စ---စက္ ၄-ပါး မွ စြယ္ေတာ္ ၄ ဆူ။

စက္ ၄-ပါး။ ။ သုတ္ပါေဌယ်။ ပါ။ ၂၃၀။ ႒။ ၂၄၃။ လိုရာကိစၥၿပီးစီးျပည့္စံုမႈအတြက္ သမၸတၱိစက္ ၄-ပါး၊ ဒသုတၱရသုတ္ အ႒ကထာ၊
၁ ပ႑ိတာနဥၥေသ၀နစက္- ပညာရွင္ကို ဆရာတင္မႈ၊ 'သပၸဳရိသူပ နိႆယံ'။
၂ ပဋိ႐ူပ ေဒသ၀ါသစက္- ကိုယ့္လုပ္ငန္းေဆာင္တာႏွင့္ သင့္ေလ်ာ္ေသာေနရာအရပ္၊ သာသနာေတာ္စည္ကားရာ အရပ္၊
၃ အတၱသမၼာပဏီဓိစက္- အျပစ္မရွိေသာအလုပ္၌ မျဖစ္မေနက်ိဳးစားမႈ၊ ျပဳျပင္ေရးဇြဲလံု႔လ၊
၄ ပုေဗၺစကတပုညတာစက္- အထက္ပါစက္သံုးပါးေၾကာင့္ မိမိတို႔လုပ္ငန္းစဥ္ႀကီး တိုးတက္ၿပီးထူးခြၽန္လာသည့္တိုင္ေအာင္
အက်ိဳးေပးေသာေရွးေကာင္းမႈကံ။

စကၠ၀တ္မင္းမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ဤ၌ စကၠ၀တ္ ၃-ပါး သီးျခားထုတ္ေမးေသာ္လည္း ေအာက္ပါ "စၾကာမင္းမ်ိဳး ၅ ပါး"၌ အကြၽမ္း၀င္သည္သာတည္း၊
၁ စာတုရႏၲ စကၠ၀တၱိ- ေလးကြၽန္းလံုးစိုးပိုင္ေသာမင္း။
၂ ဒီပစကၠ၀တၱိ- ကြၽန္းႀကီးတစ္ကြၽန္းလံုးကိုစိုးမိုးေသာမင္း။
၃ ပေဒသ စကၠ၀တၱိ- ကြၽန္းငယ္စုကို အစိုးရေသာမင္း။

စကား ၆-ခြန္း လူ၌ထြန္း ၄-ခြန္းေရွာင္ခြာ ၂-ခြန္းသာေဟာ။ ။ ၀ိနည္းပါရာဇိကဏ္အ႒ကထာ။ ပ-အုပ္။ ၈၉။ ျမတ္စြာဘုရားသည္ ၁-ႏွင့္ ၂-ကိုသာ ေဟာေတာ္မူ
သည္။ လူတို႔ေျပာဆိုၾကေသာစကားအေပါင္းကို သတၱဳခ်လိုက္လွ်င္ ထိုေျခာက္ခြန္းသာရသည္ဟူ၏။
၁ ဟုတ္မွန္၍အက်ိဳးရွိၿပီး သူလည္းနာလိုေသာစကား။
၂ ဟုတ္မွန္၍အက်ိဳးရွိၿပီး သူမ်ားမနာလိုေသာစကား။
၃ ဟုတ္မွန္၏၊ အက်ိဳးမရွိ သူမ်ားလည္းမနာလိုေသာစကား။
၄ မဟုတ္ မမွန္ အက်ိဳးရွိ၍ သူမ်ားနာလိုႏွစ္သက္ေသာစကား။
၅ မဟုတ္မမွန္ အက်ိဳးမရွိ သူမ်ားနာလိုႏွစ္သက္ေသာစကား။
၆ မဟုတ္မမွန္ အက်ိဳးလည္းမရွိ၊ သူမ်ားလည္း မနာလိုမႏွစ္သက္ေသာစကား။

စကားႀကီး ၁၀-မ်ိဳး။ ။ စကားေျပာထံုးနည္း ဥပေဒႀကီးဆယ္မ်ိဳးဟူလို။
(၁) ေရကူးညာတင္စကား- လိုရာဆိပ္ကမ္းကို ေရညာကတင္၍ကူးမွေရာက္သကဲ့သို႔ "မိမိလိုရာေရာက္ေအာင္ႀကိဳတင္၍ စကားပိုျဖင့္ ေျပာဆိုျခင္း။"
(၂) ေကာက္ပင္ရိတ္လွီးစကား- ေကာက္ပင္ကို လက္တစ္ဘက္ျဖင့္ ျမဲျမံစြာဆုပ္၍ တံစဥ္ျဖင့္အရင္းကရိတ္ျဖတ္လွ်င္လက္တြင္ရွိသမွ်စပါးကိုရသကဲ့သို႔ "သူဆိုေသာစကား မိေအာင္ဖမ္းကိုင္ၿပီးမွ ျပတ္စဲေအာင္ေျပာဆိုျခင္း။"
(၃) ေရစီးေဖါင္ဆန္စကား- လိုအင္ဆႏၵ ရွိသမွ်ေသာအရာ၀တၳဳတို႔ကို ေဖါင္တြင္တင္၍ ျဖည္းညႇင္းစြာဆန္တက္ သြားလွ်င္ လိုအင္ကိစၥၿပီးသကဲ့သို႔ "ေျခသိမ္း ေခါင္းပိုက္ ပမာ ပမည္း ဟပ္စပ္၍ ၿပီးျပတ္ေအာင္ေျပာဆိုျခင္း။"
(၄) အိုးတန္ဆန္ခတ္စကား- အိုးႏွင့္ဆန္ တန္႐ံုထည့္၍ခ်က္လွ်င္ ေကာင္းစြာက်က္နပ္သကဲ့သို႔ "ကိုယ္ႏွင့္ဂုဏ္အင္တန္႐ံု မယုတ္မလြန္ေျပာဆုိျခင္း။"
(၅) ဆီပြတ္က်ည္ေပြ႕စကား- က်ည္ေပြ႕ျဖင့္ အႀကိမ္ႀကိမ္အထပ္ထပ္ဆီပြတ္လွ်င္ ဆီထြက္၍ မိမိလိုဘတ္ကိစၥၿပီးသကဲ့သို႔ "လိုရာကိစၥၿပီးေစျခင္းငွာ ထုိစကားကိုပင္အထပ္ထပ္ေျပာဆိုျခင္း။"
(၆) ဆင္ေ၀ွ႔ရန္ေရွာင္စကား- ဆင္ထိုးေ၀ွ႔မည္လိုက္လွ်င္ တိမ္းေရွာင္ဖယ္ေသြလြတ္ရာ၌ ေျပးလႊဲကာေနရသကဲ့သို႔"ကိုယ့္ထံသို႔ေရာက္မည့္စကားကို ေရွာင္လႊဲ၍ေျပာဆိုျခင္း။"
(၇) ေတာင္သူယာခုတ္စကား- ေတာင္သူလယ္သမားတို႔သည္ မိမိတို႔တည္ခုတ္မည့္ လယ္ယာ
ေျမကြက္၌ေရွးဦးစြာျခံဳပိတ္ေပါင္းႏြယ္ သစ္ပင္ငယ္တို႔ကို ခုတ္ထြင္ရွင္းလင္းၿပီးမွသာ သစ္ပင္ႀကီး
တို႔ကို ခုတ္ထြင္ဖိလွဲသကဲ့သို႔ "စကားငယ္ကိုေျပာဆိုၿပီးမွ စကားႀကီးကိုဖိစီး၍ေျပာဆိုျခင္း။"
(၈) ၾကက္ဆုတ္ ခြပ္ပစ္စကား- ၾကက္ခြပ္ရာ၌ ေနာက္ဆုတ္ဟန္ျပဳ၍ခြပ္မွသာ ခြပ္ပစ္သကဲ့သို႔ "သူ႔စကားအလိုသို႔ လိုက္တန္ကလိုက္၍ စီးသာမွစီးလ်က္ ၿပီးျပတ္ေအာင္ေျပာဆိုျခင္း။"
(၉) ေရစစ္ပမာစကား- ဓမၼက႐ိုဏ္ေခၚ ေရစစ္ကိုေရတြင္ႏွစ္ကာ ျပည့္မွအေပါက္ကို ပိတ္၍ဆြဲယူ
လိုက္လွ်င္ ေရမထြက္ႏိုင္သကဲ့သို႔ "သူတစ္ပါးေျပာဆိုခြင့္မရေအာင္ ပိတ္ဆို႔၍ေျပာဆိုျခင္း။"
(၁၀) ခက္တင္ ေမာင္းနင္းစကား- ေမာင္းနင္းေသာသူသည္ တစ္ဘက္လိုက္ပါတိမ္းေစာင္းလြန္း
လွ်င္ အတင္ခက္၍ မတိမ္းမေစာင္းနင္းရသကဲ့သို႔ "ဟုတ္သည္ျဖစ္ေစ၊ မဟုတ္သည္ျဖစ္ေစ မတင္မက်
ေျပာဆိုျခင္း။"

စကားေျပာရာ အဂၤါ ၁၀-ပါး။ ။
၁ ကာလ၀ါဒီ- ေျပာခ်ိန္ ေျပာခြင့္သင့္မွ ေျပာရျခင္း။
၂ ဘူတ၀ါဒီ- ဟုတ္မွန္ေသာစကားကိုသာ ေျပာရျခင္း။
၃ ဓမၼ၀ါဒီ- တရားႏွင့္စပ္သည္ကိုသာ ေျပာရျခင္း၊
၄ အတၳ ၀ါဒီ- အက်ိဳးစီးပြားႏွင့္စပ္သည္ကိုသာ ေျပာရျခင္း။
၅ ပိယ၀ါဒီ- ခ်စ္ဖြယ္စကားကိုသာ ေျပာရျခင္း၊
၆ မိဟိတ ပုဗၺဘာဏီ- ၿပံဳးရႊင္မႈေရွ႕ထား၍ ေျပာၾကားရျခင္း။
၇ မိတဘာဏီ- မတိုမရွည္ မပိုမလြန္ ျခင့္ခ်ိန္ေျပာရျခင္း။
၈ အတုရိတ ၀ါဒီ- အေဆာတလ်င္မေျပာရျခင္း။
၉ ေပါရီ- ၿမိဳ႕ႀကီးသူတို႔အသံုးအႏႈန္း ဓေလ့ထံုးကိုယူ၍ေျပာရျခင္း။
၁၀ ၀ိသဒ ၀ါဒီ- သန္႔ရွင့္ေသခ်ာ တိက်ျပတ္သားစြာ ေျပာဆိုရျခင္း။

စၾကာမင္း ၅-မ်ိဳး။ ။ ၎င္းကိုပင္ "စတၱ၀တ္မင္း, စၾက၀ေတးမင္း"ဟု ဆိုၾကကုန္၏။ ၎င္းငါးပါးကို "က၀ိေသတၱဳမဥၨဴသာက်မ္း"မွ ထုတ္ယူသည္။
(၁) အာ၀ုဓ စကၠ၀တၱိ ရာဇာ- လူသတ္လက္နက္ စက္အမ်ိဳးမ်ိဳးကိုအစုိးရေသာ ယခုေခတ္ အႏုျမဴလက္နက္ရွင္ေရွးေခတ္ အဇာတသတ္မင္းတို႔ကဲ့သို႔ "လက္နက္စၾကာမင္းမ်ိဳး။"
(၂) ပုည၀ၯုန စကၠ၀တၱိရာဇာ- ေဇာတိက ဇဋိလ ကာေကာဏၰ ေမ႑ကစေသာ ေသေဌးႀကီးတို႔၏ ဆိတ္႐ုပ္ေက်း႐ုပ္ ေရႊေတာင္ ထမင္းအိုး စလည္ေတာင္း စသည္တို႔မွ သံုးမကုန္ယူမေလ်ာ့ တိုးပြားျခင္း သမုဒၵရာ ေလးစင္းကိုပင္ ျပည့္ေအာင္ ဖံုးႏိုင္ေလာက္ေသာ ဥစၥာေရႊေငြ ဆန္ေရစပါး ေပါမ်ားကံုလံုၾကသည့္ "ပုည၀ၯုန စၾကာမင္းမ်ိဳး။"
(၃) အာဏာ စကၠ၀တၱိ ရာဇာ- သက္မဲ့ အ၀ိညာဏကျဖစ္ေသာ ေရႊေျခက်ဥ္းကို ေစလႊတ္၍ မဒၵ၀ျပည္ကို အစိုးရေသာကာလနဂါးမင္းအား ေျခက်ဥ္းျဖင့္ခတ္၍ ေခၚႏိုင္ျခင္းအာဏာ၊ ထို႔အတူ ေရႊခ်ိဳင့္ကိုေစလႊတ္၍ ကရ၀ိတ္ငွက္မင္းကို ဖမ္းယူေဆာင္က်ဥ္းႏိုင္ေသာအာဏာရွိၾကသည့္ သီရိဓမၼာေသာကမင္းတို႔ကဲ့သို႔ေသာ "အာဏာစၾကာမင္းမ်ိဳး။"
(၄) ပုညပဒ စကၠ၀တၱိ ရာဇာ- မဟာသုဒႆန စၾကာမင္း, ကာလိဂၤေဗာဓိစေသာ စၾကာမင္းတို႔၏ ဖြားစကပင္ေျခ၌ စၾကာေဗာဓိစေသာ ပံု ေတာင္း တံဆိပ္လကၡဏာပါျခင္းေၾကာင့္ ကြၽန္းႀကီးေလးကြၽန္းႏွင့္တကြ ယုဂႏၶိဳရ္ေတာင္အထက္ အာလိန္ငါးဆင့္ရွိနတ္တို႔ကိုပါ အစိုးရလတံ့ဟု သိေစႏိုင္ေသာ စၾကာပံုေတာင္း ရတနာကို ရၾကသည့္ "ပုညပဒ စၾကာမင္းမ်ိဳး။"
(၅) ဂႏၶာရီ စကၠ၀တၱိ ရာဇာ- ေရွးစာေဟာင္းတို႔၌ ]ကႏၲာရအတတ္ဟု ေရးရွိၾကသည္။ ခဲ သံ ျပဒါးေၾကးနီစေသာ ဓါတ္တို႔အား ေရႊေငြ မေနာမယဓါတ္လံုးမ်ားျဖစ္လာေအာင္၊ ခ်က္လုပ္ႏိုင္ျခင္း၊ ေျမလွ်ိဳးမိုးပ်ံႏိုင္ျခင္း၊ ထိုထို ဆန္းက်ယ္လွစြာေသာ ဂါထာ မႏၲန္ မႏၲရား အင္း အိုင္ ခါးလွဲ႔ လက္ဖြဲ႕စေသာ ေလာကီပေယာဂဟူသမွ်တို႔၏တန္ခိုးျဖင့္ ေျမလွ်ိဳးမိုးပ်ံႏိုင္ျခင္း စိတ္အလိုအတိုင္းၿပီးျခင္း စသည္တို႔ကုိ ျဖစ္ေစႏိုင္ေသာ ေလာကီ၀ိဇၨာ ေမာ္ဆရာအေပါင္းတို႔သည္ "သမၼာပေယာဂ ဣဒၶိ၀ၯုန စကၠရာဇာေခၚ" ဂႏၶာရီ စၾကာမင္းတို႔ျဖစ္ၾကကုန္၏။

စၾကာမင္းက်င့္၀တ္ ၃-ပါး။ ။
(၁) ဒါန- တိုင္းသားျပည္သူ ရွင္လူရဟန္းတို႔အား အလွဴေပးျခင္း၊
(၂) ဒမ- ဣေႁႏၵကို ဆံုးမျခင္း၊
(၃) သံယမ- ကိုယ္ႏႈတ္ႏွစ္ပါးႏွင့္ ငါးပါး ရွစ္ပါး ကိုးပါးသီလမ်ားကို ေစာင့္စည္းျခင္း။

