၊ ဃနေဘာ္ထည့္၊
ျပည့္၏ ငါးျဖာ၊ က်မ္း၌လာသား' ဟူ၍လည္းေကာင္း၊
ဥေတနပ်ိဳ႕၌လည္း "ေၾကးႀကိဳး သားေရ၊ ေလႏွင့္ လက္ခုပ္၊ သ႐ုပ္ပိုင္းျခား၊ ငါးပါးမွန္စြာ၊ သံ၀ါ သံျမင့္၊ က်ဴးေအးရင့္လ်က္" ဟူ၍
လည္းေကာင္း စပ္ဆိုထားၾက၏။
တူရိယာမ်ိဳး ၃၇-ပါး။ ။ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္သားတို႔၏ ေရွးေဟာင္းယဥ္ေက်းမႈမွ သမိုင္း၀င္တူရိယာမ်ား။
(၁) စည္မ်ိဳး ၁၃-ပါး၊
(၂) ေၾကးမ်ိဳး ၁၀-ပါး၊
(၃) တံပိုးမ်ိဳး ၈-ပါး၊
(၄) အၿငိမ့္မ်ိဳး ၆-ပါး၊
ေပါင္း ၃၇-ပါးျဖစ္၏။
တူရိယာသံ ၇-တန္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (ဂီတအသံ ၇ တန္) ႏွင့္ တူ၏။
« ေတ »
ေတေဇာဓာတ္ႀကီး ၄-ပါး။ ။ မူလပဏၰာသ။ ပါ။ ၈၉၇။ ႒။ ဒု-အုပ္။ ၃၇ ၌ ႐ႈပါ၊
(၁) သႏၲပၸန ေတေဇာ-ကိုယ္အလံုးကို ပူပန္ေစတတ္၊ အိုက္ျခင္း ပူျခင္း အေငြ႕ထြက္ျခင္းမ်ားကိုျဖစ္ေစတတ္ေသာ အပူဓာတ္၊
(၂) ဒဟ ေတေဇာ- မခံမရပ္ႏိုင္ေအာင္ အလြန္ပူေလာင္၍ ေရေလာင္းပါ ယပ္ခပ္ပါဟု ငိုေၾကြးဟစ္ေအာ္ေနေသာ အပူဓာတ္၊
(၃) သီတေတေဇာ- ကိုယ္အလံုး အလြန္ေအး၍ ၾကက္သီးတျဖန္းျဖန္းထေနေသာ အေအးဓာတ္၊
(၄) ပါစက ေတေဇာ- စားမ်ိဳေသာ အစာအာဟာရတို႔ကို ေျခတတ္ ခ်က္တတ္ ေၾကက်က္ေအာင္ျပဳတတ္ေသာဓာတ္။
ေတးသီဆိုသံ ၇-တန္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (ဂီတသံ ၇-တန္)၌ ႐ႈပါ။
« ေတာ »
ေတာ ၄၀။ ။ ပဋိသမၻိဒါမဂ္။ ပါ။ ၄၁၁။ ႒။ ဒု-အုပ္။ ၃၁၆ ၌ဖြင့္ဆိုသည္။ အနိစၥေတာ၊ ဒုကၡေတာ၊ စေသာဘာ၀နာ ၄၀-ကို အခ်ိဳ႕ဆရာတို႔က "ေတာ ေလးဆယ္"ဟု ေရးသားေခၚေ၀ၚၾကကုန္၏။ ၎င္းအက်ယ္ (ဘာ၀နာ ၄၀)မွာ ျပမည္။
ေတာထြက္ရဟန္းႀကီးတို႔ ရႏိုင္ခက္ေသာတရား ၅-ပါး။ ။ ပဥၥဂၤုတၱိဳရ္။ နိ၀ရဏ၀ဂ္၌၊ ဤ၌ 'စုၯုပဗၺဇၨိတ'ကို ေတာထြက္ရဟန္းႀကီးဟု အသိမ်ားၾက၏။
(၁) ဒုလႅေဘာ နိပုေဏာ- ႏူးညံ့သိမ္ေမြ႕ ယဥ္ေက်း႐ိုေသမႈ ျပဳႏိုင္ခက္ျခင္း၊
(၂) ဒုလႅေဘာ အာကပၸ သမၸေႏၷာ- ရဟန္းတို႔၏ ဟန္ပန္သြင္ျပင္ ၀တ္႐ံုစားေသာက္ပံုကို ျပဳႏိုင္ခက္ျခင္း၊
(၃) ဒုလႅေဘာ ဗဟုႆုေတာ- ပိဋကစာေပ အၾကားအျမင္ ရႏိုင္ခက္ျခင္း၊