စၾကာမင္းက်င့္၀တ္ ၁၀-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။ အဂၤုတၱရဋီကာ။ ဒု။
၁၊ အေႏၲာဇန ဗလ ကာယ- သားမယားတို႔ကုိသီလ၌တည္ေစျခင္း, ေဘးဥပဒ္မွ ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း,
ဗိုလ္ပါစသည္တို႔၌ လစာရိကၡာမွန္မွန္လံုေလာက္ေအာင္ထုတ္ေပးျခင္း။
၂၊ ခတၳိယ- အဘိသိက္ခံၿပီးမင္းတို႔အား ေရႊေငြ ဆင္ျမင္းရတနာစသည္ ေပးကမ္းခ်ီးေျမႇာက္ျခင္း။
၃၊ အႏုယုတၱ- မိမိထံပါး၌ ခစားဆည္းကပ္ေနေသာ မင္းတို႔အားယာဥ္ရထား ေနအိမ္စသည္ ေလ်ာ္စြာေပး၍ႏွစ္သက္ေစျခင္း။
၄၊ ျဗာဟၼဏ ဂဟပတိက- ပုဏၰားပညာရွိတို႔အား ထမင္းအေဖ်ာ္စသည္ လွဴဖြယ္၀တၳဳေပးျခင္း၊ အိမ္ေထာင္ရွင္တို႔အား မ်ိဳးေစ့ထြန္တံုး စသည္တို႔ကိုေပးျခင္း။
၅၊ ေနဂမ ဇနပဒ- ေတာရြာေနျပည္သူလူထုအား စားနပ္ရိကၡာ၊ မ်ိဳးေစ့ လယ္ယာႀကိယာ အမေတာ္ေၾကးစသည္ေပးျခင္း။
၆၊ သမဏ ျဗာဟၼဏ- ရဟန္းသံဃာႏွင့္ သူေတာ္စင္တို႔အား ေလ်ာ္ကန္ေသာ ပရိကၡရာ လႉဘြယ္တို႔ျဖင့္လႉဒါန္းပူေဇာ္ျခင္း။
၇၊ မိဂပကိၡ- သား ငါး ငွက္တို႔အား နယ္ပယ္သီးျခားသတ္မွတ္ထား၍ ေဘးမဲ့ေပးျခင္း။
၈၊ အ ဓမၼကာရ ပဋိေကၡပ- မတရားမႈဟူသမွ်တို႔ကို လံုး၀တားျမစ္ပိတ္ပင္ေစျခင္း။
၉၊ အ ဓနာနံ ဓနဥပၸါဒ- မရွိဆင္းရဲ လူတန္းစားေက်ာမြဲတို႔အား ဥစၥာဓနေပးေ၀ငွျခင္း။
၁၀၊ သမဏ ျဗာဟၼဏ ပဥႇာပုစၦန- ရဟန္းသံဃာ သူေတာ္သူျမတ္တို႔ထံ ဆည္းကပ္ခစား၍ ေရွာင္ၾကဥ္အပ္ မွီ၀ဲအပ္ ပြားမ်ားအပ္ ျပဳလုပ္အပ္ေသာအရာမ်ားကို ေမးျမန္းတိုင္ပင္ ေလွ်ာက္တိုင္ပင္ျခင္း။

စၾကာမင္းက်င့္၀တ္ ၁၂-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။ အဂုၤတၱရဋီကာ။ ဒု။
(က) အဓမၼရာဂ ပဟာန- အမိ အဖ အစ္မ ညီမ ညီ အစ္ကို မိႀကီး မိေထြး ဘႀကီး ဘေထြးစသည့္ မတပ္အပ္ေသာအရာ၌ ရာဂျဖင့္တပ္သက္ျပစ္မွားမႈကို ပယ္ျခင္း၊
(ခ) ၀ိသမ ေလာဘ- မထိုက္ေသာအရာ၌တပ္ေသာ ေလာဘ၊ ထိုက္ေသာအရာ၌ အလြန္အမင္းတပ္ေသာ ေလာဘမ်ိဳးကို ပယ္ရွားျခင္း၊ အထက္ပါဆယ္မ်ိဳး၌ ၎င္းတရားႏွစ္ပါးထည့္ကာ ၁၂-ပါးျဖစ္သတည္း။

စၾကာမင္းတို႔ တန္ခိုး ၄-မ်ိဳး။ ။ သုတ္မဟာ၀ါ။ ပါ။ ၁၄၅။ ႒။ ၂၂၀။
(၁) လူတကာတို႔ထက္လြန္ကဲေသာ အဆင္းရွိျခင္း၊
(၂) လြန္ကဲေသာအသက္ရွည္ျခင္း၊
(၃) အနာေရာဂါကင္းျခင္း၊
(၄) အမ်ိဳးေလးပါးတို႔၏ ခ်စ္ျမတ္ႏိုးခံရျခင္း။

စၾကာရတနာ ၇-ပါး။ ။ စၾကာမင္းျမတ္၏ ရတနာေတာ္မ်ား။
(၁) စၾကာ၊
(၂) ဆင္ျဖဴ၊
(၃) ျမင္းပ်ံဟူ,
မွတ္ယူ၊ (၄) ပတၱျမား၊
(၅) ေျမာက္ကြၽန္းသူႏြယ္၊
(၆) သားနန္းႏြယ္,
မွတ္ဖြယ္၊ (၇) သူေဌးအား၊
၎င္း ၇-ပါးကို 'မဟာသုဒႆနသုတ္ေတာ္'မွာ ေဟာသည္။

စၾကာရတနာ၊ ရေၾကာင္းလာ၊ ၃-ျဖာကုသိုလ္အဘယ္နည္း။ ။ အထက္ပါ စၾကာရတနာ ၇-ပါးကို ဤကုသိုလ္ ၃-ပါးေၾကာင့္ရသည္ဟု မဃေဒ၀လကၤာအပိုဒ္ ၂၉၁၌ "ဘုန္းေခါင္ဓိပတိ၊ မဟိဒၶိႏွင့္၊ ေလာကိတမြတ္၊ စကၠ၀တ္မဟာ၊ ျမတ္ရာဇာတို႔၊
(၁) စၾကာယာဥ္မင္း၊ ဆင္ျမင္းရတနာ၊ ဤသံုးျဖာကို၊ မဟာကုသလ၊ အေဒါသေၾကာင့္၊ ရ၏ဟူျငား၊
(၂) ပတၱျမားႏွင့္၊ မိဖုယားနတ္၊ ေသေဌးျမတ္မူ၊ စြန္႔လႊတ္စာဂ၊ အေလာဘေၾကာင့္၊ ရ၏ဟူေပ၊
(၃) သက္ေ၀ၾသရသ္၊ အိမ္ေရွ႕ျမတ္ဟု၊ ေလာကဓါတ္နယ္၊ တိုက္၀န္းက်ယ္၌၊ နတ္နယ္အလား၊ ေလးကြၽန္းသားကို၊ တရားမေဖာက္၊ ႐ႈခ်ီးေျမႇာက္၍၊ ေစာင့္ေရွာက္ႏိုင္သီး၊ ႐ႈမျငီးသည့္၊ သားႀကီးပရိဏာ၊ ရတနာကား၊ ပညာဟူက၊ အေမာဟျဖင့္၊ မူလဟိတ္က်ိဳး၊ စံုျပည့္ျဖိဳး၏" ဟုဆိုထား၏။

စၾကာ၀ဠာ ၃-ပါး၊ တစ္နည္း ၄-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ေလာကဓါတ္မ်ိဳး ၃-ပါး ၄-ပါး)ဟူေသာ ပုစၦာ၌ ဆိုမည္။

စက္ႀကီးတစ္ဆယ့္သံုးပါး။ ။ ေရွးဆရာႀကီးမ်ား ေရးသားစီရင္ထားခဲ့ၾကေသာ အႏၲရာယ္ကင္း မႏၲန္ေတာ္ႀကီး၏ သ႐ုပ္ ၁၃-ပါးအမည္။
(၁) ေအာင္ ၁၀၈-ကြက္ ဗုဒၶစက္- ဘုရား၏ စက္လကၡဏာ ၁၀၈-ပါး။
(၂) တစ္ဆယ့္ေလးခ်က္ ဓမၼစက္- မဂ္ ၄-ပါး၊ ဖိုလ္ ၄-ပါး၊ သြာကၡာတာစေသာ တရားဂုဏ္ေတာ္ ၆-ပါးကိုဆိုသည္၊
(၃) တဆယ့္ရွစ္ခ်က္ သံဃစက္- ပရမတၳသံဃာေတာ္ေခၚ အရိယာသံဃာရွစ္ပါး၊ သမုတိသံဃာတပါး၊ ေပါင္း သံဃာေတာ္ ၉-ပါးႏွင့္ သံဃာဂုဏ္ေတာ္ ၉-ပါးကိုဆိုသည္၊
(၄) လေရာင္၀င္းလ်က္ ရွင္ရင္းပေစၥကဗုဒၶ ရဟႏၲာစက္- ပေစၥကဗုဒၶါ အရွင္ျမတ္တို႔၏ ဂုဏ္ေတာ္တည္းဟူေသာ ကိုယ္ေရာင္ေတာ္ကို ဆိုသည္၊
(၅) ျမင္းမိုရ္ေတာင္ဦး မကက်ဴးလ်က္ မိဘစက္- မာတာပိတဂုဏ္ အနႏၲကိုဆိုသည္၊
(၆) ဂုဏ္ေက်းဇူးကို အထူးသိလ်က္ ဆရာ႔စက္- ဆရာ႔ေက်းဇူးဂုဏ္ကို အထူးသိရမည့္ဟုဆိုလိုသည္။
(၇) ျဗဟၼစိုရ္လက္နက္ ျဗဟၼာ႔စက္- ျဗဟၼစရိယတရားေလးပါး။
(၈) မိုးႀကိဳးလက္နက္ သိၾကားစက္။
(၉) ေလာင္မီးက်လ်က္ နတ္တို႔စက္။
(၁၀) ဘြဲ႕ျဖဴလက္နက္ ဘီလူးစက္၊ ဘြဲ႕ျဖဴေခၚ မီးေတာက္ေလာင္ေစတတ္သည့္ လက္နက္တစ္မ်ိဳး။ ၎င္းသည္ အ၀တ္ပုဆိုး ႀကိဳး၀န္းသဖြယ္ျဖစ္၍ လူကိုပစ္လိုက္က ထိလွ်င္ မီးေတာက္သည္ဟူ၏။
(၁၁) ေတာင္ဟုန္ျပင္းလ်က္ ဂဠဳန္စက္။
(၁၂) အာခံတြင္းက ၀င္း၀င္းေတာက္လ်က္ နဂါးစက္။
(၁၃) သံုးေထာင္သခၤ်ာ ေဟမ၀ႏၲာ အာဏာစိုးလ်က္ သီဟစက္။
စက္ႀကီးတစ္ဆယ့္သံုးပါး၊ ရြတ္သံၾကားက၊ ေဘးမ်ားျမင္မႈ၊ မေကာင္းစုကို၊ ေ၀းကၾကဥ္ေရွာင္၊
ေအာင္ေစတတ္သည့္၊ ျမတ္သည့္ပညာ၊ ဆရာတည္း။
ေၾသာင္း နေမာ ဗုဒၶါႏုဘာေ၀န၊
ေၾသာင္း နေမာ ဓမၼာႏုဘာေ၀န၊
ေၾသာင္း နေမာ သံဃာႏုဘာေ၀န၊
ေၾသာင္း ဒူေရ ဒူေရ သြားဟံုဟံု။

စႀကႍ၏အျပစ္ ၅-ပါး။ ။ ၎င္းအက်ယ္ ဗုဒၶသာသန မဟာဗုဒၶ၀င္။ ပ-တြဲ။ ပ-ပိုင္း။ ၄၈-ႏွင့္။ ၎င္းအုပ္ (ခါ) စာမ်က္ႏွာ၌႐ႈပါ။
၁ ေျမၾကမ္းတမ္း၍ က်င္း-ကုန္း ဖုထစ္ မညီမညြတ္ရွိျခင္း၊
၂ စႀကႍအတြင္း၌ သစ္ငုတ္တိုသစ္ပင္ရွိျခင္း၊
၃ ျမက္ႏြယ္ခ်ံဳပုတ္တို႔ ႐ႈတ္ေထြးလႊမ္းအုပ္ေနျခင္း၊
၄ အလြန္က်ဥ္းေျမာင္းျခင္း၊
၅ အလြန္က်ယ္ျပန္႔လြန္းျခင္း။

စႀကႍသြားရက်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ပဥၥဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၂၄။ ႒။ ၁၂။
"ခရီးသြားႏိုင္၊ ႀကံ့ခိုင္အားအင္၊ ကင္းစင္ေရာဂါ၊ အစာေၾကညက္၊ မပ်က္သမာဓိ၊ ငါးပါးရွိ၊ ရ၏ စႀကႍအက်ိဳးတည္း။"

စကၡဳအျပား၊ မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (မ်က္စိမ်ိဳး ၃-ပါး)၌ ႐ႈေလ။

စကၡဳ ၅-ပါး။ ။ ဓမၼသဂၤဏီ။ ပါ။ ၁၅၇။ ႒။ ၃၄၄။ ဘုရားပိုင္စကၡဳေတာ္ငါးပါးျဖစ္သည္။ ။
၁ ဗုဒၶစကဳၡ- ဣႁႏိၵယ ပေရာ ပရိယတၱိဥာဏ္ႏွင့္ အာသယာ ႏုသယ ဥာဏ္ေတာ္ ၂-ပါး၊
၂ ဓမၼစကၡဳ- မဂ္ဥာဏ္ေတာ္၊
၃ သမႏၲစကၡဳ-သဗၺၫုတ ဥာဏ္ေတာ္၊
၄ ပညာစကၡဳ၊ သို႔မဟုတ္ ဥာဏစကၡဳ- အာသ၀ကၡယ ဥာဏ္ေတာ္၊
၅ ဒိဗၺစကၡဳ- နတ္မ်က္စိျဖင့္တူေသာ ဒိဗၺစကၡဳအဘိညာဏ္ေတာ္။
မွတ္ခ်က္။ ။ အခ်ိဳ႕ဆရာတို႔ကား ပသာဒစကၡဳေခၚ မံသစကၡဳထည့္၍ ယူၾကေသး၏။

စက္ေတာ္ရာ ၃-ဆူ။ ။ ျမတ္စြာဘုရားသခင္၏ ေျခေတာ္ရာေစတီ ၃-ဆူဟူ၏။
၁ လကၤာဒီပေခၚ သီဟိုဠ္ကြၽန္း၊ သို႔မဟုတ္ ဆိရိလကၤာျပည္ သမႏၲကုဋေခၚ သုမနေတာ္ထိပ္၌ မဏိအကၡိက
နဂါးမင္းေတာင္းပန္၍တစ္ဆူ၊
၂ ဇမၺဴဒိပ္သေျပထြန္းသည့္ ေတာင္ကြၽန္းရွိ ျမန္မာႏိုင္ငံ ေယာနရ႒ေခၚ ေယာနယ္ရပ္ နမၼဒါျမစ္ကမရး၌ နမၼဒါနဂါးမင္းေတာင္းပန္၍ တစ္ဆူ၊
၃ ၎င္း နမၼဒါျမစ္ကမ္းေျခ သစၥဗႏၶာေတာင္ထိပ္၌ သစၥဗႏၶရေသ့ ေတာင္းပန္ ေသာေၾကာင့္တစ္ဆူ၊ ေပါင္း ၃-ဆူခ်ေတာ္မူ၏။
ထို႔ေၾကာင့္ သာရတၳသဂၤဟ၌ "တီဏိေခါပန ဘဂ၀ေတာ ပါဒေစတိယာနိ လကၤာဒီေပ ဧကံ၊ ဇမၺဴဒီေပ ေယာနရေ႒ ေဒြတိ" စသည္ျဖင့္ဆို၏။ အခ်ိဳ႕ဆရာတို႔ကား"ဇမၺဴမွာ ေဒြး- ယာမွာဧ"ဟု
စပ္ဆိုကာ-ယာမာနတ္ျပည္၌တစ္ဆူရွိေၾကာင္း ေျပာၾကေသး၏။ထိုစကားမွာက်မ္းဂန္၌ မရွိေခ်။

စက္လကၡာေတာ္ ၁၀၈-ပါး။ ။ ျမတ္စြာဘုရား၏ေျခဖ၀ါးေတာ္၌ အကန္႔အကြက္အားျဖင့္ထင္ေသာ စက္လကၡဏာေပါင္း ၁၀၈-ပါး ဟူလို။ မဇၩိမပဏၰာသ အ႒ကထာ၌အက်ယ္႐ႈ၊
သတၱိ- လွံမပံု။
သိရိ၀စၦ- က်က္သေရတိုက္ပံု "အိမ္မြန္ဟူ၍လည္းေခၚ၏။"
နႏၵိယာ၀႗- ဇလပ္ပြင့္ပံု၊
ေသာ၀တၱိက- လည္ေရးသံုးဆင့္၊
၀ဋံသက- ဦးေဆာက္ပန္း၊
၀ၯုမာန- ထမင္းပြဲ၊
ဘဒၵပီဌ- ေရႊအင္းပ်ဥ္ ေရႊသလြန္၊
အကၤုသ- ေရႊခြၽန္းေတာင္း၊
ပါသာဒ- ေရႊျပာသာဒ္၊
(၁၀) ေတာရဏ- ေရႊတု႐ိုဏ္တိုင္ပံု၊
ေသတစၦတၱ- ထီးျဖဴေတာ္ပံု၊
ခဂၢ- သန္လ်က္ပံု၊
တာလ၀႑- ထန္းရြက္ယပ္၀န္း၊
မယူရဟတၳ- ဥေဒါင္း ၿမီးစီးယပ္၊
စာမရီဟတၳ- စာမရီ သားၿမီးယပ္၊
ဥဏွိသ- ေရႊသင္းက်စ္၊
ပတၱ- ျမသပိတ္၊
မဏိ- ပတၱျမားရတနာ၊
သုမန ဒါမ- မုေလးပန္းကံုး၊
(၂၀) နီလုပၸလ- ၾကာၫိုပန္း၊
ေသတုပၸလ- ၾကာျဖဴပန္း၊
ရတၱဳပၸလ- ၾကာနီပန္း၊
ပဒုမ ပဒုမၼာၾကာနီပန္း၊
ပု႑ရိက ၾကာပု႑ရိတ္ "လပၾကာပံု"။
ပုဏၰ ဃဋ- ေရျပည့္အိုး၊
ပုဏၰ ပါတိ- ေရျပည့္ဖလား၊
သမုဒၵ- သမုဒၵရာေလးစင္း၊
စကၠ၀ါဠ- စၾကာစဠာေတာင္၊
ေမ႐ု- ျမင့္မိုရ္ေတာင္၊
(၃၀) သူရိယ မ႑လ- ေနစက္၀န္း၊
စႏၵမ႑လ- လစက္၀န္း၊
နကၡတၱ- နကၡတ္၊
ပုဗၺ၀ိေဒဟ- အေရွ႕ကြၽန္း၊
အပရ ေဂါယာန- အေနာက္ကြၽန္း၊
ဇမၺဴဒီပ- ေတာင္ကြၽန္း၊
ဥတၱရကု႐ု- ေျမာက္ကြၽန္း၊
စကၠ၀တၱီ -စၾကာရတနာ ၇-ပါးႏွင့္တကြေသာ စၾကာ၀ေတးမင္း႐ုပ္ပံု၊
ဒကၡိဏာ၀႗ သခၤ- လက်္ာရစ္ ခ႐ုသင္း၊
သု၀ဏၰမစၦ ယုဂ -ေရႊငါးၾကင္း႐ုပ္ အစံု၊
(၄၀) စကၠာ၀ုဓ- စက္လက္နက္၊
သုပဏၰရာဇာ -ဂဠဳန္ငွက္မင္း၊
သံသုမာရ - မိေက်ာင္းမင္း၊
ဓဇပဋာက- တံခြန္ ကုကၠား မေလးပြား၊
သု၀ဏၰ သီ၀ိကာ- ေရႊသံလ်င္း၊
သု၀ဏၰ၀ါဠ ဗီဇနီ -ေရႊျဖင့္ၿပီးေသာ သားၿမီးယပ္၊
ေကလာသပဗၺတ -ေကလာသ ေငြေတာင္ႀကီး၊
သီဟရာဇာ- ေကသရီျခေသၤ့မင္း၊
ဗ်ဂၣရာဇာ- က်ားမင္း၊
၀လာဟက အႆရာဇာ- ၀လာဟကျမင္းပ်ံ၊
(၅၀) ဥေပါသထဆဒၵႏၲ နာဂရာဇာ- ဥေပါသထဆင္မင္း , ဆဒၵန္ဆင္မင္းပံု၊
ဗာသုကီနာဂရာဇာ - ဗာသုကီနဂါးမင္း၊
ဟံသရာဇာ- ေရႊဟသၤာမင္း၊
ဥသဘရာဇာ -ႏြားလားဥသဘ၊
ဧရာ၀ဏ- ဦးေခါင္း ၃၃-လံုးရွိေသာ ဧရာ၀ဏ္ဆင္မင္း၊
သု၀ဏၰမကာရ -ေရႊမကာရ္း႐ုပ္၊
စတုမုခ- ေလးကြၽန္းသားတို႔၏ မ်က္ႏွာ ၄-မ်ိဳး။
မွတ္ခ်က္။ ။ စတုရာနနျဗဟၼာဟူ၍ အဘိဓါန္တို႔၌ ျဗဟၼာ၏ပရိယာယ္ကိုျပရာတြင္ ျဗဟၼာသည္ မ်က္ႏွာေလးခုရွိ၏ဟုဆိုသျဖင့္ (၁၀၈)ကြက္ စက္လကၡဏာတြင္ပါရွိေသာ မ်က္ႏွာေလးပါးသည္ ျဗဟၼာမင္း၏ဦးေခါင္းဟူ၍ ဆရာတို႔ဆိုၾကကုန္၏။
သု၀ဏၰ နာ၀ါ- ေရႊေလွယာဥ္၊
သ၀စၦရေဓႏု- သားငယ္ႏွင့္တကြေသာ ႏြားမ၊
ကႎပုရိသ- ကိႏၷရာဖို႐ုပ္၊
(၆၀) ကႎပုရိသီ- ကိႏၷရာမ႐ုပ္၊
ကရ၀ိက- ကရ၀ိတ္ငွက္မင္း၊
မယူရ ရာဇာ- ေရႊဥေဒါင္းမင္း၊
ေကာဥၥ ရာဇာ- ႀကိဳးၾကာငွက္မင္း၊
စကၠ၀ကၠရာဇာ- စကၠ၀က္ငွက္မင္း၊
ဇီ၀ ဇီ၀ကရာဇာ- ဇီ၀ဇိုးငွက္မင္း၊
စတုမဟာရာဇိကာ-၎နတ္ျပည္၊
တာ၀တႎသာ -၎နတ္ျပည္၊
ယာမာ -၎နတ္ျပည္၊
တုသိတာ- ၎နတ္ျပည္၊
(၇၀) နိမၼာနရတိ- ၎နတ္ျပည္၊
ပရနိမၼိတ၀သ၀တၱီ -၎နတ္ျပည္၊
ျဗဟၼပါရိသဇၨာ- ၎ျဗဟၼာျပည္၊
ျဗဟၼပုေရာဟိတ- ၎၊
မဟာျဗဟၼာ- ၎၊
ပရိတၱာဘာ- ၎၊
အပၸမာဏာဘာ- ၎၊
အာဘႆရာ- ၎၊
ပရိတၱာသုဘာ- ၎၊
အပၸမာဏသုဘာ- ၎၊
(၈၀) သုဘဘိဏွာ- ၎၊
ေ၀ဟပၹလာ- ၎၊
အသညသတၱာ- ၎၊
အ၀ိဟာ- ၎၊
အတပၸာ-၎၊
သုဒႆာ- ၎၊
သုဒႆီ- ၎၊
အကနိ႒ာ- ၎ျဗဟၼာျပည္၊
ယုဂႏၶရ -ယုဂႏၶိဳရ္ေတာင္၊
ဤသံဓရ -၎ေတာင္၊
(၉၀) ကရ၀ိက- ၎ေတာင္၊
သုဒႆန -၎ေတာင္၊
ေနမိႏၶရ- ၎ေတာင္၊
၀ိနတက- ၎ေတာင္၊
အႆ ကဏၰ-အႆကဏ္ေတာင္၊
အေနာတတၳ- အေနာတတ္အိုင္၊
ကဏၰမု႑- ၎အိုင္၊
ရထကာရ- ၎အိုင္၊
ဆဒၵႏၲ -ဆဒၵန္အိုင္၊
ကုဏာလ- ၎အိုင္၊
(၁၀၀) မႏၵာကိနီ- ၎အိုင္၊
သီဟပၸတ- ၎အိုင္၊
လ၀ဏသီတာ -ဆားငန္ေရသီတာ၊
ဥစၦဳသီတာ- ႀကံရည္သီတာ၊
သုရာသီတာ- ေသရည္သီတာ၊
သာဓိ သီတာ -အမႈခပ္သိမ္းကို ၿပီးေစတတ္ေသာ သီတာ၊
ဒဓိ သီတာ- ႏို႔ဓမ္းမလိုင္သီတာ၊
ဒုဒၶသီတာ- ႏို႔ရည္သီတာ၊
(၁၀၈) ဇလ သီတာ- ေရခ်ိဳသီတာပံု။

စင္ၾကယ္ေရးတရား ၃-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ေသာေစယ်တရား ၃-ပါး)ဟူေသာ သုေတသန၌ဆိုအံ့။

စစ္အဂၤါ ၄-ပါး။ ။ ဤ၌ ၾကည္းတပ္မေတာ္အတြက္သာ မွတ္ေလ၊ ၀ိနည္းပါဠိေတာ္လာ ေရွးေခတ္တပ္စု။
(၁) ဟတၳိ- ဆင္တပ္၊
(၂) အႆ- ျမင္းတပ္၊
(၃) ရထ- ရထားတပ္၊
(၄) ပတၱိက- ေျခသည္တပ္။

စစ္အဂၤါ ၆-ပါး၊ တနည္း။ ။ စစ္တပ္၏ အစိတ္အပိုင္းအဂၤါရပ္မ်ားကား။ ယခုေခတ္ ၆-ပါးျဖင့္ ေရတြက္ၾကကုန္၏။ (၁) ဆင္စီးတပ္၊
(၂) ျမင္းစီးတပ္၊
(၃) ရထားစီးတပ္၊
(၄) ေျခသည္တပ္၊
(၅) ေရယာဥ္တပ္၊
(၆) ေလယာဥ္တပ္။

စစ္အဂၤါ ၈-ပါး၊ တနည္း။ ။ ေယာဓဗ်ဴဟာက်မ္းလာျဖစ္၏။ ၎င္းရွစ္ပါးႏွင့္ျပည့္စံုမွ တိုင္းျပည္က်ယ္ျပန္႔ႏိုင္သည္၊ ၁ ေယာဓ မဏိ- စစ္၏ဥေကၡာင္း မကိုဋ္ေခၚ "ဗိုလ္ခ်ဳပ္"စစ္သူႀကီးခ်ဳပ္၊
၂ ေယာဓကၡိ- စစ္မ်က္စိေခၚ ဟူးရား ေဗဒင္တတ္သူ၊
၃ ေယာဓကဏၰ- စစ္နားေခၚ သူလွ်ိဳစံုေထာက္ ကင္းတို ကင္းရွည္၊
၄ ေယာဓဗလ- စစ္အားေခၚ ဗိုလ္ႀကီး ဗိုလ္မႉး တပ္မင္းစသည္၊
၅ ေယာဓာနန- စစ္ခံတြင္းေခၚ လိမၼာေသာ တမန္ ဆက္သား၊
၆ ေယာဓ စရဏ- စစ္ေျခေခၚ တပ္သားစုမ်ား၊
၇ ေယာဓဒါဌ- စစ္အစြယ္ေခၚ သူရဲေကာင္းႀကီးမ်ား၊
၈ ေယာဓါယု- စစ္၏အသက္ေခၚ စားနပ္ရိကၡာ ခဲယမ္း လက္နက္ ယာဥ္ ရထား ေဆး၀ါးႏွင့္ ဆရာမ်ား။

စစ္ေအာင္ႏိုင္ရာ ၁၂-ျဖာ၊ ေၾကာင္းမွာအဘယ္နည္း။ ။ ရာဇေသ၀က ဒီပနီက်မ္းလာ။
၁ စစ္တက္ျဖန္႔ခ်ီ စီစဥ္မႈ၌ လိမၼာျခင္းေၾကာင့္ေအာင္ႏိုင္ျခင္း၊
၂ မင္းႏွင့္အမတ္ စည္းလံုးညီညြတ္ျခင္းေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊
၃ စစ္ကူ ရိကၡာမျပတ္ေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊
၄ ေသနာပတိခ်ဳပ္ ခန္႔ထားစီရင္တိုင္း ရဲမက္ဗိုလ္ပါတို႔ မဆိုင္းလိုက္နာ ေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊
၅ သူရဲေကာင္းမ်ားသျဖင့္လည္းေကာင္း၊
၆ ယၾတာမႏၲန္ျပဳစီရင္သျဖင့္လည္းေကာင္း၊
၇ ဇာတာစန္းလဂ္ တက္သျဖင့္လည္းေကာင္း၊
၈ စားနပ္ရိကၡာ ျပည့္စံုပိုလွ်ံမႈေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊
၉ တိုင္းႏိုင္ငံေတာ္အတြင္း အနာေရာဂါကင္းသျဖင့္လည္းေကာင္း၊
၁၀ သူလွ်ိဳေစ၍ သူ႔ျပည္တြင္းေရး႐ႈပ္ေထြးကြဲျပားေစသျဖင့္လည္းေကာင္း၊
၁၁ ဗလိနတ္စာ ပူေဇာ္ပသေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊
၁၂ ဆင္ျမင္း ရထားယာဥ္တပ္ လက္နက္ေကာင္းမ်ားရွိသျဖင့္ ေအာင္ႏိုင္ျခင္း။

စစ္ကပ္ျခင္းမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။
၁ စႏၵကဗ်ဴဟာ- လမင္းကို ၾကယ္နကၡတ္ျခံရံသကဲ့သို႔၊ မင္း စစ္သူႀကီးကို အလယ္ကထား၍ ကပ္ျခင္း၊
၂ ပဘကၤရဗ်ဴဟာ- ေနမင္းကဲ့သို႔ ၾကယ္နကၡတ္မရံဘဲမင္း စစ္သူႀကီးတို႔ ေရွ႕တည္၍ကပ္ျခင္း။

စစ္ခံျခင္းနည္း ၆-မ်ိဳး။ ။ သူထိုးလာေသာစစ္ကိုၾကည့္၍ သင့္သလိုခံတိုက္ရမည္ဟု ေလာကဗ်ဴဟာက်မ္း၌ျပ၏။
၁ နဒီစရဗ်ဴဟာ- ရင္ေပါင္တန္း၍ တံတားပမာခံျခင္း၊
၂ ၀ိစၦိကဗ်ဴဟာ- ကင္းၿမီးေကာက္လက္သကဲ့သို႔အလယ္ပင္းေစၿပီးလွ်င္ ၀ဲယာေထာင္၍ခံျခင္း၊
၃ သကဋဗ်ဴဟာ- လွည္းဦးကင္းကဲ့သို႔ ၀ဲယာထား၍ ေရွ႕တပ္လြန္ခံျခင္း၊
၄ မဓု၀တၱနဗ်ဴဟာ- ပ်ားအံုကဲ့သို႔ တ၀န္းတစုတည္းခံျခင္း၊
၅ စကၤပါဒဗ်ဴဟာ- က်ီးေျခကဲ့သို႔ေရွ႕ ၃-တပ္၊ ေနာက္ ၁-တပ္၊ အလယ္၌ မင္းစစ္သူႀကီးေန၍ ခံျခင္း၊
၆ ဥဒၶနဗ်ဴဟာ- ခံုေလာက္ကဲ့သို႔ ၃-တပ္ ဆိုင္ခံျခင္း။

စစ္ခ်ီစစ္ေရး ျပနည္းမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။
၁ သမကဒ႑ဗ်ဴဟာ- ရွားလွင္ကန္ကဲ့သို႔ အစီအရီ စစ္ဖ်ား စစ္ရင္းတညီတည္း တန္းခြဲတန္းေျပာင္းျပဳ၍ခ်ီျခင္း၊
၂ ပါသာဒိကဗ်ဴဟာ- ျပာသာဒ္ေဆာင္ေပါက္သကဲ့သို႔ အထပ္ထပ္ ေနာက္အားႀကီး၍ခ်ီျခင္း၊
၃ စေကၤာဋက ဗ်ဴဟာ- ပန္းပံုေတာင္းကဲ့သို႔ စစ္ဖ်ားႀကီး၍ ေနာက္စစ္ တေရြ႕ေရြ႕ ခ်ီျခင္း၊
၄ ဒိဂၤဗ်ဴဟာ- မ႐ိုးစည္ကဲ့သို႔ စစ္ရင္း စစ္ဖ်ားေသး၍ စစ္လယ္အားႀကီးႀကီးခ်ီျခင္း။

စစ္ဆင္စစ္တိုက္နည္း ၃-ပါး။ ။ ဇာတက အ႒ကထာ ဒု-အုပ္။ ၃၆၃။ စစ္တက္စစ္ခ်ီ စစ္ေရးခင္းနည္း ၃-ပါး။
၁ ပဒုမဗ်ဴဟာ- ပဒုမၼာၾကာပြင့္ခ်ပ္ကဲ့သို႔ အထပ္ထပ္လွည့္၍စစ္ဆင္ျခင္း၊
၂ စကၠ ဗ်ဴဟာ- စက္၀န္း စက္၀ိုင္းလခ်မ္း ပ, ေစာက္ သဏၭာန္ကဲ့သို႔စစ္ဆင္ျခင္း၊
၃ သကဋဗ်ဴဟာ- လွည္းဦးကင္းကဲ့သို႔ အလယ္႐ွဴး၍ ၀ဲ, ယာေတာင္ပံျဖန္႔ကာ စစ္ဆင္ျခင္း။