(၄) ဒုလႅေဘာ ဓမၼကထိေကာ- တရားေဟာဆရာႀကီး ျဖစ္ႏိုင္ခက္ျခင္း၊
(၅) ဒုလႅေဘာ ၀ိနယဓေရာ- ၀ိနည္းဓိုရ္ႀကီး ျဖစ္ရန္ခက္ျခင္း။
ေတာထြက္ရဟန္းႀကီးတို႔ ရႏိုင္ခက္ေသာတရား ၅-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။
(၁) ဒုလႅေဘာ သု၀ေစာ ဆိုဆုမၼရ ခက္၏၊
(၂) ဒုလႅေဘာ သုဂၢဟိ တဂၢါတီ- အယူ၀ါဒေကာင္းကို အေကာင္းယူႏိုင္ခဲ၏၊
(၃) ဒုလႅေဘာ ပေဒကၡိဏဂၢါဟီ- ႐ိုေသလိုက္နာက်င့္ႀကံရမည့္ ၾသ၀ါဒစည္းမ်ဥ္းကို ႐ိုေသလိုက္နာခဲ၏။
(၄) ဒုလႅေဘာ ဓမၼကထိေကာ-တရားေဟာဆရာႀကီးျဖစ္ရန္ ခဲယဥ္း၏။
(၅) ဒုလႅေဘာ ၀ိနယဓေရာ- ၀ိနည္းဓိုရ္ႀကီးျဖစ္ရန္ ခဲယဥ္း၏။
ေတာၿမိဳင္ပရိယာယ္၊ မ်ိဳး ၈-သြယ္၊ ဖြယ္ဖြယ္ရာရာသိ။ ။ ၎င္း၏သ႐ုပ္ကို
(ၿမိဳင္ႀကီး ၈-သြယ္၊ ကဗ်ာ၀ယ္၊ဆန္းၾကယ္အမည္မ်ား)ဟူေသာ သုေတသနစကားရပ္၌ ၾကည့္ပါ။
ေတာင္ကြၽန္း၏ထူးျမတ္ျခင္းႀကီး ၅-ပါး။ ။ တျခားကြၽန္တို႔ထက္ ထူးျမတ္ပံုကို ဆိုသည္၊
(၁) ယူဇနာတစ္ေသာင္းက်ယ္၍ အျခားကြၽန္းတို႔ထက္ က်ယ္၀န္းျခင္း၊
(၂) မေဟာေဗာဓိပင္မင္းႏွင့္ အပရာဇိတ ပလႅင္ေတာ္ေပါက္ရာျဖစ္ျခင္း၊
(၃) ဘုရားပေစၥကဗုဒၶါတို႔၏ ပြင့္ထြန္းေပၚေပါက္ရာျဖစ္ျခင္း၊
(၄) စၾကာ မႏၶာတ္မင္းျမတ္တို႔၏ျဖစ္ေပၚရာျဖစ္ျခင္း၊
(၅) နိဗၺာန္သို႔ ေျဖာင့္တန္းစြာကူးႏိုင္ရာကြၽန္းျမတ္ ျဖစ္ျခင္း။
ေတာင္ ၅-လံုးခို ရာဇၿဂိဳဟ္။ ။
ေ၀ဘာရေတာင္၊
ေ၀ပုလႅေတာင္၊
ပ႑၀ေတာင္၊
ဂိဇၩကုဋေတာင္၊
ဣသိဂိလိေတာင္၊
၅-လံုး၀ိုင္းရံထားေသာ ၿမိဳ႕ေတာ္ဟူ၏။
ေတာင္စဥ္ ၇-ထပ္။ ။ ဟိမ၀ႏၲာ ဆဒၵန္အိုင္၏ အရံမ်ားျဖစ္ေသာ ေတာင္၀န္း ေတာင္ထပ္တို႔မွာ ၇-ျဖာရွိ၏။ ဇိနလကၤာရဋီကာ။
၁ သု၀ဏၰပႆေတာင္၊
၂ မဏိပႆေတာင္၊
၃ သုရိယပႆေတာင္၊
၄ စႏၵပႆေတာင္၊
၅ ဥဒကပဗၺေတာင္၊
၆ မဟာကာဠေတာင္၊
၇ စူလကာဠေတာင္။
ေတာင္စဥ္ ၇-ထပ္၊ တစ္နည္း။ ။ ၀ိသုဒၶိမဂ္၊ ပ-အုပ္။ ၉၀-ႏွင့္ ၂၀၀။ စူလနိေဒၵသ၊ ႒။ ၃၈-တို႔၌ အက်ယ္႐ႈ။ ျမင့္မိုရ္ေတာင္ႀကီးကို ၀န္း၀ိုင္းပတ္ေခြလ်က္ တည္ေနၾကေသာ ေတာင္ရံခုနစ္ထပ္ဟူလို။
(၁) ယုဂႏၶရေတာင္-၎င္းေတာင္၏ ေရျမႇဳပ္ေရေပၚ အထုအနံတို႔ကား ယူဇနာေပါင္း ၄၂၀၀၀ စီ ရွိ၏။