စစ္ဆင္စစ္ထိုးနည္း ၆-မ်ိဳး၊ တနည္း။ ။ ေလာကဗ်ဴဟာက်မ္းမွာ အက်ယ္႐ႈ။
၁ ဒိဇာဒိပဗ်ဴဟာ- ဂဠဳန္ေတာင္ျဖန္႔သကဲ့သို႔ စစ္ဆင္စစ္ထိုးနည္း၊
၂ ၀ါရိေ၀ဂဗ်ဴဟာ- ေရအယဥ္စီးဆင္းသကဲ့သို႔ စစ္ျဖန္႔ကာ ေနာက္မဆုတ္ဘဲစစ္ထိုးနည္း၊
၃ ဥသဘဗ်ဴဟာ- ႏြားလားဥသဘကဲ့သို႔ ေအာ္ဟစ္ျခိမ္းေခ်ာက္ကာ ဟန္ေရးျပ၍ အျပင္းအထန္ စစ္ထိုးနည္း၊
၄ ဓႏုက ဗ်ဴဟာ- တင္ထားေသာ ေလးၫိႈ႔ကဲ့သို႔ ပေစာက္ လေရး ေကြးပံု စစ္ထိုးနည္း၊
၅ မကာရဗ်ဴဟာ- မကာရ္းကြက္ကဲ့သို႔ အထပ္ထပ္ စစ္ထိုးနည္း၊
၆ ဘုဇဗ်ဴဟာ- ေျမြတြားသကဲ့သို႔ ေကာက္တက်စ္ စစ္ထိုးနည္း။

စစ္ဆင္ စစ္ထိုး၊ ၂၉- အမ်ိဳးျခား၍သိ။ ။ အဓိပၸါယ္ႏွင့္အက်ယ္ကို ေလာကဗ်ဴဟာက်မ္းႏွင့္ ဗ်ဴဟာ စကၠီပ်ိဳ႕၌႐ႈပါကုန္။
မ႑ဳဗ်ဴဟာ၊
သပၸဗ်ဴဟာ၊
ဥပါယဗ်ဴဟာ၊
ဣတိၳယဗ်ဴဟာ၊
သု၀ဗ်ဴဟာ၊
ေမဃဗ်ဴဟာ၊
ပတၱဗ်ဴဟာ၊
၀ိဒၶ ဗ်ဴဟာ၊
ဒါရက ဗ်ဴဟာ၊
ပဒုမ ဗ်ဴဟာ၊ (၁၀)
မဓု ဗ်ဴဟာ၊
ေဘရီ ဗ်ဴဟာ၊
ကီဋက ဗ်ဴဟာ၊
႐ုကၡ ဗ်ဴဟာ၊
ဥဂၢတ ဗ်ဴဟာ၊
အဂိၢ ဗ်ဴဟာ၊
ကာက ဗ်ဴဟာ၊
ဗ်ဂၣ ဗ်ဴဟာ၊
မကၠဋ ဗ်ဴဟာ၊
စိရ ဗ်ဴဟာ၊ (၂၀)။
ဟာသ ဗ်ဴဟာ၊
သသ ဗ်ဴဟာ၊
ဥဒက ဗ်ဴဟာ၊
စႏၵ ဗ်ဴဟာ၊
သူရိယ ဗ်ဴဟာ၊
ဓည ဗ်ဴဟာ၊
ယကၡ ဗ်ဴဟာ၊
နိေျဂာဓ ဗ်ဴဟာ၊
သဒၶိ ဗ်ဴဟာ၊ (၂၉)။

စစ္ဆုတ္ စစ္ျပန္နည္း ၆-ပါး။ ။
(၁) အဂိၢ ဇာလ ဗ်ဴဟာ မီးေတာက္မီးလွ်ံကဲ့သို႔ ထင္ထင္ရွားရွား ၀ါးမ်ိဳဖ်က္ဆီး၍ဆုတ္ျပန္ျခင္း၊
(၂) အမာ၀ါသီ ဗ်ဴဟာ- လကြယ္သကဲ့သို႔ မသိမသာဆုတ္ျပန္ျခင္း၊
(၃) သီဟဂတိ ဗ်ဴဟာ-ျခေသၤ့သြားသကဲ့သို႔ ရဲရဲတင္းတင္း ေရွ႕တက္ ေနာက္ဆုတ္ျပန္ျခင္း၊
(၄) သတၳနာဒိ ဗ်ဴဟာ လက္နက္သံေပးဟစ္ေၾကြးႀကိမ္းေမာင္း၍ ျပန္ျခင္း၊
(၅) မဂၢဆိႏၷ ဗ်ဴဟာ- လမ္း တံတားတို႔ကို ဖ်က္၍ျပန္ျခင္း၊
(၆) စိရတၱ ဗ်ဴဟာ- ၾကာျမင့္ ေျဖးေႏွးစြာေန၍ျပန္ျခင္း။

စစ္တပ္ႀကီးမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ယခုေခတ္ စစ္တပ္မ်ိဳးမ်ားျဖစ္သည္။
(၁) ကုန္းတပ္- စစ္အဂၤါေလးပါးလံုးစံုေသာတပ္မေတာ္ႀကီးမ်ိဳး၊
(၂) ေရတပ္- ေလွ သေဘၤာ ၎င္းႏွင့္ဆိုင္ရာ လက္နက္စံုပါေသာ တပ္မေတာ္ႀကီးမ်ိဳး။
(၃) ေလတပ္- ေကာင္းကင္ပ်ံ ယာဥ္မ်ိဳးျဖင့္ လက္နက္စံုပါေသာ တပ္မေတာ္ႀကီးမ်ိဳး၊
(၄) ယႏၲရားတပ္ လူမပါဘဲ စက္ယႏၲယားျဖင့္လႊတ္၍ တိုက္ေသာတပ္မ်ိဳး။

စစ္တပ္စိုးမိုး၊ နည္း ၆-မ်ိဳး၊ ဆင္႐ိုးပရိယာယ္။ ။ ေလာကဗ်ဴဟာက်မ္းမွ စစ္သူႀကီးတို႔အား ညႊန္ၾကားခ်က္ ၆-ပါး။
(၁) စစ္အိပ္- အရပ္အေန သင့္တင့္စြာ စီမံခန္႔ရပ္၍ တပ္မရွိထင္မွားကာ သူ႔တပ္လာေအာင္ ဆိတ္ညံညံျပဳထားျခင္း။
(၂) စစ္ႏႈိး- အရပ္အေနမသင့္ စစ္သည္တို႔ ၫႈိးႏြမ္းရွိလွ်င္ လွန္႔ေျခာက္တီးမႈတ္ ေၾကြးေၾကာ္ ျမဴးတူးေစကာစစ္ႏႈိးရျခင္း။
(၃) စစ္ပ်ိဳ- စခန္းရွည္ၾကာ၍ လက္နက္ရိကၡာျပတ္သျဖင့္ စစ္အိုလွ်င္ စစ္ရိကၡာ အသစ္တဖန္ျဖည့္ကာအျမဲ ႏုပ်ိဳေစရမည္။
(၄) စစ္ရဲ- အရပ္အေနမသင့္ စစ္သည္တို႔ထိတ္လန္႔ရွိလွ်င္ စိုးရိမ္ကင္းရန္အားေပး၍ စစ္ကိုရဲေစျခင္း။
(၅) စစ္ဆိတ္- တိုက္ခိုက္လုပ္ႀကံမည္ရွိလွ်င္ သူခပ္သိမ္းတို႔မသိေစဘဲ ပညာရွိစစ္သူႀကီးတို႔ႏွင့္သာ တိုင္ပင္၍႐ုတ္တရက္ ေစလႊတ္တိုက္ခိုက္လုပ္ႀကံျခင္း။
(၆) စစ္ရႊင္- ဥစၥာဆင္ျမင္း လူသူလက္၀ယ္ရလွ်င္ မင္းထိုက္စိုးတန္သာခ်န္၍ ရသူယူေစျခင္း၊ ေအာင္ပြဲရတပ္မ်ားအား ေအာင္ပြဲခံဆုတံဆိပ္ေပးကာ ရႊင္ေပ်ာ္ေစျခင္း။

စစ္တပ္ဖြဲ႕နည္း ၉-မ်ိဳး။ ။ ၎င္းဖြဲ႕နည္း သ႐ုပ္အမည္မ်ားကို (တပ္မေတာ္ ၉-မ်ိဳး)မွာ ၾကည့္ပါ။

စစ္ပညာရပ္၊ သင္ယူအပ္၊ အတတ္ ၇-ျဖာ။ ။ စစ္ဖက္ဆိုင္ရာအရာရွိႀကီးမ်ားကို ႏိုင္ငံႀကီးတိုင္း၌ သင္ၾကားေလ့လာေနေစေသာ ေသနဂၤပညာ ၇-ရပ္ကိုဆိုသည္။
(၁) စစ္ခ်ီ -ရန္သူမ်ားအားတိုက္ခုိက္ေခ်မႈန္းရန္ ခ်ီတက္ပံုနည္းမ်ိဳး၊
(၂) တိုက္စစ္ -တိုက္ပံုတိုက္နည္းမ်ိဳး၊
(၃) လိုက္စစ္- ဆုတ္ေျပးေျပးေသာရန္သူေနာက္သို႔ လိုက္ပံုနည္းမ်ိဳး၊
(၄) ခံစစ္ -ရန္သူလာတိုက္သည္ကို ခုခံတိုက္ခိုက္နည္းမ်ိဳး၊
(၅) ဆုတ္စစ္ -စစ္အေရးမလွ၍ ျပန္ဆုတ္ပံုနည္းမ်ိဳး၊
(၆) စစ္ေရး- စစ္ေရးအုပ္ခ်ဳပ္ပံုနည္းမ်ိဳးႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ပံုပါအစံု၊
(၇) စစ္ေအး- လက္နက္မသံုးဘဲ အျခားနည္းပရိယာယ္မ်ားျဖင့္ ကိုယ့္ထံညြတ္ရန္ က်င့္သံုးျခင္းမ်ိဳး။

စစ္မက္ျဖစ္ေၾကာင္း ၁၃-ပါး။ ။ စစ္ျဖစ္ျခင္း၏ အနီးစပ္ဆံုးအေၾကာင္းမ်ား ၁၃-ပါး။ ေလာကဗ်ဴဟာက်မ္းမွ။
(၁) နယ္ျခားသတ္မွတ္မႈေၾကာင့္၊
(၂) ေျမေအာက္ ေျမေပၚပစၥည္းလိုခ်င္မႈေၾကာင့္၊
(၃) ဆင္ေကာင္းျမင္းေကာင္းလိုခ်င္မႈေၾကာင့္၊
(၄) စက္သံုး လက္နက္လိုခ်င္မႈေၾကာင့္၊
(၅) သမီးကညာလိုခ်င္မႈေၾကာင့္၊
(၆) ကုန္းတိုက္ဥပါယ္ျပဳမႈေၾကာင့္၊
(၇) သစၥာ ေဖါက္ျပန္မႈေၾကာင့္၊
(၈) ေစပါးေသာ ရာဇသံစကားကို အနိမ့္အက် မသိမႈေၾကာင့္၊
(၉) လူမ်ိဳးေရး ဘာသာေရးကို ဖ်က္ဆီးမႈေၾကာင့္၊
(၁၀) မင္း အစိုးရတို႔ တိုင္းျပည္မေစာင့္ေရွာက္မႈေၾကာင့္၊
(၁၁) ဗိုလ္ပါရဲမက္ သူရဲခက္တို႔မရွိ နည္းပါးမႈေၾကာင့္၊
(၁၂) ကုန္သည္တို႔ ေလာဘႀကီးမႈေၾကာင့္၊
(၁၃) ရန္ၿငိဳးဖြဲ႕မႈေၾကာင့္။

စစ္႐ႈံးရာေသာ အေၾကာင္း ၁၂-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ အဓိပၸါယ္ သေဘာရပ္အားလံုးကို (စစ္ေအာင္ႏိုင္ျခင္းအေၾကာင္း၁၂-ပါး)မွ ေျပာင္းျပန္ယူျခင္းျဖင့္ သိႏိုင္ရာ၏။ မဟာရာဇ၀င္ႀကီး ပထမတြဲ၌ကား ဆယ္ပါးဟု သ႐ုပ္ႏွင့္ျပထား၏။

စစ္သံ ၁၀-မ်ိဳး၊ ျခိမ့္ျခိမ့္တိုး၊ ေျမမိုး ၿပိဳလႈသဲ။ ။ စစ္၏အသံမ်ိဳး ၁၀-ပါးဟူ၏။
၁ ဆင္သံ၊
၂ ျမင္းသံ၊
၃ ရထားသံ၊
၄ ဗိုလ္ေျခ စစ္သည္သံ၊
၅ အေျမာက္ စိန္ေျပာင္း ဗံုးေသနတ္သံ၊
၆ တိုက္ေမာင္းႀကီးငယ္သံ၊
၇ တိုက္စည္သံ၊
၈ တံပိုး ခရာသံ၊
၉ မုဒိန္းမ႐ိုးစည္သံ၊
၁၀ စည္ႀကီးသံ, ဗင္သံ။

စစ္သားတို႔သစၥာတရား ၄-ပါး။ ။ ေလာကဗ်ဴဟာက်မ္းမွ။
၁ ကိုယ့္တိုင္းျပည္ႏွင့္ ကိုယ့္လူမ်ိဳးအတြက္ ပါဏာတိပါတ ကံကို ခံယူရျခင္း၊
၂ သူ႔ဇနီးမယား သမီးပ်ိဳမ်ားႏွင့္ သူတစ္ပါးဥစၥာကို မလြန္က်ဴး မလုယူရျခင္း၊
၃ ရန္သူမဟုတ္သူကို မသတ္ရျခင္း၊
၄ ရန္သူႏွင့္ႀကံဳက အသက္ကိုစြန္႔၍ တိုက္ရျခင္း။

စစ္သူႀကီးအဂၤါ ၉-ပါး။ ။ စစ္သူႀကီး ဗိုလ္ခ်ဳပ္ ဗိုလ္မႉး တပ္မႉး တပ္ၾကပ္တု႔ိ၌ ထားရွိရမည့္အဂၤါ ၉-ပါး ။ ရာဇနီတိ။
(၁) ရန္သူစစ္တပ္ကို ႏွိမ္နင္းဖ်က္ဆီးႏိုင္ေသာ ပညာအရည္အခ်င္းရွိထားရျခင္း။
(၂) စစ္ေအာင္ႏိုင္ေရးအတြက္ ေျမကြက္၊ ကုန္း က်င္းစသည့္ ေနရာေကာင္းကုိ ေရြးတတ္ရျခင္း။
(၃) အေရးမသာ တပ္ပ်က္မႈရွိေသာအခါ စစ္သည္ရဲမက္အားလံုးကို သိမ္းက်ံဳးကြပ္ကဲ၍ တစ္ဦးတစ္ေယာက္ကိုမွ်မစြန္႔ဘဲ တပ္ဆုတ္လာရျခင္း။
(၄) လက္ေအာက္ရဲေဘာ္ စစ္သည္ေတာ္မ်ားႏွင့္ ဆင္းရဲခ်မ္းသာ မွ်တစြာက်င့္သံုးရျခင္း။
(၅) စြမ္းပကားႏွင့္ ခြန္အားဗလ ႀကီးမ်ားရျခင္း၊ "သူရသတၱိႏွင့္ ကာယဗလ"။
(၆) တည္ၾကည္ေျဖာင့္မတ္ေသာ ကိုယ္က်င့္တရား ရွိရျခင္း။
(၇) ေသနဂၤဗ်ဴဟာက်မ္းကို တတ္သိေက်ျပြန္ရျခင္း။
(၈) စစ္သည္ငယ္သားတို႔ ခ်မ္းသာရေအာင္ စီစဥ္တတ္ရျခင္း။
(၉) လံု႔လသတိ အျမဲရွိရျခင္း၊ "၀ီရိယႏွင့္ အပမာဒ"။

စစ္သူႀကီးတို႔ အဂၤါ ၉-ပါး။ တစ္နည္း။ ။ ဤကား အာစရိယ၀ါဒေခၚ ငါတို႔ေက်ာင္းသားဘ၀ကသင္ၾကားခဲ့ရေသာနည္းတည္း။ စစ္ေျမရပ္၌၊ စိုးကြပ္ျခင္းရာ၊ အင္ကိုးျဖာကား၊ အလိမ္မာကို၊ သူထက္ပို၍၊
၁ ကင္းတုိ ကင္းရွည္၊
၂ အတည္ အရပ္၊
၃ အကပ္ အခြာ၊
၄ ဗ်ဴဟာ စကၠ၊ ေသနဂၤႏွင့္ ပဒုမဗ်ဴဟာ၊
၅ တပ္တာ ေျမကတုတ္၊တည္လုပ္ျပင္ျငား၊ စိုက္ထားစူးေျငာင့္၊
၆ အေစာင့္အေန၊
၇ အေစအတန္၊
၈ အႀကံအေတြး၊ အေရးအရာ၊ အျဖာျဖာကို၊ ပညာသတိ၊
၉ ရဲသည့္စိတ္စြဲ၊ ႏွလံုးျမဲလ်က္၊ ကြပ္ကဲစီရင္၊ စစ္ဘုရင္ဟူ၊ စစ္သူႀကီးရာ၊ ခံထိုက္စြာ၏။

စဥ္းလဲရျခင္းမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ လိမ္လည္လွည့္ပတ္ ျဖားေယာင္းရျခင္းအေၾကာင္း ၃-ပါး။ ဘုရင္ႏွင့္ စစ္သူႀကီး သံတမန္တို႔က်င့္ရန္။
၁ ဇီ၀ိတမာယာ- အသက္၏ ပ်က္စီးဘြယ္ရာ၌ စဥ္းလဲရျခင္း၊
၂ ေယာဂမာယာ- သူ၏စစ္ကို ေအာင္ဘြယ္ရာ၌ စဥ္းလဲရျခင္း၊
၃ မဟာ၀ိနာသ မာယာ- သတၱ၀ါမ်ား ပ်က္စီးဘြယ္ရာ အမႈႀကီးတို႔၌ စဥ္းလဲရျခင္း။

စည္မ်ိဳး ၁၂-ပါး တနည္း ၁၃-ပါး။ ။ မဟာရာဇ၀င္ႀကီးမွ ထုတ္၍ ေျဖထားသည္။
၁ ေျမႇာက္စည္၊
၂ သံလြင္၊
၃ စည္ေျပာ၊
၄ စည္ႀကီး၊
၅ ဒံုမင္း၊
၆ စည္၀န္း၊
၇ စည္ေသး၊
၈ စည္ပုတ္၊
၉ စည္ပန္းေတာင္း၊
၁၀ ပတ္သာ ပံုသာ၊
၁၁ တစ္ဖက္ပိတ္စည္၊
၁၂ စည္အိုင္။
မွတ္ခ်က္။ ။ အခ်ိဳ႕ကား "စည္ဒိုး"ကိုထည့္၍ စည္မ်ိဳး ၁၃-ပါးယူၾက၏။ စည္ေသးႏွင့္အတူမွတ္က ၁၂-ပါး ပင္ရ၏။
မဃေဒ၀လကၤာသစ္၌ "နန္းပြဲအလိုက္၊ နန္းထိုက္တမည္၊ ၾကဴး႐ိုက္မည္သား၊ ေျမႇာက္စည္သံလြင္၊ ထိုျပင္ရိေရာ၊ စည္ေျပာတသီး၊ စည္ႀကီးတစ္သင္း၊ ဒံုမင္းသံမႊန္း၊ စည္၀န္း စည္ေသး၊ တေရးစည္ပုတ္၊ ျပဳတ္ျပဳတ္ေဆာ္ေညာင္း၊ စည္ပန္းေတာင္း ပတ္သာ၊ သညာထူးလည္၊ တစ္ဖက္စည္ကား၊ စည္အိုင္ေခၚ႐ိုး၊ စည္မ်ိဳးဆယ့္ႏွစ္"ဟုလာရွိ၏။

စည္းစိမ္ဥစၥာ ပ်က္စီးျခင္းအေၾကာင္း ၆-ပါး။ ။ သိဂၤါလသတိုးသားအား ဘုရားေဟာေတာ္မူသည္ကို ၎င္းလကၤာျဖင့္သိပါ။
(၁) ေသစာေသာက္စား၊
(၂) လမ္းသြားခါမဲ့၊
(၃) ႐ႈငဲ့သဘင္၊
(၄) ေပ်ာ္ရႊင္အန္ေလာင္း၊
(၅) မေကာင္း မိတ္ဖ်င္း၊
(၆) ပ်င္းရိျခင္းမ်ား၊ ဤေျခာက္ပါးကား၊ ပ်က္ျပားဥစၥာယြင္းေၾကာင္းတည္း။

စည္းစိမ္ခ်မ္းသာ၊ မ်ိဳး ၄-ျဖာ၊ က်မ္းလာမည္သို႔နည္း။ ။ ဗုဒၶဘာသာက်မ္းစာတို႔၌ ဒါန သီလ ဘာ၀နာမႈအတြက္စည္းစိမ္ ၄-ပါးကို ညႊန္ၾကားၾကကုန္၏။
(၁) လူ႔စည္းစိမ္ လူ႔ခ်မ္းသာ၊
(၂) နတ္စည္းစိမ္ နတ္ခ်မ္းသာ၊
(၃) ျဗဟၼာ့စည္းစိမ္ ျဗဟၼာ့ခ်မ္းသာ၊
(၄) နိဗၺာန္စည္းစိမ္ နိဗၺာန္ခ်မ္းသာ။

စည္း၀ါးမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ႀကိဳး ဘြဲ႕ဂီတႏွင့္ ၀ါဒိတေခၚ သီဆိုတီးမႈတ္မႈအႏုပညာ ၀ါ, ဂီ, နစ္၌ စည္းသံုးစည္းဟုလာရွိသည္။
(၁) ကေရာင္းစည္း ခြၽင္-ခြၽင္-ခြၽင္-ခြၽင္....၊
(၂) နရည္းစည္း ခြၽင္-ခြၽင္-ခ်ပ္၊ ခြၽင္-ခြၽင္-ခ်ပ္၊
(၃) ၀ါးလတ္စည္း ခြၽင္-ခ်ပ္၊ ခြၽင္-ခ်ပ္။

စ႑ပေဇၨာတမင္း၏ယာဥ္ေတာ္ ၅-ပါး။ ။ သူ၏ေကာင္းမႈ ပတၳနာထူးေၾကာင့္ ရေသာအစြမ္းေကာင္းမ်ား။
(၁) ကာကေခၚ ေယာက္်ား၊ ယူဇနာ ၆၀-ေန႔ခ်င္း သြားႏိုင္၏။
(၂) နာဠာဂီရိဆင္- ယူဇနာ ၁၂၀-ေန႔ခ်င္းလ်င္စြာသြားႏိုင္၏။
(၃) ဘဒၵါလီဆင္မ- ယူဇနာ ၅၀-ေန႔ခ်င္းလ်င္စြာသြားႏိုင္၏။
(၄) မုဥၥေကသီျမင္းမ- ယူဇနာ ၁၂၀-ခရီးကို ေန႔ခ်င္းလ်င္စြာသြားႏိုင္၏။
(၅) ဘဇၨကုလီျမင္းမ- ၎င္းအတိုင္း။

စ႑ာလ ၄-စို႔။ ။ ေက်ာက္စာ၀န္ေတာ္စိန္ခို၏ မွတ္စုပရဗိုဒ္တစ္ဆူ၌ ေအာက္ပါအတိုင္းေတြ႕ရ၏။
(၁) ျပည့္တန္ဆာမ်ားတစို႔၊
(၂) ေသြးမစြမ္း အႏူမ်ားတစို႔၊
(၃) သူေတာင္းစားမ်ားတစို႔၊
(၄) သူေကာင္ထမ္း ေျမျမႇပ္သုဘရာဇာ တစို႔၊
၎င္းတို႔ကို အရြတ္၀န္က အုပ္ခ်ဳပ္ရသည္။

စ႑ာလ ၅-မ်ိဳး။ ။ အလုပ္ၾကမ္းသမားမ်ား ဟူ၏။ ဧကကနိပါတ္ အပဏၰကဇာတ္ အ႒ကထာ။
(၁) စ႑ာလ- ဒြန္းစ႑ားမ်ိဳး၊ ပန္းပဲစသည့္ အလုပ္ႀကမ္းသမားမ်ား၊
(၂) ေနသာဒ- တံငါ မုဆိုးမ်ိဳး၊
(၃) ပကၠဳသ- ပန္းမႈိက္သြန္ အညစ္အေၾကးသုတ္သင္သူမ်ိဳး၊
(၄) ရထကာရ- သစ္ေရႊသမား ရထား လွည္းစသည့္အလုပ္သမားမ်ား၊
(၅) ေ၀ဏု- ၀ါးခုတ္ ၀ါးခြဲ ႏွီးထိုး ဖ်ာရက္စသည္ ျပဳေသာသူမ်ိဳး။

စ႑ာလ ၅-မ်ိဳး တစ္နည္း။ ။
(၁) စပ္၊
(၂) အမႊမ္း၊
(၃) သူေကာင္ထမ္း၊
(၄) တြင္းတူး၊
(၅) သူေသကိုင္၊
ဤ ၅-မ်ိဳးကိုလည္း စ႑ာလ ၅-မ်ိဳးဟူ၍ "ေလာကေ၀ါဟာရ"အားျဖင့္ ေခၚၾကေသး၏။
မွတ္ခ်က္။ ။ "စ႑ာလငါး၊ အစို႔မ်ားက၊ ရျငားတမည္၊ အခြန္သည္ကား၊ တျပည္တစံ၊ တစ္ႏိုင္ငံက၊ သံကိုေကြၽးေမြး၊ ေပးကမ္းဘို႔ရန္၊ အရြတ္၀န္သို႔၊ မက်န္ေစငွာ၊ အပ္ထားရာ၏။"ဟု မဃေဒ၀လကၤာ ပုေတၱာ၀ါဒခဏ္း၌ စပ္ဆိုလ်က္ရွိ၏။

စတုဥဏွမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ေဆးက်မ္းလာ အပူမ်ိဳးအေပါင္းေ၀ါဟာရ။
(၁) သေဘၤာခ်င္း၊
(၂) င႐ုတ္ေကာင္း၊
(၃) ပိတ္ခ်င္းသီး၊
(၄) ပိတ္ခ်င္းျမစ္။

စတုဇာတ မ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ေဆးက်မ္းလာ အေမႊးမ်ိဳးအေပါင္း ေ၀ါဟာရ။
(၁) ဖာလာ၊
(၂) ကရေ၀းရြက္၊
(၃) ကရေ၀းေခါက္၊
(၄) ကံ့ေကာ္၀တ္ဆံ။

စတုတၳအကၡရာ ၅-လံုး။ ။ ကမၼ၀ါဖတ္ရာ၌ ျပင္းျပင္းရြတ္ရ၍ ၀ဂ္ငါးပါးတို႔တြင္ပါ၀င္ေသာ
ဃ, စ်, ဎ, ဓ, ဘ အကၡရာငါးလံုးကိုေခၚသည္။

စတုဒိသာ ၄-မ်က္ႏွာ။ ။
အေရွ႕အရပ္၊
အေနာက္အရပ္၊
ေတာင္အရပ္၊
ေျမာက္အရပ္။

စတုပညာသ ေဆး ၅၄-က်ပ္သား။ ။ အဂိၢရတ္ေ၀ါဟာရ၊ ဘယေဆး၌လည္းသံုး၏။
(၁) ဆား ၈-က်ပ္၊
(၂) လက္ခ်ား ၁၅-က်ပ္၊
(၃) ဆပ္ျပာ ၁၉-က်ပ္၊
(၄) ယမ္းစိမ္း ၁၂-က်ပ္
ေပါင္း ၅၄-က်ပ္သားကို ေခ်ာ္ခ်က္၍သံုးရာ၌ အဂိၢရတ္ဆရာတို႔က "စ က ဗ ယ" စတုပညာသဟု ေခၚဆိုၾကေလသည္။
၃, ၂, ၅, ၈ ျဂိဳဟ္သက္တို႔ကို အေလးခ်ိန္ျပဳသည္မွတ္။

စတုပညာသ ေဆး ၅၄-က်ပ္သား၊ တစ္နည္း။ ။
(၁) ထံုးေရၾကည္ ၁၀-က်ပ္သား၊
(၂) ဇ၀က္သာ ၂၁-က်ပ္၊
(၃) ဆား ၈-က်ပ္၊
(၄) လက္ခ်ား ၁၅-က်ပ္၊ ၎င္း ၅၄-က်ပ္သားကို လုပ္ရတ္က်မ္းတို႔၌ "ဋ, သ, ည, ခ"ဟု ေခၚဆိုၾကကုန္၏၊
၇, ၆, ၃, ၂ ၿဂိဳဟ္သက္တို႔ကို အေလးခ်ိန္ျပဳသည္။

စတုပါရိသုဒၶိသီလ ၄-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (သီလႀကီးမ်ိဳး ၄-ပါး)၌ ႐ႈပါ။

စတုဗလေဆး ၄-ပါး။ ။
စိန္, ေဆး, ကန္႔, ဟင္း, ေခၚ မင္းေလးပါးေဆးကို လုပ္ရတ္က်မ္းတို႔၌ "စတုဗလေဆး"ဟု ေခၚဆိုၾက၏။

စတုဗီဇမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ေဆးက်မ္းလာ အေစ့မ်ိဳးအေပါင္း ေ၀ါဟာရ၊
(၁) ဇီယာနက္ေစ့၊
(၂) ပဲနဲ႔သာေစ့၊
(၃) စမုန္ျဖဴေစ့၊
(၄) စမုန္နီေစ့။

စတုဘုမၼိကတရား ၄-ပါး။ ။
(၁) ကာမဘုံ၌ျဖစ္ေသာ တရားစု၊
(၂) ႐ူပဘံု၌ျဖစ္ေသာ တရားစု၊
(၃) အ႐ူပဘံု၌ျဖစ္ေသာတရားစု၊
(၄) အ ၀တၳာဘံု၌ျဖစ္ေသာ ေလာကုတၱရာတရားစု။
မွတ္ခ်က္။ ။ ၄-ခုေျမာက္ ေလာကုတၱရာဘံု၊ ၀ါ- နိဗၺာန္တရားကိုပင္ 'စတု ဘုမၼိက'ဟု ေခၚသည္မွတ္ေလ။

စတုမဓုမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ရဟန္းေတာ္မ်ား ေန႔လြဲညစာသံုးေဆာင္ရန္ ဘုရားခြင့္ျပဳေတာ္မူေသာ အခ်ိဳမ်ိဳးေလးပါး၊ အာယု၀ၯုနၿပီး၏။
(၁) ေထာပတ္၊
(၂) ပ်ားရည္၊
(၃) တင္လဲ၊
(၄) ႏွမ္းဆီ၊
၎င္းေလးပါးအမွ်စီ၊ ေန သို႔မဟုတ္ မီးႏွင့္ခ်က္။

စတုမဟာရာဇ္ နတ္မင္းႀကီး ၄-ပါး။ ။ ပဋိသမၻိဒါမဂ္။ ပါ။ ၃၃၂။ ႒။ ဒု-အုပ္။ ၂၁၈။ စတုမဟာရာဇ္နတ္ျပည္၌ ေလးဌာနခြဲ၍အုပ္စိုးေသာ နတ္မင္းႀကီးေလးပါးဟူ၏။
၁၊ အေရွ႕ပိုင္းဌာန၌ ဓတရ႒နတ္မင္းႀကီး၊
၂၊ ေတာင္ပိုင္း ဌာန၌ ၀ိ႐ူဠႇကနတ္မင္းႀကီး၊
၃ အေနာက္ပိုင္းဌာန၌ ၀ိ႐ူပကၡနတ္မင္းႀကီး၊
၄ ေျမာက္ပိုင္းဌာန၌ ကုေ၀ရေခၚ ေ၀ႆ၀ဏ္နတ္မင္းႀကီး။

စတုရဂၤါ၊ ဘြဲ႕နာမာ၊ ၄-ျဖာ အဂၤါသိ။ ။ စတုရဂၤဗလ ဟူေသာ ဘြဲ႕ပံုတံဆိပ္၏ အဂၤါေလးပါးကိုဆိုသည္။
၁ သဒၵါက်မ္းအတတ္၊
၂ ကဗ်ာလကၤာအတတ္၊
၃ အေမးျပႆနာ ဓမၼသတ္က်မ္းစကားအတတ္၊
၄ စစ္ဆင္စစ္ခ်ီ စစ္ထိုးအတတ္။
၎င္းအဂၤါ ၄-ရပ္တို႔၌ ေခါင္ထိပ္အထိတတ္ေျမာက္သူ။

စတုရာရကၡတရား ၄-ပါး။ ။ ရဟန္းရွင္လူတို႔ ညနံနက္ျမဲအျပတ္ ပြားမ်ားအပ္ေသာတရားေလးပါး။
၁ အသုဘ ကမၼ႒ာန္း၊
၂ မရဏာႏုႆတိ၊
၃ ေမတၱာဘာ၀နာ၊
၄ ဗုဒၶါႏုႆတိ။

စတု၀ဂၢဓမၼ ၄-ပါး။ ။ ကာလီဒါသစေသာဆရာႀကီးတို႔ ေရးခဲ့သည့္ ေလာကီမဟာကဗ်ာက်မ္းလာ ေလးပါးေသာတရားစု။
၁ ခ်မ္းသာေၾကာင္းဓမၼ၊
၂ အတတ္ပညာလယ္ယာ ေရႊေငြဥစၥာတို႔ကိုရျခင္းႏွင့္ ရၿပီးကိုေစာင့္ေရွာက္ျခင္း တည္းဟူေသာ အတၱ၊
၃ ကာမဂုဏ္ငါးပါးဟူေသာ ကာမ၊
၄ နိဗၺာန္ဟူေသာ ေမာကၡ။