(၂) ဤသႏၶရေတာင္-၎င္းေတာင္၏ ေရျမႇဳပ္ေရေပၚ အထုအနံတို႔ကား ယူဇနာေပါင္း ၂၁၀၀၀ စီရွီ၏။
(၃) ကရ၀ိကေတာင္-၎င္းေတာင္၏ ေရျမႇဳပ္ေရေပၚ အထုအနံတို႔ကား ယူဇနာေပါင္း ၁၀၅၀၀ စီရွိ၏။
(၄) သုဒႆနေတာင္-၎င္းေတာင္၏ ေရျမႇဳပ္ေရေပၚ အထုအနံတို႔ကား ယူဇနာေပါင္း ၅၂၅၀ စီရွိ၏။
(၅) ေနမိႏၵရေတာင္-၎င္းေတာင္၏ ေရျမႇဳပ္ေရေပၚ အထုအနံတို႔ကား ယူဇနာေပါင္း ၂၆၂၅ စီရွိ၏။
(၆) ၀ိနတၱကေတာင္-၎င္းေတာင္၏ ေရျမႇဳပ္ေရေပၚ အထုအနံတို႔ကား ယူဇနာေပါင္း ၁၃၁၂ ခြဲစီရွိ၏။
(၇) အႆကဏ္ေတာင္-၎င္းေတာင္၏ ေရေအာက္ျမႇဳပ္ ေရထက္ေပၚ အထုအနံတို႔ကား ၆၅၆ ယူဇနာ၊ တစ္တိုင္ႏွင့္ တာ ၆၀၀စီ ရွိ၏။
ေတာင့္တ၍ မရေကာင္းေသာအရားမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။
(၁) ဇရာ- အိုျခင္းမွ၊
(၂) ဗ်ာဓိ- နာျခင္းမွ၊
(၃) မရဏ-ေသျခင္းမွ၊
(၄) ခယဓမၼ- ကုန္ခန္းဆုတ္ယုတ္ျခင္းမွ၊
(၅) နႆနဓမၼ- ပ်က္စီးျခင္းမွလြတ္ကင္းေစရန္ ေတာင့္တ၍မရႏိုင္ေပ။
ပဥၥဂၤုတၱရ၊ ပါ၊ ၄၇၊ ႒။ ၂၄-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။
« ေတာ္ »
ေတာ္ေျဖာင့္ရျခင္း ၆-ပါး။ ။ လူတိုင္း အစဥ္လိုက္နာျပဳက်င့္ရျခင္းအေၾကာင္း ၆-ပါးဟူလို။
(၁) ကတညဴ- သူျပဳဘူးေသာေက်းဇူးကို သိရ ဆပ္ရျခင္း၊
(၂) ကတ ေ၀ဒိ- သူ႔ေက်းဇူးကို ေဖၚထုတ္>မက္ဆို ခ်ီးက်ဴးရျခင္း၊
(၃) ဒဠႇတၳိ မိမိဆိုေသာစကားကို ျမဲျမံတည္ၾကည္စြာရွိေအာင္ ျပဳရျခင္း၊
(၄) ဒုကၡံ- သူ႔ဆင္းရဲမႈကို ကိုယ့္ဆင္းရဲကဲ့သို႔ မွတ္ထင္ရျခင္း၊
(၅) ကလ်ာဏမိတၱ ဗႏၶ- အေဆြခင္ပြန္းေကာင္းႏွင့္ မိတ္ဆက္ျပဳဖြဲ႕ရျခင္း၊
(၆) မိတၱသံသဂၢ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံၿပီးမိတ္ေဆြေကာင္းတို႔အား မျပစ္မွားရျခင္း၊ အစဥ္ေပါင္းရျခင္း။
ေတာ္၀င္သူ ၄-ေယာက္။ ။ သာသနာ၀င္က်မ္းစာတို႔၌ ေတာ္တည့္မြန္ျမတ္သည္ဟု ခ်ီးက်ဴးေထာပနာျပဳခံရေသာ မိန္းမျမတ္ ၄-ေယာက္။
(၁) အမရာေဒ၀ီ- မေဟာ္သဓာ၏ဇနီး၊
(၂) စႏၵ ကိႏၷရီ- စႏၵ ကိႏၷရာ၏ဇနီး၊
(၃) မဒၵီေဒ၀ီ- ေ၀ႆႏၲရာမင္း၏ မိဖုရား၊
(၄) သမၺဴလေဒ၀ီ- ေသာတၳိေသနမင္း၏ မိဖုရား။