စတု၀ိသာရဒဥာဏ္ေတာ္ ၄-ပါး။ ။ မူလပဏၰာသ။ ပါ။ ၁၀၃။ ႒။ ပ အုပ္။ ၃၃၈။ စတုေ၀သာရဇၨဥာဏ္ေတာ္၄-ပါးလည္းဟူ၏၊ ဟုတ္မွန္ေၾကာင္းကို ရဲရင့္စြာ အသိေပးေျပာဆို၀န္ခံျခင္း ၄-ပါး။
၁ ဗုဒၶတၱဥာဏ္- ဘုရား အျဖစ္ကိုဟုတ္မွန္စြာသိေသာဥာဏ္၊
၂ အာသ၀ကၡယဥာဏ္- အာသ၀ကုန္ျခင္းကိုသိေသာဥာဏ္၊
၃ အႏၲရာယဥာဏ္-အႏၲရာယ္ရွိသည္ကိုသိေသာဥာဏ္၊
၄ နိယ်ာနိကဥာဏ္- ေလာကသံသရာမွ ထြက္လမ္းကိုသိေသာဥာဏ္။

စႏၵကူးမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။
၁ ရတၱစႏၵန- စႏၵကူးနီ၊
၂ ကာလာႏုသာရီ- စႏၵကူးနက္၊
၃ ဟရိစႏၵန- စႏၵကူးေရႊ၊
၄ ဂႏၶသာရ- စႏၵကူးျဖဴ။

စန္းယွဥ္နကၡတ္ ၁၃-လံုး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ပုဏၰမီနကၡတ္ ၁၃-လံုး)၌ ၾကည့္ပါ။

စပ္တူ စပ္ဖက္ မလုပ္အပ္သူမ်ိဳး ၈-ေယာက္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ အေျဖကို (မတိုင္ပင္အပ္သူ ၈-ေယာက္)၌ ႐ႈပါေလ။

စပါးမ်ိဳး ၇-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို 'ေကာက္မ်ိဳး ၇-ပါး'၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။

စပါးမ်ိဳးအျပား ၁၈၇-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။ အထိကရ မဟာကန္ေတာ္ႀကီးေမာ္ကြန္းမွ၊ ၎င္းသ႐ုပ္မ်ားကို (ေကာက္မ်ိဳး ၁၈၇-ပါး)၌ ျပခဲ့ၿပီ။

စမႀကီး ၄-လံုး။ ။ ၾတင္းေက် န၀င္းေက်ျဖစ္၍ ေလာကေကာင္းက်ိဳးကိုေပးေစတတ္ေသာ
"စ, ဓ, ဗ, ၀"ေခၚ အကၡရာ ၄-လံုး။

စမုန္မ်ိဳး ၅-ပါး။ ။
(၁) စမုန္စပါး၊
(၂) စမုန္ဖြဲ၊
(၃) စမုန္ျဖဴ၊
(၄) စမုန္နီ၊
(၅) စမုန္နက္။

စမုန္မ်ိဳး ၇-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။
(၁) ဇီယာ၊
(၂) စမြတ္၊
(၃) စမုန္စပါး၊
(၄) စမုန္ဖြဲ၊
(၅) စမုန္ျဖဴ၊
(၆) စမုန္နီ၊
(၇) စမုန္နက္။

စရဏတရား ၄-ပါး။ ။ ေလာကီ ေလာကုတ္ အတတ္တို႔၏အေျခခံအေၾကာင္းရင္း အလုပ္တရား ေလးပါး။
(၁) ေလာကီစရဏ- ေလာကီ၀ိဇၨာကို တတ္ေျမာက္ႏိုင္ရန္ ပရိကံျဖစ္၍ မူလအေျခ သင္ၾကားအားထုတ္မႈ ေလ့က်င့္ခန္းဟူသမွ်၊
(၂) ျဗဟၼ စရဏ- ေဗဒင္သံုးပံုတို႔၏ အေျခခံျဖစ္ေသာ ကမၼႆကတဥာဏ္ႏွင့္ငါးပါးသီလတရားစု၊
(၃) ဣသိ စရဏ- ဣသိ၀ိဇၨာေခၚ ေလာကီအဘိညာဥ္ငါးပါး၏ ေရွ႕အဖို႔ က်င့္ႀကံအားထုတ္ စရာ
ဆယ္ပါးသီလ
ဣႁႏိၵယသံ၀ရသီလ
ပရိကမၼစေသာ နိမိတ္ ၃-ပါး၊
စ်ာန္ ၄-ပါး၊
သမာပတ္ ၈-ပါး တရားစု၊
(၄) ဗုဒၶ စရဏ- ဘုရားသခင္၏ အလိုေတာ္က်ျဖစ္ေသာ စရဏတရား ၁၇-ပါး။

စရဏတရား ၉-ပါး။ တစ္နည္း။ ။ အမၺ႒သုတ္၌ စရဏတရားကိုးပါးကို ျမတ္စြာဘုရား ေဟာၾကားေတာ္မူသည္။
၁ သီလသံ၀ရ၊
၂ ဣႁႏိၵယသံ၀ရ၊
၃ ေဘာဇေန မတၱၫုတ၊
၄ သတိသမၸဇည၊
၅ စတုပစၥယသေႏၲာသ၊
၆ ပထမစ်ာန္၊
၇ ဒုတိယစ်ာန္၊
၈ တတိယစ်ာန္၊
၉ စတုတၳစ်ာန္။

စရဏတရား ၁၅-ပါး။ ။ သုတၱနိပါတ္။ ႒။ ပ-အုပ္။ ၂၀၃။ နိဗၺာန္သြားေၾကာင္း ေျခေခ်ာင္းႏွင့္တူေသာ တရားမ်ား ဟူ၏။
၁ သီလသံ၀ရ၊
၂ ဣႁႏၵိေယသု ဂုတၱဒြါရတာ၊
၃ ေဘာဇေန မတၱညဳတ၊
၄ ဇာဂရိယာ ႏုေယာဂ၊
၅ သဒၶါ၊
၆ သတိ၊
၇ ဟိရီ၊
၈ ၾသတၱပၸ၊
၉ ဗာဟုသစၥ၊
၁၀ ၀ီရိယ၊
၁၁ ပညာ၊
၁၂ ပဌမစ်ာန္၊
၁၃ ဒုတိယစ်ာန္၊
၁၄ တတိယစ်ာန္၊
၁၅ စတုတၳစ်ာန္။

စရဏတရား ၁၇-ပါး။ တစ္နည္း။ ။ အထက္ေဖၚျပပါ ၁၅-ပါးသို႔။
၁ သမၸဇည၊
၂ စတုပစၥယ သေႏၲာသ၊
၎င္းႏွစ္ပါးထည့္ေသာ္ စရဏတရား ၁၇-ပါးျဖစ္၏။

စရိယတရား ၃-ပါး။ ။ မဇၩိမပဏၰာသ။ ပါ။ ၁။ ႒။ ၃။ အတၱ ပရ ႏွစ္၀က်ိဳးတြက္ လုပ္ကိုင္အားထုတ္ျခင္း၃-ပါး။
၁ ေလာကတၳ စရိယာ- ကမၻာသား အမ်ားေကာင္းက်ိဳးခ်မ္းသာ ရရွိခံစားႏိုင္ရန္အတြက္ ျဖည့္က်င့္ျပဳစုျခင္း၊
၂ ဥာတတၳစရိယာ- မိမိအမ်ိဳးသားတို႔၏အက်ိဳးငွာ ျဖည့္က်င့္ျပဳစု အားထုတ္ျခင္း၊
၃ ဗုဒၶတၳ စရိယာ- ဘုရားသခင္ျဖစ္ႏိုင္ေလာက္သည္အထိ ဥာဏ္ပညာႀကီးပြားေအာင္ ျပဳက်င့္အားထုတ္ရွာမွီးျခင္း။

စ႐ိုက္ ၆-ပါး။ ။ ၀ိသုဒၶိမဂ္ ပ-အုပ္။ ၁၀၁။ သတၱ၀ါတို႔၏ သႏၲာန္မွာပါရွိေနေသာ သေဘာတရား ၆-ပါး။
(၁) ရာဂစ႐ိုက္- ရာဂေပါမ်ားထူေျပာသူ၊
(၂) ေဒါသစ႐ိုက္- ေဒါသေပါမ်ားထူေျပာသူ၊
(၃) ေမာဟစ႐ိုက္-ေမာဟေပါမ်ားထူေျပာသူ၊
(၄) ၀ိတက္စ႐ိုက္- ေတာင္ေတာင္ဤဤႀကံစည္ျခင္းမ်ားျပားသူ၊
(၅) သဒၶါစ႐ိုက္-သဒၶါတရားေကာင္းသူ၊
(၆) ဗုဒၶိစ႐ိုက္-ဆင္ျခင္ဥာဏ္ပညာ ေကာင္းသူ။

စ ၀ဂ္ ၅-လံုး။ ။
စ ဆ ဇ စ် ည၊
၎င္းအကၡရာငါးလံုးကို တစ္စုတည္း တစ္ဆက္တည္းရြတ္ဆိုရေသာေၾကာင့္ စ ၀ဂ္ေခၚသည္။

စာဂဂုဏ္ ၆-ပါး။ ။ စာဂါႏုႆတိအရ စာဂဂုဏ္ ၆-ပါးကား ေပးကမ္းစြန္႔ႀကဲသူအဖို႔ျဖစ္၏။
၁ ၀ိဂတ မလ မေစၦရ- မေစၦရမွကင္းစင္ျခင္းဂုဏ္၊
၂ စာဂ- ေပးလွဴစြန္႔ႀကဲႏိုင္မႈဂုဏ္၊
၃ ပယတ ပါဏီ- စင္ၾကယ္ေသာ လက္ရွိျခင္းဂုဏ္၊
၄ ယာစက ေယာဂ- အလွဴခံတို႔ႏွင့္ယွဥ္ျခင္းဂုဏ္၊
၅ သံ၀ိဘာဂရတ- ေ၀ဖန္ျခင္း၌ ေမြ႕ေလ်ာ္မႈဂုဏ္၊
၆ ေ၀ါသဂၢ ရတ- စြန္႔ႀကဲျခင္း၌ ေမြ႕ေလ်ာ္မႈဂုဏ္။

စာဂီ ၅-ျဖာ၊ ေလာင္းျမတ္စြာ၊ က်င့္ရာအဘယ္နည္း။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကား 'စြန္႔ျခင္းႀကီး ၅-ပါး'ႏွင့္ တူ၏၊ စြန္႔ျခင္းႀကီး ၅-ပါးကိုပင္ 'စာဂီ ၅-ျဖာ၊ စာဂ ၅-ပါး'စသည္ျဖင့္ ေခၚဆိုၾကကုန္၏။

စာတတ္ေၾကာင္းရာ၊ အင္ ၈-ျဖာ၊ လိုက္နာစြဲမွတ္သိ။ ။ သု စိ ပု ဘာ၊ ၀ိ လိ သိ ဓါ ဟူေသာ စာတတ္ျခင္း၏ အေျခခံအဂၤါရပ္ရွစ္ပါးကိုဆိုသည္။
(၁) သု, သုေဏယ်- ၾကားနာရာ၏၊
(၂) စိ, စိေႏၲယ်- ႀကံစည္ရာ၏၊
(၃) ပု, ပုေစၦယ်- ေမးျမန္းစံုစမ္းရာ၏၊
(၄) ဘာ, ဘာေသယ် ေျပာဆိုရာ၏၊
(၅) ၀ိ, ၀ိစာေရယ်- ဆင္ျခင္ႏႈိင္းဆရာ၏၊
(၆) လိ, လိေခယ်- ေရးသားရာ၏၊
(၇) သိ, သိေကၡယ် -သင္ၾကားေလ့က်င့္ရာ၏၊
(၈) ဓါ, ဓါေရယ်- ႏႈတ္တက္ အာဂံုေဆာင္ရာ၏။

စာေပေရးရာ၊ နည္း ၅-ျဖာ၊ ျမန္မာယဥ္ေက်းမႈ။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ျမန္မာ့စာေပ ေရးသားေလ၊ ၅-ေထြနိသွ်ည္း) ဟူေသာပုစၦာ၌ ႐ႈေလ။

စာေပရြတ္ဖတ္၊ နည္း ၁၀-ရပ္၊ က်မ္းျမတ္မည္သို႔မိန္႔သနည္း။ ။ သဒၵါက်မ္းတို႔၌ 'ဗ်ဥၨနဗုဒၶိ ၁၀-ပါး'ကို စာေပရြတ္ဖတ္ပံုနည္းဥပေဒအရ မိန္႔ဆိုၾက၏၊ ကမၼ၀ါစာရြတ္ဖတ္ရာ၌လည္း ထိုဆယ္ပါးကို ၀ိနည္းဥပေဒက ညႊန္ၾကားထားသည္။

စာေပ၀င္ေက်ာ္၊ ဆရာေတာ္၊ ၄-ေဖၚျမန္တိုင္းရပ္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ေက်ာ္ေလးပါးေခၚ၊ ဆရာေတာ္)ဟူေသာ သုေတသနရပ္၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။

စာရမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ သေႏၶတည္ေနေသာမိန္းမတို႔ လိုက္နာရေသာ အက်င့္ ၃-ပါး။
(၁) တိတၱက- ခါးေသာ အစာအာဟာရမွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း၊
(၂) ကသာ၀- ဖန္ေသာအစာအာဟာရမွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း၊
(၃) ကဋဳက- စပ္ပူေသာအစာအာဟာရမွေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း။

စာေရးေတာ္ႀကီး အဂၤါ ၆-ပါး။ ။ လႊတ္သံုး သံ႐ံုးစာေရးေတာ္ႀကီးတို႔၏ အဂၤါ ၆-ပါး၊ ရာဇေသ၀ကက်မ္း။
(၁) သကႎ ဥတၳဂၢဟံ- တစ္ႀကိမ္ဆိုလွ်င္ မင္း၏အလိုကိုသိတတ္ျခင္း၊
(၂) သီဃ ေလခကံ- လ်င္ျမန္ေသာ လက္ေရးလည္းရွိျခင္း၊
(၃) သု ေလခကံ- လက္ေရးလည္းလွပပီသျခင္း၊
(၄) ေမဓါ၀ႎ- ထိုးထြင္းÓဏ္လည္းရွိျခင္း၊
(၅) ၀ါက်ပဋဳကံ- စကားသြားစာပိုဒ္လည္း ေကာင္းမြန္ေျပျပစ္ျခင္း၊
(၆) ဒကၡံ- အရာဌာနအားေလ်ာ္စြာ လိမၼာပါးလ်င္ျခင္း၊
ဧတံ ဤသို႔ဆိုျငား ေျခာက္ပါးအဂၤါႏွင့္ျပည့္စံုသူကို၊
ေလခေက- စာေရးေတာ္ႀကီးေနရာ၌၊
ဌာေပ- ထားရာခန္႔ရာ၏။

စာလံုး၅-မ်ိဳး၊ ေရွး႐ိုးစဥ္လာ၊ ေဖၚျပပါ။ ။ ဤျမန္မာစာလံုး ေရွးထံုးေရးပံုငါးပါးကား "မုဒၵါလိပိ သိပၸလိပိ၊ လိပိေလခန သမၻ၀ါ၊ ဂု႑ိကာဃုဏသမၻဴတာ၊ လိပိေယာ ပဥၥဓါယိေမ။"ဟူေသာ သကၠတက်မ္းမွ နည္းယူကူးေျပာင္းလာ၏။
(၁) တံဆိပ္႐ိုက္စာလံုး- မုဒၵါလိပိမ်ိဳး၊
(၂) ပန္းခ်ီေရးစာလံုး- သိပၸလိပိမ်ိဳး၊
(၃) ကညစ္ေရးစာလံုး- လိခါ လိပိမ်ိဳး၊
(၄) ျခစားရာ၌ ထင္ေနေသာစာလံုး- ဃုဏ လိပိမ်ိဳး၊
(၅) မင္ေရးစာလံုး- ဂု႑ိကာလိပိမ်ိဳး။

စာသင္နည္းမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ၎သ႐ုပ္ကို (ပရိယတၱိမ်ိဳး ၃-ပါး)ဟူေသာ သုေတသနပုဒ္မွာၾကည့္ပါေလ၊ ပါရာဇိကဏ္ အ႒ကထာ။

စားေတာ္ကဲအဂၤါ ၅-ပါး။ ။ စဖိုသည္ေခၚ ထမင္းခ်က္သမား၏ ဂုဏ္အဂၤါငါးပါး၊ ရာဇနီတိ၌ဆို၏။
(၁) စဖိုသည္၏ မ်ိဳး႐ိုးစဥ္ဆက္ျဖစ္ျခင္း၊
(၂) ဟင္းလ်ာခ်က္နည္းမ်ိဳးစံု က်မ္းစာတို႔ကိုေလ့လာတတ္ေျမာက္ရျခင္း၊
(၃) ၿမိန္ယွက္ ဖြယ္ရာ ဖုတ္ကင္ခ်က္ျပဳတ္ ေၾကာ္ေလွာ္တတ္ရျခင္း၊
(၄) ခ်က္ျပဳတ္ေရး၌ မ်က္ႏွာလႊဲကာ လူတကာကိုမေစခိုင္းရျခင္း၊
(၅) ခ်က္ျပဳတ္ေရး၌ စိတ္ကူးÓဏ္ ႀကံစည္ေ၀ဖန္မႈရွိရျခင္း။

စိတ္ ၈၉-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (စိတ္တစ္ခု ယုတ္ ၉၀)၌ ႐ႈပါ။

စိတ္၏တည္ရာ ၀တၳဳမွာ၊ ၆-ျဖာအဘယ္နည္း။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (၀တၳဳ႐ုပ္ ၆-ပါး)ဟူေသာ ပုစၦာ၌ ႐ႈပါ။

စိတ္အႀကံသိႏိုင္ျခင္းမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ သူတစ္ပါး၏စိတ္အႀကံကိုသိႏိုင္ပံု။ သုတ္ပါေထယ်။ ပါ။ ၅၈။ ႒။ ၇၀-၌ ႐ႈပါ။

စိတ္တစ္ခု ယုတ္ (၉၀)။ ။ ဓမၼသဂၤဏီ အ႒ကထာ ၃၁၈ႏွင့္ ၀ိသုဒၶိမဂ္ ဒုအုပ္။ ၈၂ တို႔၌ အက်ယ္႐ႈ။ ကပၸါသူ ကပၸါသား သတၱ၀ါရွိသမွ်တို႔၏သႏၲာန္၌ ဆိုင္ရာဆိုင္ရာျဖစ္ေသာ စိတ္အစုကို တစ္ခုမက်န္အက်ဥ္းအားျဖင့္ ေရတြက္ေသာ္ ၈၉-ပါး၊ ၉၀-ျပည့္ဖို႔ရာတစ္ခုယုတ္ေန၍ (တစ္ခုယုတ္ ၉၀)ဟု ေခၚဆိုရေလသည္။
(၁) ကာမစိတ္ ၅၄-ပါး၊
(၂) ႐ူပစိတ္ ၁၅-ပါး၊
(၃) အ႐ူပစိတ္ ၁၂-ပါး၊
(၄) ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈-ပါး။

စိတၱဇ႐ုပ္ ၁၅-ပါး။ ။ စိတ္ေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ ႐ုပ္ ၁၅-ပါးကိုေခၚဆိုသည္။
(၁) ကာယ၀ိညတ္႐ုပ္၊
(၂) ၀စီ၀ိညတ္႐ုပ္၊
(၃) သဒၵ႐ုပ္၊
(၄) လဟုတာ႐ုပ္၊
(၅) မုဒုတာ႐ုပ္၊
(၆) ကမၼညတာ႐ုပ္၊
(၇) ပထ၀ီ႐ုပ္၊
(၈) ေတေဇာ႐ုပ္၊
(၉) အာေပါ႐ုပ္၊
(၁၀) ၀ါေယာ႐ုပ္၊
(၁၁) ၀ဏၰ႐ုပ္၊
(၁၂) ဂႏၶ႐ုပ္၊
(၁၃) ရသ႐ုပ္၊
(၁၄) ၾသဇာ႐ုပ္၊
(၁၅) အာကာသဓါတ္ေခၚ ပရိေစၦဒ႐ုပ္။

စိတ္ဓါတ္အားနည္းျခင္း အေၾကာင္းတရား ၂၅-ပါး။ ။ ေကာင္းမႈေကာင္းရာတို႔ဘက္၌ စိတ္အားေလ်ာ့မႈမ်ား၂၅ပါး။ ၁ ေကာဓ- အမ်က္ထြက္ျခင္း၊
၂ ဥပနာဟ- ရန္ၿငိဳးဖြဲ႕ျခင္း၊
၃ မကၡ- ေက်းဇူးမဲ့ျပဳျခင္း၊
၄ ပလာသ-တုၿပိဳင္ျခင္း၊
၅ ဣႆာ- ျငဴစူျခင္း၊
၆ မစၦရိယ- ၀န္တိုျခင္း၊
၇ မာယာ- လွည့္ပတ္ျခင္း၊
၈ သာေထယ်-စဥ္းလဲျခင္း၊
၉ ထမၻ- မိုက္မဲခိုင္ခံ့ျခင္း၊
၁၀ သာရမၻ- သူ႔သီလကိုဖ်က္ဆီးျခင္း၊
၁၁ မာန- စိတ္ႀကီး၀င္ျခင္း၊
၁၂ အတိမာန-အလြန္အမင္းစိတ္ႀကီး၀င္ျခင္း၊
၁၃ မဒ-မာန္ျဖင့္ယစ္ျခင္း၊
၁၄ ပမာဒ- ေမ့ေလ်ာ့ျခင္း၊
၁၅ ထိန- စိတ္၏ေလ်ာ့က်ျခင္း၊
၁၆ မိဒၶ- ငိုက္ျမည္းျခင္း၊
၁၇ အာလသွ်- ပ်င္းရိျခင္း၊
၁၈ ပါပမိတၱတာ-ခင္ပြန္းယုတ္ႏွင့္ေပါင္းေဖၚျခင္း၊
၁၉ ႐ူပ- အဆင္း၌တပ္မက္လြန္းျခင္း၊
၂၀ သဒၵ- အသံ၌ တပ္မက္လြန္းျခင္း၊
၂၁ ဂႏၶ- အနံ႔၌ တပ္မက္လြန္းျခင္း၊
၂၂ ရသ- အရသာ၌ တပ္မက္လြန္းျခင္း၊
၂၃ ေဖာ႒ဗၺ- အေတြ႕၌ တပ္မက္လြန္းျခင္း၊
၂၄ ခုဒၵပိပါသ- ဆာေလာင္မြတ္သိပ္ျခင္း၊
၂၅ အရတိ- တရား၌ မေမြ႕ေလ်ာ္ျခင္း။

စိႏၲာအျပား၊ မ်ိဳး ၃-ပါး၊ မိန္႔ၾကားက်မ္းဋီကာ။ ။ မဏိသာရ မဥၨဴသာဋီကာ၌ ေအာက္ပါအတိုင္း ႀကံသိမႈတို႔ကို ဆိုသည္၏။
၁ ဦဟနစိႏၲာ- ၀ိတက္သေဘာမွ်သာျဖစ္၍ ျဖဴနီညိဳျပာေလာက္ကိုသာသိႏိုင္လ်က္ မူရင္းသေဘာ လကၡဏာကိုကား ထိုးထြင္း၍မႀကံႏိုင္ မသိႏိုင္မႈ၊
၂ ၀ိဇာနန စိႏၲာ- ၀ိညာဏ္ သေဘာမွ်သာျဖစ္၍ မူရင္းသေဘာလကၡဏာသို႔ေရာက္ေအာင္ ႀကံစည္ထိုးထြင္းကာသိႏိုင္လ်က္ ၀ိပႆနာ မဂ္ဖိုလ္ေရာက္ေအာင္ကား မစြမ္းႏိုင္မႈ၊
၃ ပဇာနန စိႏၲာ- ပညာသေဘာျဖစ္၍ ကိစၥအားလံုးကို သိမ္းက်ံဳးကာ ထိုးထြင္းသိႏိုင္မႈ။

စိန္မ်ိဳး ၄-ျဖာ၊ ရတနာ၊ မိန္႔မွာမဏိသွ်တ္။ ။ မဏိသွ်ၾတက်မ္းလာ ၀ဇိရစိန္ရတနာမ်ိဳး ေလးပါး။
၁ ခတၳိယ-ၿပိဳးၿပိဳးပ်က္ပ်က္ထြက္ေသာ အေရာင္ရွိ၏။
၂ က႑ိ- ျဖဴေဖြးေဖြး၌ သက္တင္ေရးထင္လုလုအရိပ္ထြက္သည္။
၃ ကိႆရာ- ၀ါ ညိဳ နီေရာင္သန္းေနသည္။
၄ ျဗဟၼဏ- အတြင္း၌အျဖဴထုတ္ခ်င္းထြင္းလ်က္ အျပင္ဘက္က သက္တင္ေရးျပာႏုေရာင္သန္းေနသည္။

စိန္မ်ိဳး ၇-ပါး၊ လုပ္ရတ္မ်ား၊ ခြဲျခားစိတ္ျဖာသိ။ ။ ၀ိဇၨာဓရ ဓါတုသာရက်မ္းမွယူသည္။
၁ အႆဒႏၲ ေသာမလ- ျမင္းသြားစိန္၊ ၀ါ နီ ျဖဴအဆင္းရွိ၏။
၂ ေသာမလ သုကၠ- စိန္ျဖဴ ဒိုးဆန္၊ ဂံုညင္းဆန္ကဲ့သို႔ ရွိ၏။
၃ ေသာမလ သုကၠ ဂဇ- စိန္ျဖဴ ဆင္ဦးေႏွာက္၊ ျဖဴေသာစရံရွိ၏။
၄ ေသာမလ ရတၱ သု၀- စိန္နီ၊ ေက်းႏႈတ္သီး၊ ရဲရဲနီေသာအဆင္းရွိ၏။
၅ ပၾတဇ ကာလ- စိန္နက္ မွန္ေရာင္၊ နက္ေမွာင္၏။
၆ သီဟ မတၳလုဂၤ ပၾတဇ- ျခေသၤ့ဦးေႏွာက္စိန္၊ ျဖဴျဖဴမွန္ေရာင္ရွိ၏။
၇ ဗ်ဂၣ မတၳလုဂၤ ပၾတဇ- က်ားဦးေႏွာက္စိန္၊ ျဖဴျဖဴ၀ါ၀ါမွန္ေရာင္ရွိ၏။
ထို ၇-ပါးတို႔တြင္ ထြက္ရပ္လမ္းဆရာတို႔အတြက္ ပၾတဇကာလေခၚ စိန္နက္သည္တန္ခိုးအရွိဆံုးဟု အထူးခ်ီးမြမ္းထုတ္ဆိုထား၏။

စီးပြားဥစၥာ ဆုတ္ယုတ္ပ်က္စီးေၾကာင္းတရား ၆-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (စည္းစိမ္ဥစၥာပ်က္စီးေၾကာင္းတရား ၆-ပါး)ဟူေသာ ျပႆနာ၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။

စုတ္မ်ိဳး ၉-ပါး။ ။ ေဗဒင္က်မ္းအခ်ိဳ႕၌ ေအာက္ပါအတိုင္း ခြဲ၍ျပၾက၏။
၁ ပထနီ၊
၂ သုဘ၊
၃ လာဘ၊
စုတ္ႀကီး ၃-အိမ္၊
၄ ဓႏု၊
၅ ကဋဳမၺ၊
၆ သဟဇ၊ စုတ္လာဘ္ ၃ အိမ္၊
၇ ဗႏၶဳ၊
၈ ပုတၱ၊
၉ ကမၼ၊ စုတ္ကေလး ၃ အိမ္။

စုဒိတကက်င့္၀တ္ ၂-ပါး။ ။ အာပတ္ျဖင့္ အစြပ္စြဲခံရသူ စုဒိတကပုဂိၢဳလ္တို႔ လိုက္နာက်င့္သံုးရမည့္က်င့္၀တ္ ၂-ပါး။ ၁ သစၥံ ဘေဏ- မွန္ေသာစကားကိုသာ ေျပာဆိုရျခင္း၊
၂ အ ကုေပၸယ်- အမ်က္ေဒါသမထြက္ရျခင္း။

စုန္းမ်ိဳး ၇-ပါး၊ တစ္နည္း ၇၈-ပါး။ ။ ဤ၌ ေလာကီဟူးရားမႏၲန္က်မ္းတို႔တြင္ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိၾကရာ သင့္ေလ်ာ္ရာကိုသာ ေဖၚျပလိုက္သည္။
(၁) ေျခစုန္း၊ ၎င္းကားသစ္သီးသစ္ပြင့္ကိုစားသည္။ ေျခကိုေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေျခရာကိုေသာ္လည္းေကာင္းကိုယ္တိုင္ကိုင္ရမွ ဖမ္းစားႏိုင္သည္။ ၎င္းကို 'ရြာသူ'ဟု သမုတ္သည္။
(၂) ေခါင္းစုန္း၊ ၎င္းကား သစ္သီးမွည့္အခ်ိဳအခ်ဥ္ကိုစားသည္။ အရိပ္ကိုေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေျခရာကိုေသာ္လည္းေကာင္း ကိုယ္တိုင္ထိရမွဖမ္းစားႏိုင္သည္။ ၎င္းကို 'နဖားထပ္'ဟု သမုတ္သည္။
(၃) ကိုယ္စုန္း၊ ၎င္းကား မစင္ေခ်းေျခာက္ကိုစားသည္။ ေျခရာကိုေသာ္လည္းေကာင္း၊ အရိပ္ကိုေသာ္လည္းေကာင္း၊ကိုယ္ကိုေသာ္လည္းေကာင္း ကိုယ္တိုင္ထိရမွဖမ္းစားႏိုင္သည္။ ၎င္းကို 'ဆင္ကြပ္'ဟု သမုတ္သည္။
(၄) ေမာက္လံုးစုန္း၊ ၎င္းကား အေသြး၊ အသား၊ အေရကိုစားသည္။ ကိုယ္တိုင္ ျမင္ရ ထိရ နမ္း႐ႈပ္ရမွဖမ္းစားႏိုင္သည္။ ၎င္းကို 'စုန္း'ဟု သမုတ္သည္။
(၅) ေမာက္ျပားစုန္း၊ ၎င္းကား အအူ အသည္း အျမစ္တို႔ကိုစားသည္။ ကိုယ္တိုင္ ျမင္ရ ထိရ နမ္း႐ႈပ္ရမွ ဖမ္းစားႏိုင္သည္။ ၎င္းကို 'ရြာသမီး'ဟု သမုတ္သည္။
(၆) အိန္႔တလိမ့္စုန္း၊ ၎င္းကား အေၾကာ္ အေလွာ္ အစိမ့္ အအိမ့္တို႔ကိုစားသည္။ အမည္နာမကိုသိမွ မိမိလက္ေအာက္ရွိ ၃၇-မင္းနတ္တို႔ကို ေစပါး ခိုင္းခန္႔ ဖမ္းစားႏိုင္သည္။ ၎င္းကို 'ေဇာ္ဂနီ'ဟု သမုတ္သည္။
(၇) ကေ၀ေျမာက္စုန္း၊ ၎င္းကား လူေသြး လူသား လူ႐ိုးတို႔ကိုစားသည္။ အမည္နာမကိုသိက မိမိလက္ေအာက္ရွိ နတ္တို႔ကို ေစပါးခိုင္းခန္႔ဖမ္းစားႏိုင္သည္။ ၎င္းကို 'ကေ၀'ဟု သမုတ္သည္။
မွတ္ခ်က္။ ။
ေျခစုန္း ေခါင္းစုန္း ကိုယ္စုန္း ၎င္းသံုးေယာက္တို႔ကား ေသေအာင္မဖမ္းစား၊ မႀကံစည္ႏိုင္ၾကကုန္။
ေမာက္လံုး၊ ေမာက္ျပား၊ အိန့္တလိမ့္၊ ကေ၀ေျမာက္ ၎င္းေလးေယာက္ေသာစုန္းတို႔ကား သူ႔ကိုေသေအာင္ ဖမ္းစားႀကံစည္ႏိုင္ေသာ တန္ခိုးသတၱိရွိၾကကုန္၏။
ထိုမွတပါး- အျခားစုန္းအမ်ိဳး ၆၆-ပါး၊
ဗူးသြင္းစုန္းမ်ိဳး ၇-ပါး၊
ကာကနီ ေဇာ္ဂနီစုန္းမ်ိဳး ၅-ပါး၊
ေပါင္း ၇၈-ပါးေသာ အေၾကာင္းအရာအက်ယ္ကို "ေလာကီ အဂၤုတၱိဳရ္ က်မ္းရင္းႀကီး"မွာ ႐ႈပါကုန္။

ေစတနာ ၃-တန္။ ။ သုတ္သီလကၡန္။ ပါ။ ၁၃၁။ ႒၊ ၂၆၇-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ အလုပ္တစ္ခု၌ ေစ့ေဆာ္ျခင္းသေဘာတရားမ်ိဳးသံုးပါး။
၁ ပုဗၺေစတနာ- မျပဳလုပ္မီေရွးအဖို႔၌ျဖစ္ေသာ ေစတနာ၊
၂ မုဥၥ ေစတနာ-ျပဳဆဲအခါ၌ ျဖစ္ေသာေစတနာ၊
၃ ပရ ေစတနာ- ျပဳၿပီးေနာက္အခါ၌ အာ႐ံုျပဳ၍ ျဖစ္ေပၚေသာေစတနာ။

ေစတသိက္ ၅၂-ပါး။ ။
အမွန္တရားကို ထိုးထြင္းထြန္းလင္း၍ သိျမင္ေအာင္ျပ ေပးျခင္းလကၡဏာရွိေသာ 'အေမာဟ' ေခၚ ပညိေႁႏၵ ေစတသိက္ ၁-ပါး၊ သဗၺစိတၱသာဓါရဏ ေစတသိက္ ၇-ပါး၊
ပကိဏၰက ေစတသိက္ ၆-ပါး၊
ေသာဘဏသာဓါရဏ ေစတသိက္ ၁၉-ပါး၊
၀ိရတီေစတသိက္ ၃-ပါး၊
အပၸမညာ ေစတသိက္ ၂-ပါး၊
အကုသိုလ္ေစတသိက္ ၁၄-ပါး၊
ေပါင္း ၅၂-ပါးျဖစ္၏။ ၎င္းသ႐ုပ္အဓိပၸါယ္မ်ားကို ဆိုင္ရာအမည္တို႔၌ ျပသြားမည္။

ေစတီတည္ထား၊ ကိုးကြယ္ျငား၊ ၄-ပါးပုဂိၢဳလ္အပ္။ ။ ေဖၚျပပါ ေလးပါးေသာပုဂိၢဳလ္တို႔ကို ေစတီတည္ထားကိုးကြယ္ထိုက္ေၾကာင္းႏွင့္ မဟာပရိနိဗၺာနသုတ္ အ႒ကထာ၌ လာရွိ၏။
၁ ပူေဇာ္အထူးကိုခံေတာ္မူထိုက္ေသာဘုရားရွင္၊
၂ ဘုရားငယ္ေခၚ ပေစၥကဗုဒၶါအရွင္မ်ား၊
၃ သီလ၀ႏၲျဖစ္ေသာ ျမတ္စြာဘုရား၏ တပည့္သားမ်ား၊
၄ စၾကာရတနာ ၇-ပါးႏွင့္ျပည့္စံုေသာ စၾကာမင္း။

ေစတီေတာ္ကိုး၊ ျမတ္ပုထိုး၊ ၂-မ်ိဳးခြဲျခားသိ။ ။ ေစတီႏွင့္ပုထိုးကို ခြဲျခားသိေစရန္ဆိုသည္။
၁ ေစတီေတာ္-မုခ္ေပါက္ လိုဏ္ဂူမပါေသာေစတီမ်ိဳး၊ ပံု- ေရႊတိဂံု၊ ေရႊစည္းခံု၊ ေရႊဆံေတာ္တို႔လို၊
၂ ပုထိုးေတာ္မုခ္ေပါက္ လိုဏ္ဂူပါေသာ ေစတီမ်ိဳး၊ ပံု- သဗၺညဳ၊ အာနႏၵာ၊ ေကာ္ေတာ့ပလ’င္တို႔လို။

ေစတီထိပ္ဖ်ား၊ ငွက္ျမတ္နား၊ တင္ထား ငွက္ ၄-မ်ိဳး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ငွက္ျမတ္နားတြင္၊ ထံုးတမ္း၀င္၊ ၄-အင္ငွက္မ်ိဳး အဘယ္နည္း)ဟူေသာ ျပႆနာ၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။

ေစတီထိုက္စြာ၊ ပုဂၢလာ၊ ၂-ျဖာ ခြဲျခားသိ။ ။ ဒုကဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၇၆။ ႒၊ ၅၁။ ေသၿပီးေနာက္၌ က်န္ရစ္ေသာ အေလာင္းဓါတ္႐ုပ္ကို ေစတီတည္ထိုက္သူမ်ိဳး ၂-ပါး။
(၁) သမၼာသမၺဳဒၶ- ျမတ္စြာဘုရားသခင္၏ အေလာင္းေတာ္ ႐ုပ္ကလာပ္။
(၂) ရာဇ စကၠ၀တၱီ- စၾကာမင္း၏ အေလာင္းေတာ္႐ုပ္ကလာပ္။

ေစတီထုိက္ေသာ ပုဂိၢဳလ္ျမတ္ ၄-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။ ၎င္းတို႔၏ သရီရဓါတ္မ်ားကို ေစတီတည္ထားကိုးကြယ္ျခင္းမ်ားျပဳ၍ သုခခ်မ္းသာရရွိႏိုင္သည္ဟူ၏၊ သုတ္မဟာ၀ါ။ ပါ။ ၁၁၇၊ အဂၤုတၱရ။ ပါ။ ပ-အုပ္။၇၆။ ၅၆၇။ ၎င္း။ ႒။ ဒု။ ၅၁။ တို႔၌ အက်ယ္႐ႈပါ။
၁- သမၼာသမၺဳဒၶ၊
၂ ပေစၥကဗုဒၶါ၊
၃ ရဟႏၲာ၊
၄ စၾကာ၀ေတးမင္း။

ေစတီ ၃-ပါး ထူးအျပား။ ။ ခုဒၵကပါဌ။ ပါ။ ၁၀။ ႒။ ၁၈၈ ၌အက်ယ္႐ႈ။ ႐ိုေသေလးစားအပ္ေသာ အရာ၀တၳဳမ်ား။
၁ သာရီရိကေစတီ- ျမတ္စြာဘုရား၏ ကိုယ္ေတာ္ျဒပ္မွ ျဖစ္သမွ်ဓါတ္ေတာ္တို႔ကိုေခၚသည္၊ "သရီရေစတီ" လည္းဟူ၊
၂ ပရိေဘာဂေစတီ ေဗာဓိပင္ႏွင့္တကြ ျမတ္စြာဘုရား၏ အသံုးအေဆာင္ေတာ္ ပရိကၡရာစသည္ကို ေခၚသည္၊
၃ ဥဒၵိႆေစတီ မ်က္ကြယ္ကမွန္းဆရည္ရြယ္အပ္ေသာ ၃၂-ပါးေသာ လကၡဏာေတာ္ႀကီး, ၈၀-ေသာလကၡဏာေတာ္ငယ္, ေရာင္ျခည္ေတာ္ ၆-သြယ္ႏွင့္ တင့္တယ္စမၸါယ္ေတာ္မူေသာ ျမတ္စြာဘုရား၏ ႐ူပါ႐ံု "အဆင္းေတာ္"သို႔မဟုတ္ "ဗုဒၶပဋိမာ ဥဒၵိႆက ေစတီယံ"ဟူေသာ ခုဒၵကပါဌ အ႒ကထာအရ "႐ုပ္ပြားဆင္တုေတာ္, ေကာင္းျမတ္သာယာေသာအသံေတာ္ အနႏၲဂုဏ္ေတာ္"တို႔ကို ေခၚသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ ဤသံုးပါးကား ေတရသနိပါတ္ ကာလိဂၤေဗာဓိဇာတ္လာ အနာထပိဏ္ ေသေ႒း ေတာင္းပန္၍ ရွင္အာနႏၵာ ေလွ်ာက္ထားသျဖင့္ သာ၀တိၳၿပည္မွာ ဘုရား ခြင့္ၿပဳေတာ္မူေသာ ေစတီတို႕တည္း။ အခ်ိဳ႕ကား "ဓမၼေစတီ"ထည့္၍ ေစတီေလးပါးဟု ေရတြက္ၾကေလသည္။၊ (ပဋိစၥ သမုပၸါဒါဒိ လိခိတ ေပါတၳေက နိဓဟိတြာ ကတံ ပန ဓမၼေစတီယံနာမ) ပဋိစၥသမုပၸါဒ္စေသာ တရားေဒသနာတို႔ကို ေရးအပ္ေသာ ေပ, ေရႊျပား, ေငြျပား, စသည္မ်ားကို သိုမွီးဌာပနာ၍ျပဳအပ္ေသာ
ေစတီသည္ 'ဓမၼေစတီ'မည္၏ ဟူ၍ သာရတၳဒီပနီဋီကာဆရာ မိန္႔ေတာ္မူသည္။

ေစတီပါဒ ၃ ဌာန။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (စက္ေတာ္ရာ ၃-ဆူ)၌ ႐ႈပါ။

ေစတီပုထိုး တန္ခိုးျပျခင္းမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ မိလိႏၵပဥႇာ ပါဠိေတာ္။ ၂၉၇။ ေစတိယပါဋီဟာရိယ ပဥႇာခန္း။
(၁) ဘုရား ပေစၥကဗုဒၶါ ရဟႏၲာတို႔ အသက္ရွိစဥ္ကာလက ငါ၏အ႐ိုးဓါတ္ေတာ္စသည္မွ တန္ခိုးျပေစသတည္း ဟု အဓိ႒ာန္ခဲ့ျခင္းမ်ိဳး။
(၂) ထိုေစတီေတာ္တို႔၌ သဒၶါၾကည္ညိဳမႈလြန္ကဲေသာ အမ်ိဳးေကာင္းသားသမီးတို႔က ပူေဇာ္ဖြယ္အမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔ျဖင့္ ပူေဇာ္ပသ၍ တန္ခိုးျပေတာ္မူပါဟု အဓိ႒ာန္ေသာေၾကာင့္ ျပျခင္းမ်ိဳး။
(၃) သာသနာေတာ္ စည္ပင္ထြန္းကားေရးအတြက္ နတ္မ်ားကအဓိ႒ာန္ေသာေၾကာင့္ျပျခင္းမ်ိဳး ဟူ၏။

ေစတာ ၀ိနိဗႏၶတရား ၅-ပါး။ ။ သုတ္ပါေထယ်။ ပါ။ ၁၉၈။ ႒။ ၂၁၄။ စိတ္ကို ဘာ၀နာအလုပ္သို႔မေရာက္ေအာင္ ဖြဲ႕ေႏွာင္ေသာတရားငါးပါး။
၁ ပစၥည္းေလးပါး၌သာယာေသာ တဏွာ၊
၂ မိမိကိုယ္ခႏၶာ၌သာယာေသာ တဏွာ၊
၃ စားမႈအိပ္မႈ၌အေလးဂ႐ုျပဳေသာ တဏွာ၊
၄ ကိုယ္ရည္ အဆင္းအေသြးလွပေရး၌ တက္မက္ေသာတဏွာ၊
၅ မိမိ၏ရဟန္းသီလျဖည့္က်င့္မႈသည္ ယခုဘ၀၌နိဗၺာန္ရရန္မဟုတ္ အစားေခ်ာင္ ကုသိုလ္ရ လူနတ္ဘ၀ရ႐ံုမွ်ဟု စိတ္ထားျခင္း။

ေစာင္းေကာက္တီး႐ိုး၊ ၁၄ ႀကိဳး၊ အမ်ိဳးအမည္သိ။ ။ ေစာင္းေကာက္ႀကိဳးတပ္ရာ၌ ေရွးက ၃ႀကိဳး၊ ၇ ႀကိဳး၊ ၁၃ ႀကိဳးတပ္ခဲ့ၾကရာ၊ ယခုမွာ ၁၄ ႀကိဳးထိရွိေနေၾကာင္းႏွင့္ သိရ၏၊ ထိုေစာင္းႀကိဳးတို႔တြင္ ေအာက္ဆံုးႀကိဳးက စ၍ အထက္သို႔ေရတြက္ေခၚပံုအမည္မ်ားကား။
၁ သံဖ်ားႀကိဳး၊
၂ သံခ်ပ္ႀကိဳး၊
၃ တ်ာႀကိဳး၊
၄ ေတ်ႀကိဳး၊
၅ ေတ်ာႀကိဳး၊
၆ သံုးပင္ဒံုးလက္ၫိႈး၊
၇ ဒံုးႏွစ္ပင္လက္ၫႈိး၊
၈ ဒံုးလက္ၫႈိး၊
၉ ငါးပင္ဒံုးႀကိဳး၊
၁၀ ေလးပင္ ဒံုးႀကိဳး၊
၁၁ သံုးပင္ဒံုးႀကိဳး၊
၁၂ ႏွစ္ပင္ဒံုးႀကိဳး၊
၁၃ အထက္ဒံုးႀကိဳး၊
၁၄ ပုလဲႀကိဳး။

ေစာင္းသံအျပား ၇ ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (အသံ ၇-ပါး)၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။

ေစာဒကက်င့္၀တ္ ၅ ပါး။ ။ ၀ိနည္းအရ တရားလိုေခၚ ေစာဒကပုဂိၢဳလ္တို႔လိုက္နာရန္ က်င့္၀တ္ ၅-ပါး။
၁ ကာေလန- သင့္ေလ်ာ္ေသာကာလ၌သာ ေျပာဆိုရျခင္း၊
၂ ဘူေတန- ဟုတ္မွန္ေသာစကားျဖင့္သာ ေျပာဆိုရျခင္း၊
၃ သေဏွန- ႏူးညံ့သိမ္ေမြ႕ေသာစကားျဖင့္သာ ေျပာဆိုရျခင္း၊
၄ အတၳသံဟိတ- အက်ိဳးႏွင့္ စပ္ေသာစကားျဖင့္သာ ေျပာဆိုရျခင္း၊
၅ ေမတၱာစိတၱ- ေမတၱာစိတ္ျဖင့္သာ ေျပာဆိုစြပ္စြဲရျခင္း။

ေစာဒနာျခင္း နည္း ၃-ပါး။ ။ အာပတ္ျဖင့္စြဲခ်က္တင္ျခင္း ၃-ပါး။ ပါရာဇိကအ႒ကထာ ဒု။
၁ ဒိ႒ေစာဒနာ- ျမင္ျခင္းျဖင့္ေစာဒနာမႈ၊
၂ သုတေစာဒနာ- ၾကားျခင္းျဖင့္ေစာဒနာမႈ၊
၃ ပရိသကၤာ- မသကၤာျခင္း ရြံရွာျခင္းျဖင့္ ေစာဒနာမႈ။

ေစာဒနာမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ၀ိနည္းအရာ ေစာဒနာျခင္း ၄-ပါး။
၁ ၀တၳဳသႏၵႆန ေစာဒနာ- ေမထုန္မႈ ခိုးမႈ လူသတ္မႈ စေသာ ၀တၳဳျပဳ၍ေစာဒနာျခင္းမ်ိဳး၊
၂ အာပတၱိ သႏၵႆန ေစာဒနာ- အာပတ္တင္ျပ၍ ေစာဒနာျခင္းမ်ိဳး၊
၃ သံ၀ါသ ပဋိေကၡပ ေစာဒနာ- ဥပုသ္ကံစသည္ မေပါင္းေဖၚျခင္း အတူမျပဳျခင္းမ်ိဳး၊
၄ သာမိစိပၸဋိေကၡပ ေစာဒနာ- အ႐ိုအေသေပးမႈ ရွိခိုးမႈစသည္ မျပဳျခင္းမ်ိဳး။

စြန္႔ျခင္းႀကီး ၅-ပါး။ ။ ဇာတ္ အ႒ကထာ။ သတၱမအုပ္။ ၃၃၃-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ သမၼာသေမၺာဓိဆုပန္ အေလာင္းေတာ္မ်ား လိုက္နာက်င့္ႀကံအားထုတ္ရသည့္ ပါရမီျဖည့္ျခင္းဆိုင္ရာ စည္းမ်ဥ္းႀကီးငါးခ်က္။
၁ ဓနပရိစၥာဂ- စြန္႔ႏိုင္ခဲလွစြာေသာ မင္းစည္းစိမ္ ရတနာ, ဆင္, ျမင္း စသည္ကိုစြန္႔ျခင္း၊
၂ အဂၤ ပရိစၥာဂ- ေျခလက္စေသာ ကိုယ္အဂၤါအစိတ္အပိုင္းကိုစြန္႔ျခင္း၊
၃ ပုတၱ ပရိစၥာဂ- သားေတာ္သမီးေတာ္တို႔ကိုစြန္႔ျခင္း၊
၄ ဘရိယ ပရိစၥာဂ- မယားကိုစြန္႔ျခင္း၊
၅ ဇီ၀ိတ ပရိစၥာဂ- မိမိအသက္ကိုစြန္႔ျခင္း။ မွတ္ခ်က္။ ။ ဤအရာႏွင့္ပတ္သတ္၍ ထိုထိုအ႒ကထာ ဋီကာစေသာက်မ္းဂန္အေစာင္ေစာင္တို႔၌ ၀ါဒအမ်ိဳးမ်ိဳး မတူကြဲျပားျခားနား စြာယူပံုကို ဓမၼပဒ၊
မဟာဋီကာ၌ ႐ႈပါ။

စြယ္ေတာ္ ၄ ဆူ၊ သဒၶါျဖဴ၊ ပင့္ယူ ၄ ဌာန။ ။ ျမတ္စြာဘုရားရွင္ စြယ္ေတာ္ဓါတ္ ၄-ဆူကို ပင့္ယူကိုးကြယ္ တည္ထားရာ ဌာနႀကီး ၄-ပါးကိုေမးလိုရင္းျဖစ္၏၊ ၎င္းအေျဖကို (အသမၻိႏၷ၊ ဓါတ္ျမတ္လွ၊ ပင့္ၾကြ ၆ ဌာနာ) ဟူေသာပုစၦာ၌ ျပန္႐ႈပါ။